یکی از مسائلی که به دنبال طراحی آرم جمهوری اسلامی ایران، توسط عده‌ای مطرح شد، مسئله تشابه این آرم با آرم سیک‌های هندوستان می‌باشد. این مسئله حتی در زمان طراحی این آرم و در زمان حیات امام(ره) مطرح شد که بخاطر تفاوت‌های اساسی آن با آرم سیک‌ها، آرم جمهوری اسلامی مورد تائید امام(ره) قرار گرفت.

شبهه این مسئله به نحوی بود که آقای هاشمی رفسنجانی نیز در کتاب خاطرات خود در سال 61 به این مطلب اشاره می‌کند که این شبهه در ذهن یکی از ائمه جمعه مطرح بوده است و ایشان این شبهه را برطرف می‌کنند.

« آقای‌ [بهاءالدین‌]علم‌ الهدی‌ [نماینده‌ اردبیل‌] آمد و آرم‌ سیکهای‌ هند را آورد که‌ بی‌ شباهت‌ به ‌آرم‌ جمهوری‌ اسلامی‌ نبود و نگران‌ بود که‌ بگویند بستگی‌ به‌ سیک‌ها دارند. گفتم‌ تفاوتهای‌ زیادی‌هم‌ دارد. نگرانیش‌ را رفع‌ کردم‌«

بنابراین مسئله شباهت این دو، مسئله‌ای بوده که در همان زمان طراحی آن نیز مطرح شده بوده است، اما بررسی جزء جزء ایندو نماد، تفاوت‌های آن آشکار می‌گردد.

خاندا (Khanda ) یکی از مهمترین سمبل‌های آیین سیک می‌باشد و بر تمام پرچم‌های سیک‌ها نقش بسته است. این نماد مجموعه‌ی چهار سلاحی است که در زمان(Guru Gobind Singh) دهمین نسل از بنیانگذاران آیین سیک مورد استفاده بوده است.

این سلاح ها عبارتند از:

یک شمشیر دولبه که خاندا سیت نامیده می‌شود در وسط. یک سلاح دایرهای به نام Chakkar چاکار در وسط. دو خنجر به نام kirpans که در طرفین خاندا قرار گرفته اند و دسته های آنها به حالت ضربدر در پایین قرار دارد که نماینده طبیعت دوگانه هستند و Miri و Piri نام دارند. هر یک از این سلاح ها به تنهایی معنای سمبلیک دارند.شمشیر وسط نماد دانش خداوند .چاکار به معنای یکتایی خداوند.Miri به معنای حاکمیت سیاسی و Piri به معنای حاکمیت روحانی می باشد. اهمیت خاندا در آیین سیک همانند صلیب در مسیحیت و ستاره داود یهودیت است.

طبیعتا مشاهده می‌شود که هر یک از اجزاء این نماد، بیانگر اعتقادی از اعتقادات سیک‌ها می‌باشد، در صورتی که اجزاء پرچم جمهوری اسلامی ایران، نماد مفاهیم دیگری می‌باشد؛ چنانکه طراح آرم جمهوری اسلامی ایران در دو مصاحبه‌ای که در آن سال‌ها انجام دادند، به معانی اجزاء به کار رفته در آرم جمهوری اسلامی، اشاره کردند که همگی برگرفته از تعالیم اسلامی می‌باشد. دکتر ندیمی طراح این آرم، در پاسخ به این سوال که «آیا این آرم برگرفته از آرم گروه سیک های هندوستان است»، به معانی اجزاء این آرم می‌پردازد و می‌گوید:

«هلال‌های تعبیه‌شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند. این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهندهء پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقهء اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمه الله که در ترکیب اصلی آن دیده می‌شود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی در ترکیب با شکل تشدید (ّ) که در خط فارسی و عربی نشانهء شدت است، شمشیر را تداعی می‌کند؛ این همان تعبیر کلمهء «حدید» است.

