روح الله قاسمیان

آزادسازی یبرود و تغییر معادلات آینده سوریه

بی‌تردید این بخش از اقدامات ارتش می‌تواند، نقش بسزایی در پایان دادن به درگیری‌ها در برخی از مناطق سوریه داشته باشد و گروه‌های بیشتری را تشویق خواهد کرد تا اختلافات خود را از طریق گفت‌وگو و مذاکره حل کنند.

ارتش سوریه موفق شد طی عملیاتی سه روزه، شهر استراتژیک «یبرود» در منطقه «القلمون» از توابع ریف دمشق را آزاد و تمام نقشه‌های دفاعی گروه‌های مسلح در این منطقه را خنثی کند. میزان و شدت این خسارات به حدی بوده که موجب سقوط یبرود ظرف 3 روز شد، مدت زمانی که در تاریخ جنگ‌ها و عملیات نظامی سوریه یک رکورد به شمار می‌آید. شهر یبرود مرکز ثقل حضور گروه‌های تروریستی به شمار می‌آمد و سقوط آن به معنای بسته شدن 18 گذرگاه غیر قانونی قاچاق سلاح و تجهیزات نظامی و تروریست از لبنان به سوریه و عدم امکان ارسال خودروهای بمب گذاری شده و افراد انتحاری از این گذرگاه‌ها به داخل لبنان است. اما آنچه مهم است، پیامدها و تاثیر این موفقیت بزرگ بر روند معادلات سوریه است، اینکه در تحولات میدانی چه تغییراتی را شاهد خواهیم بود و پیامدهای آزاد سازی این منطقه برای مناطق همجوار از جمله لبنان چه خواهد بود، چرا که این عملیات منجر به فرار تروریست‌ها به منطقه «جرود» در عرسال لبنان و همچنین 2 شهرک «فلیطه» و «رنکوس» در جوار یبرود شد. برای پاسخ به سئوال‌ مطرح شده ابتدا لازم است موقعیت یبرود را تشریح کنیم.

القلمون کانون امداد رسانی تروریست‌ها بود

منطقه القلمون به این جهت منطقه مهمی در معادلات نظامی گروه‌های تروریستی شمرده می‌شود که این گروه‌ها آن را حیات خلوت و کانون امداد و کمک رسانی به دیگر گروه‌های تروریستی به شمار می‌آورند که در استان دمشق و مناطق مرکزی سوریه یعنی استان‌های حمص و ریف حمص و مناطق بیابانی در شرق یعنی استان دیر الزور فعالیت می‌کنند. منطقه القلمون در واقع نوار استراتژیکی است به طول 120 کیلومتر و عرض حدود 10 کیلومتر که در برخی مناطق عرض این نوار به 35 کیلومتر هم می‌رسد. در غرب این منطقه سلسله کوه‌های لبنان و در شرق آن راه‌های منتهی به بیابان‌های شام با مجموعه بزرگی از روستاها و شهرهای کوچک واقع شده است. برآورد می‌شود شمار تروریست‌های مسلح فعال در این منطقه به حدود 20 هزار تروریست برسد که در 3 منطقه اصلی یعنی «رنکوس»، «عسال الورد» و «یبرود» پراکنده و متمرکز شده‌اند و وابسته به گروه‌های تروریستی مانند «گردان القادسیه» در رنکوس، «ارتش آزاد» و «گردان چتربازان القصیر» و «ارتش اسلام» و «جبهه النصره» و «غریبان شام» و ده‌ها گروه مسلح تروریستی دیگر هستند.

استراتژی ارتش و نیروهای مسلح سوریه از سال گذشته میلادی بر پاکسازی منطقه القلمون متمرکز شد، منطقه‌ای که شهر «رنکوس» در جنوب (در 45 کیلومتری شهر دمشق) و البریج در شمال (تنها چند کیلومتر با القصیر فاصله دارد) و نوار باریک استراتژیکی به طول حدود 70 کیلومتر و عرض 10 کیلومتر را در برمی‌گرفت و شهرها و شهرک‌هایی مانند «حوش عرب» و «عسال الورد» و «الجبه» و «المعره بخعه» و «الصرخه» و «فلیطه» و «یبرود» و «النبک» و «دیر عطیه» و «قاره» و «جراجیر» را در خود جای می‌داد.

