1- پرسش شما مربوط به کار و کارگر و مزد کارگر در برابر کارش می باشد که در ایات و روایات مورد توجه و تاکید است . در آیات بسیاری سخن از عمل و ارزش عمل به میان آمده است و این همان معنای عام کار و فعل است که از سوی انسان انجام می شود. سعی و تلاش انسانی است که ارزش دارد و خداوند در آیه 39 سوره نجم می فرماید: «لیس للانسان الا ما سعی؛ [1] برای انسان چیزی جز تلاش و کوشش او نیست.» به این معنا که آنچه در نگرش و بینش قرآنی از ارزش و اهمیت برخوردار می­باشد، سعی و تلاش است که نوعی از مفهوم کار را با خود حمل می کنداما آنچه در اینجا مهم است، سخن از کار به مفهوم خاص آن است؛ زیرا مراد از کار و کارگر مفهومی است که در آن شخصی نیروی جسمی و حتی فکری خود را به دیگری وا می­گذارد و در ازای آن مالی دریافت می­کند.
در قرآن از مشتقات ماده اجر واژه تاجرنی به معنای کار با مزد و اجرت، یک بار در آیه 27 سوره قصص و استاجر و استاجرت به معنای اجاره گرفتن دوبار در آیه 26 همان سوره و اجر به معنای مزد مادی و یا معنوی و پاداش دنیایی و اخروی فراوان آمده است که برخی از آنها به بحث کار و کارگری و اجاره ارتباط دارند.
در داستان موسی(ع) و شعیب(ع) مسأله کار و کارگری و حقوق کارگر مطرح شده است. از این رو از مهم­ترین آیات مورد توجه در این حوزه است. موسی (ع) به عنوان فردی نیرومند حاضر می­شود تا در برابر مزد و عوض مالی نیروی کار خویش را در اختیار شعیب(ع) به عنوان کارفرما بگذارد. [2]همچنین حضرت موسی (ع) در داستان همراهی خود با عالم ربانی ( خضر پیامبر) نیز به وی پیشنهاد می­دهد که در برابر گرفتن مزد به کارگری بپردازند. [3] این مساله کارگری و مزد خواستن در برابر نیروی انسانی و بدنی در دو جای دیگر قرآن مطرح شده است: نخست در مسأله تقاضای ساحران برای دریافت اجرت از فرعون در آیات 113 و 114 سوره اعراف است که در آنجا ساحران پیشنهاد می­کنند تا فرعون در برابر هنر جادوگری و سحر ایشان، مزدی را بپردازد و فرعون نیز با پذیرش پیشنهاد برای تشویق ساحران آنان را به قرب منزلت و مقام نیز وعده می­دهد. در مورد دیگر، مردمانی به ذوالقرنین پیشنهاد می کنند تا برای ساختن سد، اجرت و مزدی را دریافت کند. [4]انسان به عنوان خلیفه الهی بر روی زمین مأمور و موظف است تا به عنوان یکی از اهداف ابتدایی و یا میانی اقدام به استعمار و آبادانی زمین کند. قرآن در این باره می­فرماید: «هو انشاکم من الارض و استعمرکم فیها؛ [5] او شما را از زمین ایجاد کرد و خواست تا آن را آبادان و عمران کنید.»
آبادی و آبادانی زمین به عنوان مأموریت انسان در زمین بدون تلاش و کوشش و کار امکان پذیر نیست. انسان­ها با تلاش و کار و کوشش است که زمین را به شکل کنونی آباد کرده و از امکانات و فرصت های پیش روی بشر بهره­مند می­شوند.
از آنجایی که انسان به جهت ذات استخدامگر خویش گرایش به اجتماع و جامعه دارد، در شکل اجتماعی زندگی خود را سامان می­دهد تا از فرصت­ها و امکانات دیگری بهره­مند گردد و از آن برای رفع نیازهای خود و دفع مشکلاتش استفاده کند.
