با سلام؛
دوست عزیز؛ برخی از گناهان اعمال نیک انسان را حبط می‌کند ولی اینگونه نیست که با هر گناهی همه‌ی اعمال خوب انسان حبط و نابود شود.
توضیح بیشتر:
«حبط» به معنى بطلان و نابود شدن است، چنانکه صاحب صحاح مینویسد: «حبط عمله حبطا اى بطل ثوابه.» حتى در بعضى از آیات بجاى کلمه حبط، بطلان بکار برده شده است، چنانکه در آیه 264 سوره بقره میفرماید: لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى .
اما ببینیم که در کجا و در چه شرایطی این واژه به کار رفته و عمل نابود می شود؟ به چهار مورد اجمالا اشاره کنیم:
1- آیات 16و15/هود: مَنْ کانَ یُریدُ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فیها وَ هُمْ فیها لا یُبْخَسُونَ أُولئِکَ الَّذینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ؛ کسانى که زندگى دنیا و زینت آن را بخواهند، (نتیجه) اعمالشان را در همین دنیا بطور کامل به آنها مى دهیم و چیزى کم و کاست از آنها نخواهد شد!   (ولى) آنها در آخرت، جز آتش، (سهمى) نخواهند داشت و آنچه را در دنیا (براى غیر خدا) انجام دادند، بر باد مى رود و آنچه را عمل مى کردند، باطل و بى اثر مى شود! در این آیات اولا «حبط» هم ردیف باطل ذکر شده؛ ثانیا «حبط عمل» راجع به دنیا پرستان است.
ذکر کلمه باطل بعد از حبط ممکن است اشاره به این باشد که اعمال آنها ظاهرى دارد بدون محتوا و به همین دلیل نتیجه آن بر باد میرود، سپس اضافه مى کند، اعمالشان اصولا از آغاز باطل و بى خاصیت است، منتهى چون حقایق بسیارى از اشیاء در این جهان شناخته نمى شود و در سراى دیگر که محل کشف اسرار است، حقیقت خود را نشان میدهد، معلوم مى شود که اینگونه اعمال از آغاز چیزى نبوده است.
در تفسیر آیات فوق در کتاب در المنثور حدیثى نقل شده که مفاد آیه را بخوبى روشن مى سازد:
قال رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و آله: اذا کان یوم القیامة صارت امتى ثلاث فرق: فرقة یعبدون اللَّه خالصا و فرقة یعبدون اللَّه ریاء و فرقة یعبدون اللَّه یعیون به دنیا. فیقول للذى کان یعبد اللَّه للدنیا: بعزتى و جلالى ما اردت بعبادتى؟ فیقول الدنیا، فیقول لا جرم لا ینفعک ما جمعت و لا ترجع الیه انطلقوا به الى النار.
و یقول للذى یعبد اللَّه ریاء: بعزتى و جلالى ما اردت بعبادتى؟ قال: الریاء، فیقول انما کانت عبادتک التی کنت ترائى بها لا یصعد الى منها شى ء و لا ینفعک الیوم، انطلقوا به الى النار.
و یقول للذى کان یعبد اللَّه خالصا: بعزتى و جلالى ما اردت بعبادتى؟فیقول بعزتک و جلالک لانت اعلم منى کنت اعبدک لوجهک و لدارک قال:صدق عبدى انطلقوا به الى الجنة «بنا بنقل تفسیر المیزان ج 10 صفحه 186»:
پیامبر ص فرمود: هنگامى که روز قیامت مى شود، پیروان من به سه گروه تقسیم مى شوند، گروهى خدا را با اخلاص پرستش مى کردند و گروهى از روى ریا، و گروهى به خاطر اینکه به دنیا برسند، در آن هنگام خداوند به کسى که او را به خاطر دنیا، پرستش مى کرده مى گوید: به عزت و جلال من سوگند، بگو هدف از پرستش من چه بود؟ در پاسخ مى گوید دنیا، خداوند مى گوید بنابراین آنچه را اندوختى به حال تو سودى نمى دهد و به آن باز نمى گردى، او را به سوى آتش ببرید!
