واژه «احرار» جمع «حُرّ» به معنای کسیاست برده نباشد. اهل لغت معتقدند ریشه اصلی «حُرّ» به معنای رمل و ماسه خالص استکه آمیخته با چیز دیگر نیست؛ به همین جهت به کسی که برده نیست حُرّ می‌گویند، گویا
شخص حُرّ از آمیخته شدن به بردگی مبرا است.[1] شاید به همین جهت معنای دیگر حُرّ
را «کریم»(داشتن کرامت) بیان کردند.[2] بنابر این، کلمه «حُرّ» یا «احرار» اگر به
صورت مطلق استفاده شود می‌تواند به معنای کسی باشد که در صفات و خصال انسانی
کاملاً خالص است و در وجود او هیچ‌گونه آمیختگی به اخلاق غیر انسانی وجود ندارد؛
اما روشن است که مقصود امام حسین(ع) در این جمله، معنای مطلق نیست؛ زیرا اولاً:
افرادی که در مقابل امام(ع) بودند قابلیت چنین خطابی را نداشتند؛ ثانیاً: قیدهای
که در سخن امام(ع) وجود دارد محدوده معنا را مشخص می‌کند.
توضیح این‌که: امام حسین(ع) در روز
عاشورا پس از آن‌که همه یارانش به شهادت رسیدند، به تنهایی مشغول نبرد بودند، تیرها
و نیزه‌ها از هر سو بدن مبارک امام را نشانه می‌گرفتند، در این هنگام لشکر انبوهی
به فرماندهی شمر بن ذی الجوشن، بین امام و خیمه‌های آن‌حضرت فاصله شدند و قصد حمله
به خیمه‌های امام را داشتند، امام فرمود: ای پیروان شیطان(آل ابی سفیان)[3] اگر دین
ندارید و از قیامت نمی‌هراسید، در دنیای‌تان آزاده باشید و اگر فکر می‌کنید عرب
هستید به اصل و نسب خودتان برگردید و … تا من زنده هستم به خیمه‌ها حمله نکنید.[4]
در این جمله امام اولاً: حریت در دنیا[5]را از آنان خواسته؛ یعنی رعایت اخلاق و قوانین عمومی جنگ‌ها را که در میان همه
اقوام جهان معتبر است. ثانیاً: آنها را به رعایت برخی اخلاق نیک عرب‌ها دعوت
نمودند و به عبارتی چنین فرمودند که اگر مسلمان نیستید، عرب که هستید! پس چرا قوانین
پذیرفته شده در جامعه‌ی عربی را زیر پا می­گذارید؟!
خلاصه این‌که هر جامعه‌ای – چه دین‌دار
و چه بی‌دین- برخی ویژگی‌های مثبت وجود دارد و عرب‌ها نیز – حتی قبل از اسلام- با
تمام نکات منفی، اما نکات مثبتی؛ چون عدم تعرض به زنان و کودکان تا پایان جنگ در میان
آنها وجود داشته که عمل به آن، نوعی آزادگی به شمار می‌آمد. امام(ع) نیز ایشان را
به همین آزادگی دعوت می‌نمود.
———————————————————————-
[1]. فیومی، احمد بن محمد، مصباح
المنیر، ماده «حر».
[2]. الخوری الشرتونی، سعید، اقرب
الموارد، ماده «حر».
[3]. گفتنی است که منظور از شیطان ابی
سفیان است، چنان‌که در لهوف این‌گونه آمده است: «فَصَاحَ وَیلَکُمْ یا شِیعَةَ
آلِ أَبِی سُفْیانَ إِنْ لَمْ یکُنْ لَکُمْ دِینٌ وَ کُنْتُمْ لَا تَخَافُونَ
الْمَعَادَ فَکُونُوا أَحْرَاراً فِی دُنْیاکُم ». ابن طاووس، على بن موسى، ترجمه،
فهرى زنجانى، احمد، اللهوف على قتلى الطفوف، ص 120، جهان، تهران، چاپ اول، 1348ش
[4]. «فَصَاحَ الْحُسَینُ ع وَیحَکُمْ
یا شِیعَةَ الشَّیطَانِ إِنْ لَمْ یکُنْ لَکُمْ دِینٌ وَ لَا تَخَافُونَ
الْمَعَادَ فَکُونُوا أَحْرَاراً وَ ارْجِعُوا إِلَى أَنْسَابِکُمْ إِنْ کُنْتُمْ
أَعْرَاباً کَمَا تَزْعُمُونَ أَنَا الَّذِی أُقَاتِلُکُم فَکُفُّوا سُفَهَاءَکُمْ
وَ جُهَّالَکُم ». اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 50،
بنى هاشمى، تبریز، چاپ اول، 1381ق.
[5]. البته، قید «فی دنیاکم» در نقل
لهوف و بحار آمده است. اللهوف على قتلى الطفوف، ص 120؛ مجلسى، محمد باقر، بحار
الأنوار، ج 45، ص 51، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.