با تشکر از ارتباط شما با این مرکز به مطلب زیر توجه کنید .
الف. بدون شک مشغول بودن به کسب و کار و تجارت تا دیر وقت امر مطلوبی نیست .   در روایات بر زود خوابیدن و زود بلند شدن و صبح زود به دنبال کسب و کار و فعالیت رفتن تاکید شده است . شب  تا سحر بیدار بودن و روز خوابیدن امر مطلوبی نیست و از آیات قرآن کریم چنین استفاده مى شود که طبیعى ترین زمان براى خواب ، شب است :
الله الذى جعل لکم اللیل لتسکنوا فیه . ( غافر- 61 )
خدا کسى است که شب را براى شما آفرید تا در آن بیاسایید .
و جعلنا اللیل لباسا ( نبا- 10 )
و شب را پوششى (براى شما) قرار دادیم .
من اله غیر الله یاءتیکم بلیل تسکنون فیه .( قصص – 72 )
کدام معبود غیر از خداست که شبى براى شما بیاورد تا در آن آرامش یابید .
تاریکى هوا، کاسته شدن از سر و صداهاى مزاحم ، کاهش دما و برخى دیگر از ویژگى هاى شب ، باعث خواب بهتر ما در این بخش از زمان مى شود. انسان در طبیعت زندگى مى کند و از طبیعت تاءثیر مى پذیرد. پس براى رسیدن به آسایش ، بهتر است خود را با طبیعت هماهنگ کند. چرا از فرصتى که طبیعت براى خواب راحت ما ایجاد کرده بهره نبریم و چرا شب ها را که خدا براى آسایش و آرامش ما آفریده ، به بیدارى سپرى کنیم .
  از روایات معصومین علیهم السلام استفاده می شود که در صبح گاهان برکتی ویژه برای کسب رزق و روزی و تلاش در جهت تأمین نیازها و همچنین کسب علم و روزی معنوی وجود دارد. به چند روایت در این باره توجه کنید :
ب رکت در صبح زود است .  
1.       در روایتی از کتاب غرر الحکم می خوانیم:
بَاکِرُوا فَالْبَرَکَةُ فِی الْمُبَاکَرَةِ وَ شَاوِرُوا فَالنُّجْحُ فِی الْمُشَاوَرَةِ   (غررالحکم – 441)  
مرحوم آیت الله آقا جمال الدین خوانسارى در ترجمه و شرح مختصر آن می نویسند:
«مباکرت کنید یعنى بامداد متوجه کارها گردید، زیرا که برکت در مباکره است. یعنى حق تعالى سعى در بامداد را برکتى دهد که سعیهاى در اوقات دیگر را ندهد،
و مشورت کنید پس فیروزى در مشورت کردن است، زیرا که عقلها یارىِ هم کنند و حق تعالى به سبب این که جمعیت و الفت مردم را با یکدیگر دوست مى دارد، یارى همه کند.»
 
2.       رسول الله صلوات الله علیه و آله فرمود:
إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمُ الْحَاجَةَ فَلْیُبَکِّرْ إِلَیْهَا وَ لْیُسْرِعِ الْمَشْیَ إِلَیْهَا   (من لایحضره الفقیه     3     157    باب المعایش و المکاسب) .
هر گاه یکى از شما به حاجتى اقدام کند بامدادان و با شتاب به سوى آن رود.
 