حرکت چرخ زندگی بشر در گرو تعاون، خدمت و استفاده متقابل از خدمات یکدیگر است که یکی از راه­های آن اجاره و کارگری است. خداوند در این باره می فرماید: «نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیاة الدنیا و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخریا؛ [6] ما وسایل معاش آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کرده و برخی را برتر از برخی دیگر قرار داده­ایم تا بعضی از آنان بعض دیگر را به خدمت گیرند.»
به نظر طبرسی، علت تفاوت روزی بندگان ، این است که انسان­ها از کار یک دیگر بهره مند گردند. [7] و اگر انسان­ها در تمام درجات از قوت و ضعف، علم و جهل، زیرکی و بلاهت و دیگر مراتب، مساوی بودند، هیچ انسانی حاضر به کارکردن برای دیگری نبود و این امر موجب اختلال نظام عالم و فساد زندگی بشر می­شد. در روایتی امیر مومنان ، علی(ع) علت تفاوت آفرینش انسان­ها را بهره­مند شدن آنان از خدمات یکدیگر دانسته و فرموده است: «هیچ انسانی توانایی این امر را ندارد که بنّا، نجار و یا صنعتگر خویش باشد. تمام کارهایش را به تنهایی و بدون استخدام و به کارگیری دیگری انجام دهد.» [8]قرآن برای کارگری قوانین، حقوق، شرایط و آدابی بیان داشته تا حق کارفرمایان و کارگران به عنوان جامعه انسانی به طور دقیق مراعات گردد و حق گروهی در برابر گروه دیگر ضایع و تباه نگردد. در آیات قرآن برای کارگری شرایطی بیان شده است که بدون تحقق آن کارکردن و کارگری نادرست است. از جمله این شرایط آن است که کارگر بالغ باشد. از این رو کارگری کودکان غیر بالغ نادرست و باطل است؛ زیرا کودک تا پیش از بلوغ و رشد جسمانی و عقلانی اختیاری ندارد تا بتواند نیروی کار و یا اندیشه خود را در برابر مزد و اجرتی واگذار کند. [9]از دیگر شرایط کارگری رشد است. فقیهان با استناد به آیات 5 و 6 سوره نساء و نیز آیه 282 سوره بقره گفته­اند که تصرفات مالی سفیه ممنوع است و از این رو حق اجاره دادن اموال خود را ندارد. اما در اجیر شدن و کارگری او دو نظر است و آنان که کارگری وی را نیز ممنوع دانسته­اند، بر این باورند که وی نفع و ضرر خویش را نمی شناسد و به همین دلیل نمی­تواند خود را به کارگری واگذار کند. [10]عقل (همان آیات)، اختیار و رضایت (نساء آیه 29 و بقره آیه 275)، مباح بودن منفعت ( نساء آیه 29 و نیز مائده آیه 2)، مملوک بودن عوضین (همان) مشخص بودن عمل و مدت آن (قصص آیه 27) از دیگر شرایط کارگری از دیدگاه قرآن است.
همچنین قرآن احکامی را برای کارگری و اجیر شدن بیان می­کند که مهم­ترین آن مسأله لزوم و وجوب عقد اجاره (مائده آیه 1) است. به این معنا که وفای به آن برای هر دو طرف کارگر و کارفرما لازم و ضروری است و می بایست پای بند عقد اجاره باشند.
در آداب اجاره و کار و کارگری نیز مطالب مهمی را قرآن مطرح می سازد که می توان به آسان گیری بر کارگر (قصص آیه 27) رفتار شایسته (همان) قدرت و امانتداری (همان آیه 26) اشاره کرد.
2-در مورد تعلیم و تعلم قران روایات زیادی وارد شده که به برخی توجه کنید .
تعلیم و تعلم قرآن
1. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : خیرُکم من تعلّم القرآن و علّمه.
«مستدرک الوسائل، ج 4، ص 235»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران بیاموزد.
2. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : ما من مؤمنٍ ذکر او انثی حُراً او مملوکا إلا والله علیه حق واجب ان یتعلم القرآن.
«مستدرک الوسائل، ج 1، ص 287»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: نیست بر مؤمن مرد یا زن، آزاد یا برده مگر این که برای خدا حقی واجب برگردن آنها است و آن حق این است که قرآن را یاد بگیرند.
3. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : من تعلم القرآن و تواضع فی العلم و علّم عبادالله و هو یرید ما عندالله لم یکن فی الجنة اعظم ثواباً منه و لا اعظم منزلة منه و لم یکن فی الجنة منزلةً و لا درجةً رفیعه … .
«عقاب الاعمال، ص 51»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: کسی که قرآن را یاد بگیرد و متواضع در علم باشد و آن را به بندگان خدا بیاموزد و اجرش را از خدا بخواهد، در بهشت بزرگتر از ثواب او و بزرگتر از مقام و منزلت او چیزی نیست و در آنجا از بالاترین مقامها و شریفترین منازل برخوردار است.
4. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : معلم القرآن یستغفرله کل شیءٍ حتی الموت فی البحر.
«مستدرک الوسائل، ج 1، ص 288»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: برای معلم قرآن تمام موجودات حتی ماهیان دریا، طلب آمرزش می کند.
5. قال الامام علی – علیه السّلام – : تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانّهُ ربیع القلوب و استشفوا بنوره فانه شفاء الصدور و احسنوا تلاوته فانه انفع القصص فان العالم العامل بغیر علمه کالجاهل الحائر … .
«نهج البلاغه، خطبه 110»
امام علی – علیه السّلام – فرمود: قرآن را بیاموزید که بهترین گفتار است و تفقه کنید در آن که بهار دلهاست و شفاعت بجوئید به نورش که او شفادهنده سینه ها است و آن را نیکو تلاوت کنید، زیرا بهترین و مفیدترین داستانها است، پس بدرستی که عالم عامل به غیر علمش مثل جاهل و نادانی است که از بیماری نادانی شفا نخواهد گرفت، بلکه حجت بر او قویتر و حسرت و اندوه بر او استوارتر و در پیشگاه خدا سزاوارتر به نکوهش است.
6. قال الامام الصادق – علیه السّلام – : ینبغی للمؤمن ان لا یموت حتی یتعلم القرآن او یکون فی تعلمه.
«الکافی، ج 1، ص 444»
امام صادق – علیه السّلام – فرمود: سزاوار است برای انسان مؤمن که قبل از مردنش قرآن را یاد بگیرد یا در حال یادگیری قرآن باشد.
7. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : ما من رجل علّم ولده القرآن الا توّجَ الله ابویه یوم القیامه تاج الملک و کسیا حلتین لم یر الناس مثلهما.
«وسائل الشیعه، ج 6، ص 168»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: پاداش مردی که به فرزند خود قرآن بیاموزد نیست مگر این که خداوند در روز قیامت تاج پادشاهی بر سرش گذارد و او را حلّه هایی بپوشاند که مردم مثل آن را ندیده اند.
8. سئل ابوذر عن النبی – صلّی الله علیه و آله – : انی اخاف ان اتعلم القرآن و لا اعمل به، فقال رسول الله – صلّی الله علیه و آله -: لا یعذب الله قلباً اسکنه القرآن.
«مستدرک الوسائل، ج 4، ص 233»
ابوذر از پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – پرسید: یا رسول الله من می ترسم از این که قرآن را فراگیرم ولی به آن عمل نکنم، پس پیامبر – صلّی الله علیه و آله – فرمود: خداوند قلبی را که قرآن در آن جای گرفته است، عذاب نمی کند.
9. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : تعلموا القرآن و اقرؤوه.
«مستدرک الوسائل، ج 4، ص 254»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: قرآن را فراگیرید و آن را بخوانید.
10. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : من تعلم القرآن ثم تفقه فی الدین ثم اتی صاحب سلطان تملقاً الیه و طمعا لما بین یدیه خاض بقدر خطاه فی نار جهنم.
«مستدرک الوسائل، ج 13، ص 127»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: هر کس که قرآن را فراگیرد و سپس در دین تفقه و کوشش کند، بعد آن را نزد پادشاهی بیاورد و تملق او را بکند یا چشم بدوزد به آن چه نزد سلطان است؛ فرو می رود به مقدار خطای خود در آتش جهنم.
