هرچند اردوغان ریاست جمهوری را با تکیه بر توانمندی کسب کرد، اما اهداف وی در تغییر قانون اساسی و حتی تحول در ساختار سیاسی ترکیه، مسلما چالش هایی را جلو راه وی ایجاد کرده و تداوم سیاست فعلی وی در منطقه بدون چالش نخواهد بود

روز 19 مرداد 93 مردم ترکیه با مشارکت بیش از 73 درصد رجب طیب اردوغان را با 52 درصد آرا بعنوان دوازدهمین رئیس جمهورشان انتخاب کردند. رقبای ایشان یعنی اکمل الدین احسان اوغلو، نماینده احزاب مهم سکولار و ملی گرای ترکیه 38 درصد و دمیرتاش نماینده جامعه کردی و حزب دموکراتیک خلق 9.8 درصد آرا را بدست آورند. هرچند که پیروزی اردوغان از قبل قابل پیش بینی بود و نظرسنجی های مختلف آن را نشان می داد، اما سوال اینجاست که کدام اقدام اردوغان همواره وی را در کانون توجه اکثریت رای دهندگان قرار داد؟ ‌و در نهایت چالش های مورد انتظار از صحنه سیاست داخلی و خارجی ترکیه در دوران ریاست جمهوری اردوغان چه خواهد شد؟

اقدامات قابل توجه اردوغان

اردوغان جزء نادر سیاستمدارانی در ترکیه است که بسیاری از تابوهای بوجود آمده توسط نظام سکولار در ترکیه را با درک پیامدها و ریسک آن شکسته و نماد یک سیاستمدار قوی را به نمایش گذاشته است. علاوه بر آن اقدامات مهمی در حوزه های مختلف انجام داده که در نتیجه آن جایگاه ترکیه را ارتقا داده است.که در ذیل به مهم ترین آن اشاره می شود:

1- بیرون راندن ارتش از کاخ سیاست؛ ‌در هشتاد سال حاکمیت سکولارها در ترکیه ارتش عملا صحنه گردان سیاست بود و در تمام امور دخالت می کرد. اردوغان توانست با اقدامات مختلف از جمله عملیات ” ارگنه گون” و … تصفیه های مهمی در ساختار و کارگزاران ارتش انجام دهد و آنها را به پادگان ها برگرداند.

2- پروژه آشتی کردی؛ مساله کردی یکی از بحران های امنیت ملی ترکیه بوده که در طول سه دهه اخیر نزدیک به 50 هزار نفر کشته و بیش از 300 میلیارد دلار هزینه مالی برای ترکیه داشته است. دولت اردوغان توانست در چارچوب های “گشایش دموکراتیک “، فضای فرهنگی و سیاسی اقلیت قومی کردها در ترکیه را بهبود بخشد و ضمن متوقف نمودن جنگ با پ.ک.ک، شرایط را برای افرادی مثل صلاح الدین دمیرتاش که از دوره دانشجویی تاکنون پیوستگی فکری، آرمانی و حتی سازمانی با پ.ک.ک داشته به نامزدی مهم ترین پست دولتی کشور – یعنی ریاست جمهوری- فراهم نماید؛ امری که در آینده پروژه آشتی کردی – ترکی بسیار سازنده خواهد بود. به عبارتی پ.ک.ک دیگر بدون چشم پوشی از این فضای بوجود آمده که مورد تایید و تشویق اتحادیه اروپا و سایر نهادهای بین المللی موثر بود، نمی تواند دست به اقدام نظامی بزند؛ اقدامی که هم برای ترک ها و هم برای کردها دارای اهمیت بالایی بود. کردها نیز به این امر واقف اند که در حال حاضر تنها اردوغان می تواند از عهده این کار بر آید.

3- قدرت ملی در تحقق راهبرد 2023 ؛ این راهبرد بر مبنای ارتقای قدرت ملی، منطقه ای و بین المللی ترکیه از طرف حزب حاکم ترکیه طراحی و عملیاتی شده است. دولت اردوغان برای تحقق آن اقدامات قابل توجهی انجام داد و پیشرفت های مهمی صورت کسب کرد، تا جایی که این راهبرد صرفا یک آرمان شعاری تلقی نشده و جامعه ترکیه تحقق بخشی از آن را در موعد مقرر باور دارند. لازم به ذکر است که در ده سال اخیر، دولت اردوغان توانسته قدرت اقتصادی ترکیه را در شاخصه های مختلف ارتقاء معناداری دهد، تا جای که این کشور به شانزدهمین قدرت اقتصادی جهان و ششمین قدرت اقتصادی اروپا تبدیل شده و تلاش می کند که در چشم انداز مذکور به دهمین اقتصاد جهانی برسانند.

چالش های پیش رو

هرچند اردوغان جایگاه ریاست جمهوری را با تکیه بر توانمندی و رضایت مردم از اقدامات وی کسب کرد، اما با توجه به اینکه وی به دنبال تغییر قانون اساسی و حتی تحول در ساختار سیاسی کشور است، مسلما چالش هایی نیز از این زاویه جلو راه وی پدیدار خواهد شد. در عرصه سیاست خارجی نیز تداوم سیاست فعلی اردوغان بدون هزینه و چالش نخواهد بود.

در چالش های داخلی مهم ترین عنصر، تحول در کارکرد و کارویژه مقام ریاست جمهوری است که تا کنون وجهه فراحزبی داشته و به عنوان هماهنگ کننده عملکرد قوای حاکم بر کشور عمل می کرد. مخالفان دولت نیز در تعامل با این جایگاه بودند. اما کسب این مقام توسط اردوغان که به دنبال ارتقای قدرت ریاست جمهوری است برای مخالفان وی غیر قابل هضم است و کنش های خارج از چارچوب های دموکراتیک مخالفان در آینده بسیار محتمل است.

در حوزه خارجی نیز سیاست دولت اردوغان با ملاحظات مذهبی شکل گرفته که نوع برخورد آن در مسایل سوریه و عراق مصداق این موضوع است. این سیاست علاوه بر اینکه مورد تایید بخش عظیمی از مردم ترکیه نیست، واهمه انعکاس چالش های امنیتی حوادث عراق و سوریه در جامعه ترکیه را در سال های پیش رو ایجاد می کند.

چنین سیاست اردوغان در سطح منطقه و جهان نیز مخالفان جدی دارد و عملا ترکیه را وارد یک قطب بندی منطقه ای با رویکرد مذهبی می نماید. با این اوصاف اگر دولت اردوغان نتواند مسیر سیاست خارجی خود را از این برداشت مذهب گرایانه دور نماید به احتمال قوی هزینه های ترکیه اقدامات و چشم اندازهای اردوغان را که با شعار “ترکیه نوین “دنبال می شود تحت الشعاع قرار خواهد داد./

بصیرت، رحمت الله فلاح ، 22 مرداد 1393