آنچه موقعیت استراتژیک منطقه القلمون را دو چندان می‌کرد، نزدیکی آن به مرزهای لبنان بود و همین موجب شده بود، تروریست‌های فعال در سوریه با ارتباط با تکفیری‌های لبنان که به طور مشخص در منطقه مرزی «عرسال» این کشور اقامت داشتند، از آن برای تردد و وارد کردن تجهیزات نظامی به داخل سوریه استفاده کنند. به همین منظور قطع این ارتباط در اولویت‌های ارتش سوریه قرار گرفت و اواسط نوامبر گذشته نیروهای مسلح و ارتش سوریه در عملیات‌هایی شهرک‌های «قاره» و «دیر عطیه» و «النبک» را پس از پاکسازی از لوث گروه‌های تروریستی آزاد کردند.

یبرود کانون تجمع تروریست‌ها

شاید بتوان گفت منطقه یبرود مهمترین نقطه در منطقه القلمون به شمار می‌آید، به این دلیل که گروه‌های تروریستی این منطقه و شهر یبرود را به کانون اصلی کمک‌رسانی و امداد به گروه‌های مسلح در دیگر مناطق مرکزی و جنوبی سوریه تبدیل کرده بودند. آنها به این امر اکتفا نکرده بودند، بلکه کارگاه‌های بی‌شماری جهت تولید بمب و موشک‌های دستی در این شهر ایجاد کرده بودند و تسلط ارتش سوریه بر شهر یبرود به معنای خارج کردن این منطقه از معادلات میدانی گروه‌های تروریستی بود، چون از یک سو با تصرف این منطقه راه‌های اصلی ارتباط بین گروه‌های مسلح فعال در جنوب و گروه‌های مسلح فعال در شمال سوریه قطع می‌شد و از سوی دیگر ارتباط گروه‌های تروریستی داخل سوریه با مناطق مرزی لبنان نیز از بین می‌رفت و به این طریق لبنان نیز با تامین امنیت سلسله کوه‌های القلمون که در شرق لبنان واقع هستند، از معادلات میدانی سوریه خارج می‌شد. بطور کلی گروه‌های تروریستی به دو دلیل اساسی تلاش داشتند، شهر یبرود را به کانون فعالیت‌های تروریستی خود تبدیل کنند:

1- هدف قرار دادن مناطقی در داخل سوریه به ویژه آنکه یبرود منطقه‌ای است که به پایتخت سوریه اشراف دارد و برای گروه‌های تروریستی مهم است که کانون تجمع و تمرکزی برای حمله به سمت پایتخت سوریه داشته باشند و سقوط آن برای تروریست‌ها به معنای از بین رفتن امکان هرگونه حمله به دمشق و تامین امنیت بیش از پیش آن است.

2- هدف قرار دادن مناطقی در داخل آن هم به واسطه خودروهایی که در این منطقه بمبگذاری و به داخل لبنان ارسال و یا موشک‌هایی که از این منطقه به اراضی لبنانی شلیک می‌شد و یا انتحاری‌هایی که به نقاط و شهرهای مختلف لبنان ارسال می‌شدند که بالطبع هدف اصلی آنها مقاومت اسلامی بود و با سقوط آن دیگر گروه‌های تروریستی نخواهند توانست از این نقطه دست به عملیاتی تروریستی علیه مقاومت در لبنان بزنند.

پیروزی ارتش سوریه در یبرود را به این دلیل باید بزرگ و ارزشمند دانست، چون برای حفظ این شهر و ممانعت از ورود نیروهای ارتش سوریه به آن بیش از 7 هزار تروریست آماده جنگ با ارتش سوریه شده بودند. این درحالی است که بافت جغرافیایی یبرود بافتی سخت در عملیات‌های نظامی شمرده می‌شود، چون در این منطقه دشتی وجود دارد که یبرود را به دو بخش تقسیم می‌کند، همچنین در این منطقه کوه‌های بلند و سختی مانند «تیجان»، «مار مارون» و «العریض» وجود دارد که بالا رفتن و صعود از آنها کار را برای ارتش سوریه بسیار سخت و دشوار می‌کند. همچنین یبرود از جنوب به منطقه‌ای کوهستانی محدود است که ورود به یبرود از این محور را بسیار سخت و دشوار می‌کرد. در شمال یبرود «مزارع ریما» قرار دارد که با وجودی‌که هزاران تروریست در آن متمرکز بودند، ارتش سوریه هفته گذشته موفق شد، آن را به طور کامل به تصرف درآورد. منطقه غرب یبرود نیز منطقه‌ای کوهستانی است که گروه‌های تروریستی برای تردد خود اقدام به ایجاد گذرگاه‌هایی کوهستانی در آن کرده بودند و این گذرگاه‌ها آنها را به منطقه عرسال در لبنان ارتباط می‌داد. در شرق تنها یک راه اصلی وجود داشت و تنها محوری بود که نفوذ به داخل شهر یبرود از آن را آسان می‌کرد. در شمال غربی یبرود شهرک «السحل» قرار دارد که با یبرود 3 کیلومتر فاصله دارد و در این اواخر توسط ارتش سوریه آزاد شده بود. نگاهی ساده به نقشه یبرود نشان می‌داد که ارتش سوریه چه نبرد سخت و مهمی را پیش رو داشت، چراکه طبیعت کوهستانی منطقه زمینه مناسبی را برای تردد عناصر تروریستی و قاچاق سلاح و تجهیزات نظامی فراهم کرده بود.