11. قال الامام الصادق – علیه السّلام – : و یجاء بعبدٍ قد تعلم القرآن فیقول یا رب تعلمتُ القرآن ابتغاء وجهک فیقال له بل تعلمت لیقال ما احسن صوت فلان اذهبوا به الی النار.
«بحار الأنوار، ج 7، ص 180»
امام صادق – علیه السّلام – فرمود: می آید روز قیامت بنده ای که قرآن را فراگرفته و می گوید: پروردگارا، من قرآن را به خاطر رضا و خشنودی تو فراگرفتم، پس گفته می شود به او که تو قرآن را فراگرفتی تا به تو بگویند فلانی چه صوت زیبایی دارد، ببرید او را به سوی آتش.
12. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : من تعلم القرآن للدنیا و زینتها حرّم الله علیه الجنّة.
«بحار الأنوار، ج 74، ص 101»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: هر کس قرآن را برای دنیا و زینتهای آن فراگیرد، خداوند بهشت را بر او حرام می کند.
13. قال الامام الصادق – علیه السّلام – : من تعلّم منه حرفاً ظاهراً کتب الله له عشر حَسَنات و محا عنه عشَر سیّئات و رفع له عشر درجات.
«الکافی، ج 2، ص 612»
امام صادق – علیه السّلام – فرمود: هر کس از قرآن یک حرف بیاموزد، خداوند برای او ده حسنه می نویسد و ده گناه از او می بخشد و او را ده درجه بالا می برد.
14. قال الامام الصادق – علیه السّلام – : من شدّد علیه القرآن کان له اجران و من یسرِّ علیه کان مع الابرار.
«بحار الأنوار، ج 89، ص 187»
امام صادق – علیه السّلام – فرمود: هر که به سختی قرآن را یاد بگیرد برای او دو اجر است و هر که به آسانی یادگیرد با نیکان می باشد.
15. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : من علّم آیة فی کتاب الله کان له اجرها ما تلیت.
«مستدرک الوسائل، ص 235»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: کسی که آیه ای از قرآن را به دیگری یاد بدهد اجر تلاوت آن (آیه) برای او (نیز) است مادامی که تلاوت شود.

16. قال رسول الله – صلّی الله علیه و آله – : من علّم ولده القران فکانّما حج البیت عشرة آلاف حجة و اعتمر عشرة آلاف عمرة و اعتق عشرة آلاف رقیه من ولد اسماعیل و … .
«مستدرک الوسائل، ج 1، ص 290»
پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – فرمود: کسی که به فرزند خود قرآن بیاموزد مثل این که ده هزار حج و ده هزار عمره انجام داده و ده هزار بنده از اولاد اسماعیل را آزاد کرده و در ده هزار غروه شرکت کرده و ده هزار مسکین گرسنه را طعام داده است.
17. قال الامام الصادق – علیه السّلام – : علّموا اولادکم یس فانّها ریحانة القرآن.
«جامع الاخبار، ج 1، ص 211»
امام صادق – علیه السّلام – فرمود: به فرزندان خود سوره مبارکه یس را بیاموزید که آن ریحانه قرآن است.
18. قال الامام علی – علیه السّلام – : و امّا حق الولد علی الوالد ان یُحسّن اسمه و یُحسّنَ ادبه و یعلمه القرآن.
«نهج البلاغه، حکمت 391»
امام علی – علیه السّلام – فرمود: حق فرزند بر پدر آن است که برای او اسم نیکو انتخاب کند و او را نیکو ادب کند و به او قرآن بیاموزد.
پی نوشت ها:
[1] . سوره نجم، آیه 39.
[2] . قصص آیات 25 تا 29
[3] . سوره کهف آیه 77
[4] . سوره کهف آیه 94
[5] . سوره هود آیه 61
[6] سوره زخرف آیه 32
[7] مجمع البیان ، ج 9 ص 71
[8] وسایل الشیعه ج 19 ص 103
[9] ر. ک: نساء
[10] مستند العروة بحث اجاره ص الوثقی