نویسنده کتاب «نقد قرآن» در مقدمه نوشتار خود مدعی شده است؛ «غلط بودن ادعای همه
چیز داشتن قرآن که بدیهی است. همه چیز در هزاران کتاب هم نمی گنجد چه رسد در یک
کتاب»!
نخست باید دانست؛زبان و ادبیات قرآن دارای شبکه معنایی می باشد . و گستردگی
مفاهیم الفاظ قرآن و چند لایگی معانی آن از ویژگی های بارز این کتاب آسمانی است .
به گونه ای که ظاهر آیات قران برای عموم مردم قابل فهم و متناسب با ادبیات عمومی می
باشد . و علاوه برآن شبکه معنایی آیات قرآن و لایه های باطنی آن بیان گر حقایق ژرف
و ارشارات ملکوتی نیز می باشد.

از این رو منظور از عبارت «همه چیز در قرآن هست» دارای یک معنای ظاهر و قابل فهم
برای عموم است. که هر آن چه مرتبط با رسالت اصلی قرآن و هدایت بشر است در قرآن آمده
است .همانند متن قانون اساسی که شامل مبانی و اصول و تذکرات لازم ومهم می باشد اگر
چه تفسیر و تبیین آن توسط شخصیت ها و نهاد های حقیقی و حقوقی انجام می گیرد.قرآن
نیز چنین است و مفسر وتبیین کننده اصلی آن پیامبر(ص) و امامان معصوم (ع) می باشند.
چنان که نویسنده کتاب ریاضی وقتی می گوید :« من همه چیز را در این کتاب گفته ام »
مخاطبان خردمند به خوبی متوجه می شوند .منظور هر آن چه مربوط به دانش ریاضی و مورد
نیاز مخاطبان ریاضی است در این کتاب بیان شده است.البته چه بسا مراد خداوند از
عبارت «تبیانا لکل شیء» بیان حقایق فراتر و اصول و مبانی همه دانش های گسترده
نیزباشد .که جهت توضیح بیش تر توجه شما را به مطالب زیر جلب می کنیم:
رطب و یابس در کتاب 

خداى سبحان، قرآن کریم را «کتاب مبین» معرفى مى کند:   «قَدْ
جاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ کِتابٌ مُبِینٌ » ؛  مائده (5)،
آیه 15. . در
آیات گوناگون، آنچه که پیامبران آورده اند، به عنوان کتاب منیر و مبین وصف شده است:   «جاؤُا
بِالْبَیِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْکِتابِ الْمُنِیرِ» ؛ آل
عمران (3)، آیه 184.و در جاى دیگر مى فرماید:   «لا
رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فِى کِتابٍ مُبِینٍ» ؛ انعام
(6)، آیه 59.؛ یعنى، هیچ تر و خشکى نیست، مگر آنکه در کتاب مبین آمده است. مقصود از
«رطب و یابس» – به قرینه قبل و بعد آیه علم همه اشیا است؛ چنان که در آیه دیگر مى
فرماید:  «ما فَرَّطْنا فِى الْکِتابِ مِنْ شَیْ ءٍ » ؛  همان، آیه 38.

؛ یعنى، هیچ چیزى در کتاب الهى فروگذار نشده و همه امورى که در سعادت بشر
دخالت دارد، بیان شده است.

در این زمینه احتمالات و دیدگاه هاى چندى وجود دارد:

1. منظور از «کتاب مبین» در آیه 59 سوره «انعام»، علم الهى یا لوح محفوظ است و
«کتاب» در آیه 38 همان سوره «اجل» است، نه قرآن مجید. در بعضى از روایات نیز «کتاب
مبین» به «امام مبین» معنا شده است. الزرکشى، بدرالدین محمد بن عبداللَّه،
تفسیر البرهان فى علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، (قاهره: دار احیاء
الکتب العربیه)، ج 1، ص 529.

2. منظور از «کتاب» همین قرآن، به لحاظ باطن والاى آن است که «ام الکتاب» مى باشد؛
زیرا همه حقایق در آن نهفته است و انسان کامل به آن دسترسى دارد.

3. منظور از «کتاب» قرآن است و در مراتب مختلف آن، همه امور دین و دنیا وجود دارد.

4. منظور از «کتاب» همین قرآن – در همه مراتب آن است؛ لیکن مراداز همه چیز، اصول و
کلیاتى است که بر اساس آن، دانش ها و معارف مختلف را مى توان بنیان نهاد و رشته ها
و انگاره هاى گوناگون علمى را تولید کرد.

5. منظور از کتاب، قرآن در همه مراتب آن است؛ لیکن مراد از همه چیز، جامع بودن قرآن
نسبت به تمامى معارف و دستوراتى است که در جهت هدایت بشر و نیل به سعادت او مؤثر
است. این مجموعه مشتمل بر عقاید، جهان بینى، آموزه هاى اخلاقى و دستورات عملى جامعى
در حوزه روابط چهارگانه انسان (رابطه با خدا، دیگران، خود و جهان) است.

در این انگاره هدف اصلى قرآن، بیان حقایق دینى و هدایت گرایانه بشر است. این انگاره
مانع از آن نیست که بعضى از حقیقت هاى علمى، با دقایق و لطایف اعجازآمیزى، در قرآن
وجود داشته باشد؛ لیکن بیان این امور، هدف اصلى قرآن نیست و ادعاى جامع بودن همه
علوم و دانش هاى تجربى را ندارد. وجود این گونه از گزاره هاى علمى در این کتاب
مقدس، فوایدى دارد؛ از جمله:

الف. نشان دادن آیات تکوینى الهى و هموارسازى خداشناسى از طریق آن؛

ب. اعجاز علمى و اثبات الهى و آسمانى بودن قرآن مجید؛

ج. انگیزش حس کنجکاوى و خردورزى انسان؛

د. الهام بخشى در حوزه معارف بشرى و زمینه سازى رشد و شکوفایى علمى مسلمین؛

ه. اثبات پاره اى از حقایق دینى، چون معاد و … از طریق گزاره هاى علمى.

به نظر مى رسد این دیدگاه پذیرفتنى است و با بعضى از دیدگاه هاى پیشین نیز قابل جمع
است.

علامه طباطبایى همین دیدگاه را اختیار کرده و در ذیل آیه  «وَ
نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ءٍ » ؛  نحل (16)، آیه 89.  مى
نویسد: «ظاهراً مراد از «کل شى ء» هر چیزى است که به هدایت مربوط باشد. هر چه که
مردم در مورد مبدأ، معاد، اخلاق فاضله، شریعت هاى الهى، قصص و موعظه ها احتیاج
دارند، قرآن به آن هدایت و بیان کرده است و ما از ظاهر قرآن و مقاصد آن، همین مطلب
را متوجه مى شویم. اما در روایات نقل شده است که در قرآن، علم گذشته و آینده، تا
قیامت موجود است. اگر این روایات صحیح باشد، منظور از «تبیان» اعم از دلالت لفظى
است. پس شاید اشاراتى از غیر طریق دلالت لفظى دارد و اسرارى را کشف مى کند که فهم
عرفى، به آنها راهى ندارد». ر.ک: المیزان فى تفسیر القرآن، ج 14، ص 325.

جهت آگاهى بیشتر نگا: محمد على رضایى اصفهانى، پژوهشى در اعجاز علمى قرآن، (قم:
انتشارات کتاب مبین، چاپ سوم، 1381).