چرا نماز عید و جمعه در عصر غیبت امام زمان(ع) واجب نیست؟

نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام معصوم(ع) واجب است و باید با جماعت خوانده شود و در زمان ما که امام زمان(ع) غائب است، مستحب است و می‌شود آن را با جماعت یا فرادی خواند. سوال اینجاست که چرا نماز عید فطر، قربان و جمعه در زمان غیبت امام معصوم(ع) واجب نیست؟

پاسخ در دو بخش ارائه می شود:

بخش اول :حکمت حکم:

1) براساس آیات و روایات، نمازجمعه و عیدین از جایگاه رفیعی برخوردار است. به نحوی که خداوند متعال و ائمه معصومین(ع) آثار و برکات قابل ملاحظه و عظیم را برای ان ذکرکرده است به عنوان مثال، از نماز جمعه به عنوان حج مساکین یاد شده(1) وعده به توجه فرشتگان و برآورده شدن حاجات آنان داده(2) مرگ در راه نماز جمعه را شهادت دانسته(3)، ثواب یک حج و یک عمره را برای آن منظور نموده(4)، آن را کفاره گناهان قرار داده (5)، از آن به عنوان عامل افزایش حسنات و محو سیئات یاد کرده(6)، آزادی از آتش جهنم را وعده داده(7)قرب و نزدیکی خود را برای مصلین جمعه وعده داده(8) و ده ها پاداش دیگر برای آن عنوان داشته و از طرف دیگر ترک کنندگان نماز جمعه را به عذاب و هلاکت و …(9) وعده داده است.

همه این وعده و وعیدها حکایت از اهمیت و لزوم نماز جمعه دارد. به خاطر همین آثار، حکم اولی آن وجوب است. لکن جای این تامل و پرسش در ذهن مومنان عصر غیبت می ماند که چرا این حکم الهی با این همه اهمیت و سفارش برای او واجب نشده تا انگیزه شدیدتری بر حضور در نماز جمعه داشته باشد و از مصالح آن بهره مند گردد؟ چه مانعی و چه نقصی باعث شده تا وجوب نماز جمعه که توفیقی الهی و نشانه رویکرد خداوند به بنده است، از او برداشته شود؟!

این سئوالات همگی روزنه ای است بر فلسفه غیبت و انتظار. تامل در این مطلب که امام(ع) ستون و محور اصلی این عبادت اجتماعی است و غیبت ایشان مصیبت عظمی برای مومنان است. بر مومنان است تا با فراهم آوردن زمینه های حضور، خود را لایق بخش عظیمی از عبادات که مشروط به حضور امام عصر(عج) است، گردانند.

2)حکمت دیگری که برای وجوب نماز جمعه و عیدین در زمان حضور می توان عنوان کرد، پشتیبانی عمیق و موثر از دولت کریمه زمان حضور است. به این توضیح که: با توجه به عدم وجوب نماز جمعه و عیدین، بسیاری از مسلمانان در این نماز شرکت نمی کنند. حال در نظر بگیرید که امام زمان(ع) ظهور کنند. در زمان ظهور و خصوصا در ابتدای آن پیشبرد اهداف قیام حضرت نیازمند همراهی و پشتیبانی مسلمانان جهان است؛ در این شرایط و با وجود آنکه بیش از 1200 سال است نماز جمعه و عیدین واجب نبوده و در بسیاری ازمنه و کشورها اصلا اقامه نمی شود، تصور کنید در ابتدای ظهور حضرت یک قانون و حکم جدید(مبنی بر وجوب نماز جمعه) آمده و متعاقب آن در اولین جمعه ظهور حضرت حجت و هر هفته بیش از یک میلیارد مسلمان در نماز جمعه سراسر جهان حاضر شوند! در چنین شرائطی ان شاءالله همگی خواهیم دید چه وحدت و انسجامی بر نفوس مسلمین جهان سایه خواهدداشت و چه تاثیر و وحشتی از این حضور در دل دشمنان اسلام افکنده خواهد شد.

3. شاید یکی ازحکمت هایی استحباب نماز جمعه و نمازعید فطر و قربان در زمان غیبت، تخفیف و سهل گیری برای مومنان باشد و می توان آن را از احکام امتنانی اسلام برشمرد.

به هرصورت احکام و معارف الهی مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعی است که امکان دارد دانش بشر ناتوان از کشف آن باشد.

بخش دوم دلیل و علت حکم

نماز جمعه:

نماز جمعه با حصول شرائط آن به دلیل آیه 9 سوره جمعه واجب است.”یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ؛اى کسانى که ایمان آورده اید، چون نداى نماز روز جمعه دردهند، به نماز بشتابید و داد و ستد را رها کنید. اگر دانا باشید، این کار برایتان بهتر است.”

همچنین اخبار و روایات فراوانی دلالت بر وجوب آن دارد که به دو نمونه از آنها اشاره می کنیم:

1)قال امیر المومنین علی(ع): . . . الْجُمُعَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى کُلِّ مُؤْمِن…؛ نماز جمعه بر هر مومنی واجب است(10)

2)قال الباقر(ع): . . . صَلَاةٌ وَاحِدَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی جَمَاعَةٍ وَ هِیَ الْجُمُعَة…؛ نمازجمعه نمازی است که خداوند آن را به جماعت واجب گردانیده است(11)

وجوب عینی آن مشروط به حضور امام معصوم است.

در بعضی از روایات شرط حضور امام را ذکر نموده است. از آن جمله:

عن أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع قَالَ صَلَاةُ الْجُمُعَةِ فَرِیضَةٌ وَ الِاجْتِمَاعُ إِلَیْهَا فَرِیضَةٌ مَعَ الْإِمَام؛ نماز جمعه و اجتماع بر نماز جمعه با وجود امام واجب است(12)

از جمع این دو دسته روایات و ادله فقهای عظام نتیجه گرفته اند که نماز جمعه در زمان حضور امام(ع) واجب و در غیبت امام با حصول شرایط دیگر مستحب است.

نماز عید قربان و عید فطر:

همین نحو استدلال در مورد نماز عیدین هم جاری است.

از طرفی حکم اولی نماز عید بنا به آیات و روایات وجوب است.

“فصل لربک و انحر؛ نماز عید را بجا آورید و قربانی نمایید(کوثر آیه 2)و (عَنِ الصَّادِقِ(ع) أَنَّهُ قَالَ صَلَاةُ الْعِیدَیْنِ فَرِیضَة، وسائل الشیعة ج 7 421 2 باب).

از طرف دیگر در بعضی روایات وجوب آن مشروط به حضور امام معصوم(ع) شده است که در جمع بین این روایات فقها به استحباب آن در زمان غیبت فتوا داده اند.

پی نوشت ها:

الجمعه حج المساکین؛کنز العمال .ج7.ص707 ح21031

بحار الانوار ج89 ص12

وسائل الشیعه ج5 ص11

کنز العمال ج7ص737ح21173

همان ح21088

اصول کافی ج3ص414

کنزالعمال ح31034

مسترک الوسائل ج6ص31

مستدرک الوسائل ج6ص7

وسائل الشیعة ج 7 ص 297 1 باب ح4

همان منبع ح1

همان ح5