7.       محمّد بن هلال مذحجى به «اسحاق» فرزند امام صادق علیه السلام گفت:
قَالَ لِی أَبُوکَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّادِقُ (علیهما السلام) إِذَا کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَاغْدُ فِیهَا- فَإِنَّ الْأَرْزَاقَ تُقَسَّمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى بَارَکَ لِهَذِهِ الْأُمَّةِ فِی بُکُورِهَا وَ تَصَدَّقَ بِشَیْ ءٍ عِنْدَ الْبُکُورِ فَإِنَّ الْبَلَاءَ لَا یَتَخَطَّى الصَّدَقَة   (بحارالأنوار     100     41    باب 3- المباکرة فی طلب الرزق ….. )
 
پدرت به من فرمود: هر گاه حاجتى پیدا کردى بامدادان بطلب آن بیرون شو، زیرا که ارزاق و روزى ها پیش از طلوع آفتاب تقسیم مى گردد، و خداى متعال در ساعات نخستین روز براى این امّت برکت نهاده است، و بامدادان صدقه پرداز که هرگز تیر بلاء و گرفتارى از صدقه در نگذرد از صدقه در نگذرد و به صاحب آن نرسد.
 
ب. گذاشتن جنس در جای تاریک به منظور   مخفی کردن   عیب و پنهان کردن نا مرغوب بودن آن غش در معامله است که در روایات مورد نهی و نکوهش است .
معاملات و داد و ستد از جمله اموری است که در روایات اولیای دین کلمه غش درباره آنها به کار برده شده است.
قال النّبی (ص): «من غشّ مسلماً فی شِراء أو بیع فلیس منّا و یُحشر یوم القیامة مع الیهود لِأنّهم أغش الخلق للمسلمین».(1)
پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «کسی که با مسلمانی در خرید یا فروش خیانت نماید و تقلب کند، از ما نیست و در قیامت با یهودیان محشور می‌گردد؛ زیرا یهودیها نسبت به مسلمانان خائن‌ترین خلقند».
«و عنه نهی شوب اللّبن بالماء إذا اُرید به البیع لِأنّه یکون غِشّاً».(2)
و نیز از آن حضرت حدیث شده است که فرمود: «شیر را وقتی برای معامله عرضه می‌کنید با آب مخلوط ننماید، زیرا این کار غش در معامله است».
قال رسول الله (ص): «لرجل یبیع التَّمر؛ یا فلان أما علمت أنّه لیس من المسلمین من غَشَّهم».(3)
رسول اکرم (ص) به مردی که خرما می‌فروخت فرمود: «فلانی! آیا نمی‌دانی از مسلمانان نیست کسی که در معامله با آنان خیانت نماید».
گویی مرد خرما فروش مقداری خرمای خوب و مرغوب را روی خرماهای نامرغوب چیده، تا مشتری جمع شود ولی موقع توزین و تحویل از قسم نامرغوب به مشتری می‌دهد. بدبختانه در عصر ما نیز بعضی از مسلمانان این چنین عمل می‌کنند و موقع بسته‌بندی میوه برای عرضه کردن چند دانه از مرکبات یا سیب مرغوب یا چند خوشه انگور خوب را روی بار می‌گذارند و نامرغوبها را زیر بار پنهان می‌کنند و به فرموده رسول اکرم (ص) با این عمل، خویشتن را از صف مسلمین جدا می‌نمایند.
بیان عیب متاع
 