و به آن کس که خدا را از روى ریا عبادت مى کرده مى گوید: به عزت و جلالم سوگند، بگو منظورت از عبادت من چه بوده؟ در پاسخ میگوید: ریا! میفرماید آن عبادتى را که از روى ریا انجام میدادى چیزى از آن به سوى من صعود نمیکرد، و امروز هیچ سودى به تو نخواهم داد، او را به سوى آتش ببرید! و به آن کس که خدا را از روى خلوص عبادت کرده گفته میشود به عزت و جلالم سوگند بگو منظورت از عبادت چه بود؟ در پاسخ میگوید به عزت و جلالت قسم تو از آن آگاهترى، من فقط تو را براى خودت و براى سراى آخرت میپرستیدم. مى فرماید: بنده ام راست میگوید او را به بهشت ببرید.
نتیجه: از این آیه و روایت ذیل آن به دست می آید که اعمال دنیاپرست ریاکار حبط می شود.
2- بقره/217: …. وَ مَنْ یَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَیَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ؛ … و کسى که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، بر باد مى رود و آنان اهل دوزخند و همیشه در آن خواهند بود.
نتیجه : «حبط عمل» در این آیه نیز مربوط به کسی است که به دینش مرتد شود و اعمال او بعد از ارتداد حبط می شود.
3- زمر/ 65: وَ لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ؛ «به تو و همه پیامبران پیشین وحى شده که اگر مشرک شوى، تمام اعمالت تباه مى شود و از زیانکاران خواهى بود!» به این ترتیب شرک دو پیامد خطرناک دارد حتى در مورد پیامبران الهى اگر به فرض محال مشرک شوند.
نخست مساله حبط اعمال است، و دوم گرفتار خسران و زیان زندگى شدن.
اما حبط اعمال به معنى محو آثار و پاداش عمل به خاطر شرک است؛ چرا که شرط قبولى اعمال اعتقاد به اصل توحید است و بدون آن هیچ عملى پذیرفته نیست.
شرک آتش سوزانى است که شجره اعمال آدمى را مى سوزاند. شرک صاعقه اى است که تمام محصول زندگى او را به آتش مى کشد. لذا در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام ص آمده: «ان اللَّه تعالى یحاسب کل خلق الا من اشرک باللَّه فانه لا یحاسب و یؤمر به الى النار»: خداوند همه بندگان را محاسبه مى کند مگر کسى که شرک به خدا آورده که بدون حساب به آتش فرستاده مى شود «نور الثقلین جلد 4 صفحه 497».
نتیجه : در این آیه و مانند آن نیز، احباط عمل در اثر شرک است.
4 – أعراف/ 147: وَ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاَّ ما کانُوا یَعْمَلُونَ (147)
و کسانى که آیات ما و دیدار قیامت را تکذیب کردند، اعمالشان نابود است، آیا جز آنچه عمل مى کردند، مجازات خواهند شد؟
نتیجه: در این آیه نیز تکذیب آیات و تکذیب سرای آخرت ومعاد، موجب احباط عمل شده است.
خلاصه اینکه در قرآن مجید شانزده مورد براى حبط اعمال بیان فرموده از آن جمله است:
کفر- شرک- نفاق- ارتداد- عدم قصد قربت- فریاد بر روى پیغمبر منّت و اذیّت بعد از صدقه- سرسرى گرفتن عمل …. که موجب بى اثر شدن اعمال نیک میشوند.
بنابراین هر گناهی، همه اعمال صالح را نمی سوزاند؛ و به استناد به آیه‌ی شریفه‌ی «ان الحسنات یذهبن السیئات (هود114) که گویای خاصیت پاک کنندگی اعمال خیر است؛ و نیز آیه‌ی إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَنات (فرقان 70) (مگر کسی که توبه کند در حالی که ایمان آورده و عمل صالحی انجام دهد خداوند بدی های این فراد را به حسنات تبدیل می کند) با توبه، خداوند هر گناهی، حتی شرک و کفر را می‌آمرزد.
موید و منصور باشید.