تقارن‌های این آرم هم نشانهء تعادل و توازن است؛ این همان میزان است. بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین ویژگی این آرم همان بیان کلمهء الله است که قالب و محتوا را در خود جای داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان‌دهندهء پیام جهانی آن باشد.”

ندیمی در سال 1362 برای دومین بار و آخرین بار در گفت وگویش با مجله پاسدار اسلام درباره تبیین مفاهیم اثرش می‌گوید: ” علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. وقتی حضرت امام فرمودند که نشان شیر و خورشید باید عوض شود و کشور به نشان جدیدی نیازمند است، به صورت جدی ایده‌ام را پی‌گیری کردم و به مرور سیاه‌مشق‌های قبلی پرداختم. در این نماد سه رکن اساسی حکومت اسلامی از دیدگاه قرآن وجود دارد یعنی کتاب، ترازو و آهن و یا به عبارت قرآنی کتاب، میزان و حدید. جزء قائم میانی، در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی و عربی نشانه شدت است شمشیر را تداعی می‌کند، قائم و ایستاده که خود نماد و قدرت و استحکام و ایستادگی است و این برداشت تعبیری از کلمه حدید است در کتاب الله (… انزلنا الحدید فیه باس شدید) و ترکیب کاملا متقارن شکل، بیانی از حالت تعادل و توازن که این نیز برداشتی تعبیری است از کلمه میزان در کتاب خدا. والسماء رفعها و وضع المیزان.

پنج جزء تشکیل‌دهنده علامت که اگر به پنج اصل پایه دین برگردد اصل توحید را در حکم عمود و ساقه اصلی در میان دارند، گذشته از آنکه در ترکیب کلی خویش کلمه الله را بیان می‌کنند و عصاره‌ای از کلمه توحید یعنی لا اله الا الله را نیز در دستور خود مستتر دارند. خطوط هلالی‌های طرح که در یک دایره محاط است با تداعی نصف‌النهارهای کره جهانی بودن دعوت اسلام را تجسم می‌بخشند. کلمه الله به صورت کروی طراحی شده تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد. هلالی‌های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارک‌شان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند اما پس از آن وی پرچم را نیز طراحی نمود. ”

او در توضیح طرحش ادامه می دهد: ” این پرچم به امید دادن به دست حکومت امام زمان (عج) طراحی شد. رنگ‌های سبز و سفید و سرخ، علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار الله اکبر همگی از ارکانی هستند که در قانون اساسی برای پرچم ایران در نظر گرفته شده‌اند.”

دکتر ندیمی از شعار بودن الله اکبر، تکرار را اقتباس می‌کند: “این شعار یازده بار در رنگ سرخ و یازده بار در رنگ سبز یعنی بیست و دو بار تکرار می‌شود و این اشاره‌ای است به بیست و دوم بهمن 57. قالب راست گوشه خط نوشته الله اکبر یادی است از کوبندگی این شعار و این همان خطی است (خط بنایی) که شعار الله اکبر را بر بلندای اذان و بر گنبدها و مناره‌های الله اکبر در مساجد اسلامی نقش می‌کرده و اکنون بر بلندای پرچم ایران نشسته است. کلمه قرمز الله منقوش بر پرچم جمهوری اسلامی بیانگر مبدأ و منت‌های آفرینش است الی الله المصیر و هدف و غایت حکومت اسلامی را نشان می‌دهد.”

بنابراین مشخص می‌شود که اجزاء به کار رفته در آرم جمهوری اسلامی ایران، بیانگر مفاهیم متعالی می‌باشد که بشدت با تعالیم آئین سیک تفاوت‌های اساسی دارد و صرف بعضی تشابهات ظاهری، دلیلی بر مشابهت‌های واقعی و معنایی میان ایندو نمی‌باشد.

سیدعلی اصغر میرخلیلی

منابع:

کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی، سال 61، پس از بحران.