بازتاب‌ها و تاثیرات سقوط یبرود

یکی از مهمترین بازتاب‌ها و تاثیرات سقوط یبرود برای گروه‌های مسلح و حامیان آنها سقوط نظریه‌ای «تجدید موازنه قوا» است که سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان سعودی در این اواخر از آن درباره اوضاع گروه‌های مسلح در عرصه میدانی سوریه و بازگرداندن قدرت به آنها سخن گفته بود و همان سناریویی است که با پیروزی ارتش سوریه در القصیر همراه شد و اکنون در حلب نیز تلاش می‌شود، اجرا شود. به باور کارشناسان، با بیان هویت گروه‌های درگیر در منطقه القلمون سوریه و پاکسازی یبرود به عنوان استراتژیک‌ترین منطقه القلمون، عربستان سعودی بازنده اصلی این نبرد است.

عمده گروهک‌های فعال در عرصه یبرود، مستقیماً به عربستان سعودی وابسته هستند و نابودی آنها به معنای در دست گرفتن کارت‌های برنده در مقابل عربستان سعودی است. از سوی دیگر جایگزین کردن این تعداد نیرو، برای عربستان کار آسانی نیست. همچنین باید تأکید کرد که پاکسازی «یبرود» مستقیماً می‌تواند بر موضوع امنیت لبنان تأثیر بگذارد. تا پیش از این «یبرود» به عنوان مهم‌ترین گذرگاه برای ورود به لبنان محسوب می‌شد که تسلط ارتش بر این منطقه جلوی این مسأله را هم خواهد گرفت. با پاکسازی القلمون به سرعت پاکسازی مناطق پیرامونی دمشق، نهایی می‌شود. تروریست‌های حاضر در دمشق و ریف دمشق همراه با حمص و ریف آن از حمایت‌های لجستیکی و نظامی که از لبنان می رسد محروم خواهند شد. از سوی دیگر وقتی این منطقه تصرف شود، نیروهای درگیر ارتش سوریه می‌توانند تمام توان خود را به مناطق شمالی متمرکز کنند و پاکسازی مناطق غوطه شرقی و غربی دمشق سرعت بیشتری بگیرد و در تأثیری دیگری هم که در جبهه تروریست ها دارد، کاهش شدید روحیه آنان است که تأثیر روانی محسوب می‌شود.

جبهه‌های نبرد پس از یبرود

هرچند نمی‌توان با قاطعیت بیان کرد که برنامه‌های آینده نبردها در سوریه چگونه پیش خواهد رفت اما بر اساس مقتضیات میدانی و سیاسی و تحلیل اوضاع و اولویت‌هایی که مد نظر است، می‌توان پیش‌بینی کرد که پس از یبرود ارتش سوریه اقدامات خود را بر دو موضوع متمرکز کند:

1- جبهه نظامی یا نبردهایی که ارتش و نیروهای مسلح سوریه در نقاط مختلف کشور درگیر آن هستند و به آن می‌پردازند.

2-تلاش دیپلماتیک برای به بار نشاندن مصالحه‌ها و آشتی‌های ملی که نمونه‌های آن را در مناطق مختلف ریف دمشق و در مناطق مانند «بیت سحم» و «ببیلا» و «یلدا» مشاهده کردیم.

بی‌تردید این بخش از اقدامات ارتش می‌تواند، نقش بسزایی در پایان دادن به درگیری‌ها در برخی از مناطق سوریه داشته باشد و گروه‌های بیشتری را تشویق خواهد کرد تا اختلافات خود را از طریق گفت‌وگو و مذاکره حل کنند. پیروزی ارتش سوریه در یبرود نشان داد که منطقه و نبرد سختی برای ارتش سوریه وجود ندارد و ارتش سوریه هرگاه اراده کند می‌تواند، وارد هر منطقه بشود و این زنگ خطر بزرگی برای تروریست‌هایی است که سلاح‌های خود را بر زمین نگذاشته و همچنان به مبارزه با ارتش و نظام سوریه ادامه می‌دهند.

روح الله قاسمیان

کارشناس مسائل خاورمیانه