قال رسول الله (ص): «لا یَحلّ لِاحد أن یبیع شیئاً إلاّ بیّن ما فیه و لا یَحِلُّ لمن علم ذلک إلاّ بیّنه».(4)
رسول اکرم (ص) فرمود: «حلال نیست برای احدی چیزی را بفروشد مگر آنکه نقائصش را بیان کند و همچنین برای کسی که به عیوب آن متاع، واقف گردیده حلال نیست بدون بیان نقص معامله نماید».
مثلاً اگر فرشی رفو شده یا بید خورده است، فرش فروش باید در موقع معامله به مشتری بگوید و او را از نقائص متاع آگاه سازد. همچنین خریدار آگاه شده اگر بخواهد بعداً آن را به دیگری بفروشد، باید عیوب فرش را بیان نماید تا آگاهانه معامله شود. در گذشته که معاملات با سکه‌های طلا و نقره انجام می‌شد کسانی خیانت می‌کردند و سکه‌هایی با فلزات غیر طلا و نقره به صورت پول رایج می‌ساختند و با پولهای واقعی مخلوط می‌نمودند و معامله می‌کردند.
افرادی که پول تقلبی را تشخیص می دادند آنها را از پول واقعی جدا می‌ساختند. امروزه هم که بجای مسکوک طلا و نقره اسکناس در جریان است کسانی دست به تقلب می‌زنند و اسکناسهای داخلی یا خارجی را می‌سازند و به جای پول واقعی به دست مردم می‌دهند. اگر کسی جنسی فروخت و در مقابل، به او اسکناس تقلبی دادند و بعداً فهمید، حق ندارد با آن پول ساختگی چیزی بخرد که این عمل خیانت و غش در معامله است.
عن موسی بن بکر قال: کنّا عند أبی الحسن (ع) فإذا دنانیر مَصبُوبة بین یدیه، فنظر إلی دینار فأخذ بیده ثمّ قَطَّعه بنصفین ثمّ قال: «ألقه فی البالُوعه حتّی لا یُباع شیء فیه غِشّ».(5)
موسی بن بکر می‌گوید در حضور حضرت اباالحسن(ع) بودیم چند دینار مقابل حضرت روی زمین ریخته بود. به یکی از آنها با دقت نظر کرد و متوجه شد که تقلبی است. حضرت آن را برداشت و با فشار انگشت نصف نمود، سپس به من فرمود: «این را ببر در چاه فاضلاب بینداز تا با آن معامله‌ای نشود که در آن غش و خیانت صورت گیرد».
قال رسول الله (ص): «ألا و من غشّنا فلیس منّا قالَها ثلاث مرّات و من غشّ أخاه المسلم نَزع الله برکة رزقه و أفسد علیه
معیشة و وکَّلَهُ إلی نفسه».(6)
رسول اکرم (ص) فرمود: «کسی که در معاملاتش غش کند، از زمره مسلمین محسوب نخواهد شد-و ضرت این جمله را سه با تکرار کردند – کسی که با برادر مسلمانش غش در معامله کند، خداوند برکت را از مال او برمی‌دارد اگر چه با این عمل، درآمد بسیاری تحصیل کند، زندگی را بر او سخت می‌کند و علاوه بر این، او را در زندگی به حال خود وا می‌گذارد».
سؤال: اگر کسی جنسی را با جنس دیگر مخلوط کند مثلاً روغن را با پیه مخلوط نماید غش است ولی اگر جنس یکی باشد و لکن از حیث قیمت با هم تفاوت داشته باشد و آن را مخلوط کنند چه حکمی پیدا می‌کند مثلاً چای کیلویی 120 ریال را با 80 ریال مخلوط کرده و به مشتری اعلان ننموده آیا این معامله غش است یا نه و یا مثل برنج صدری که کیلویی 80 ریال است با 60 و 40 ریالی مخلوط کنند و به مشتری هم نگویند چه حکمی پیدا می‌کند و شرعاً این معامله چه صورت دارد.
جواب: در فرض سؤال اگر جنسی را که مخلوط می‌نماید ظاهر باشد به نحوی که مشتری بفهمد که جنس گران و ارزان مخلوط شده غش نیست و اگر ظاهر نباشد به طوری که بر مشتری مخفی بماند
جنس ارزان داخل شده غش و حرام است.(7)
 
پی‌نوشت‌ها:  
1. – سفینة البحار، ج2، ص318.
2. – مستدرک الوسائل ، ج2، ص455.
3. – وسائل، ج12، ص208.
4. – میزان الحکمه، ج7، ص221.
5. – کافی، ج5، ص160.
6. – وسائل، ج17، ص283.
7. – مجمع المسائل آیت الله گلپایگانی رحمةالله ، ج2، ص16.
منبع:حیدرنداقی علی محمد/جهاد اقتصادی /انتشارات مهدی نراقی /قم 1390