آيا تمام دعاهاي مذكور در مفاتيح الجنان صحيح و يقين‌آور است؟ چه اسنادي در دست است؟ و اين كه بعضي از جاهاي دعا را سه بار تكرار مي‌كنند درست است يا خير؟

 از اين که امام سجاد ـ عليه السّلام ـ در نماز مالك يوم الدين را سه بار تکرار مي‌فرمودند؛ آيا مي‌توان بر اساس اين روايت اين جمله را سه بار در نماز قرائت کرد؟
به اين سؤال در دو قسمت پاسخ داده مي‌شود. يك قسمت بررسي دعاهاي مفاتيح الجنان و قسمت دوّم تكرار برخي جملات دعاها.
الف. دعاهاي مفاتيح الجنان:
مرحوم حاج شيخ عباس قمي مؤلف مفاتيح الجنان خود در مقدمه كتابش مي‌فرمايد: « بعضي از اخوان مؤمنين از اين داعي درخواست نمودند كه كتاب «مفاتيح الجنان» را كه متداول شده بين مردم مطالعه نمايم و آن چه از ادعيه آن كتاب كه سند دارد ذكر نمايم و آن چه را كه سندش به نظرم نرسيده ذكر ننمايم و اضافه كنم بر آن بعض ادعيه و زيارات معتبره كه در آن كتاب ذكر نشده و ناميدم آن را به «مفاتيح الجنان»[1].
پس به اقرار خود مرحوم محدث قمي رضوان الله عليه كه مردي متتبع و خريط فنّ در باب حديث شناسي و ساير علوم اسلامي است ادعيه مفاتيح الجنان ار لحاظ سندي مشكلي ندارد. امّا اين كه شما فرموده‌ايد آيا تمام دعاهاي آن صحيح و يقين آور است. اين ادعا را هيچ كس نه تنها در باب دعاها بلكه در ساير ابواب فقه و فروع فقهيه كه از طريق اخبار رسيده است را نمي‌تواند داشته باشد. اكثر اين دعاها از طريق خبر واحد بما رسيده است كه از آن تعبير به علمي مي‌كنند كه شارع مقدس آن چه از اخبار واحد به دست مي‌آيد را قائم مقام علم قرار داده است. پس ادعاي اين که آن چه از اخبار به دست مي‌آيد يقين‌آور است، بدون برهان و دليل است. اين يك جواب مربوط به دعاهاي مفاتيح الجنان كه يك جواب خاصي بود.
امّا جواب عام و كلي اين كه براي ساير كتب ادعيه، زيارات، اذكار، اوراد و… مفيد باشد. و آن اين است كه رواياتي كه درباره دعاها وارد شده است طبق اخباري كه معروف به «اخبار مَنْ بَلَغَ» مي‌باشند لازم نيست دقت در اسناد آن شود و مسامحه در آن جايز است. اين اخبار كه در كتاب شريف اصول كافي، وسايل الشيعه[2] آمده است كه به عنوان نمونه يك حديث بيان مي­گردد. امام باقر ـ عليه السّلام ـ مي‎فرمايد: «مَنْ بَلَغَهُ ثوابٌ من الله علي عملٍ فَعَمِلَ ذلكً العمل التماسَ ذلك الثواب اوتَيه و ان لم يكن الحديثُ كما بلغه»[3]؛ كسي كه ثواب بر عملي از خدا به او برسد و آن عمل را به اميد آن ثواب انجام دهد، به او ثواب مي‌دهند، اگر چه حديث به او نرسيده باشد.
گفته شد كه اين اخبار به اخبار «من  بلغ» معروف است و مضمون آنها به تسامح در ادله سنن مشهور گشته است. و حاصل اين اخبار اين است كه:‌چنانچه مسلماني بشنود يا در كتابي ببيند كه اگر كسي مثلا چنين نمازي را بخواند يا چنين دعايي را بخواند، چنان پاداشي در دنيا يا در آخرت به او داده مي‌شود، پس اگر او نماز گزارد، خدا آن پاداش را به او مي‌دهد. اگر چه واقع و حقيقت چنان نباشد، و آن گوينده و كتاب دروغي جعل كرده و يا اشتباه كرده باشند. زيرا كرم و فضل خدا زياد است و به خود اجازه نمي‌دهد كه چون بنده‎اي به او حسن ظن پيدا كرد و اميدوار شد نااميدش كند. از اين رو فقها و دانشمندان اسلامي گفته‌اند درباره مستحبات لازم نيست كه هميشه دنبال خبري صحيح و موثق بگرديم، بلكه به اخبار ضعيف و مجهول در اين باره مي‌توان استناد كرد. به خلاف واجبات و محرمات كه جز با خبر صحيح و موثق ثابت نگردد.[4]ب. امّا در مورد قسمت دوّم سؤال بايد گفته شود كه اگر برخي از جملات دعاها مثلا در دعاي كميل جمله «يا نور يا قدوس» تكرار مي‌نمايند دو حالت دارد،، اگر به قصد تکرار دعا مي‌خوانند يعني اين سه بار دعا جز دعا هست و امام معصوم ـ عليه السّلام ـ هم همين گونه خوانده است وسه بار تكرار كرده است اين كار جايز نيست و نسبت دروغ به امام معصوم ـ عليه السّلام ـ است و حرام است، امّا اگر به قصد رجاء و اميد ثواب و به حالت تضرع و زاري نه به قصد ورود، تكرار نمايد مانعي ندارد.[5]در مورد تكرار جملات سوره حمد هم كه روايتي از امام سجاد ـ عليه السّلام ـ نقل شد تكرارش اشكالي ندارد.[6] مگر آن كه اين تكرار به حدّ وسواس برسد كه جايز نيست، امّا اگر جهت خوف الهي باشد اشكالي ندارد.
سؤالي كه در اين مورد از حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني به عمل آمد، چنين فرمود: در صورت شك در صحت آنها تكرار عيب ندارد و اگر از محل آن نگذشت، آن كلمه را تكرار كند تا به اداي صحيح آن يقين پيدا كند. مشروط به اينكه منشاء شك، وسواس نباشد.[7]

پي نوشت ها:
[1] . قمي، عباس، مفاتيح الجنان، مقدمه كتاب.
[2] . محمد بن يعقوب كليني، اصول كافي، ترجمه سيد جواد مصطفوي، ج3، ص139.
[3] . حر عاملي، وسايل الشيعه، تهران، مكتبه الاسلاميه، ج1، ص61، باب 19، مقدمه عبادات، ح7.
[4] . اصول كافي، همان، ج3، ص139.
[5] . استفتاء شخصي از محضر مرجع معظم تقليد حضرت آيت الله شبيري زنجاني.
[6] . استفتاء شخصي از دفتر مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه‌اي در قم.
[7] . فاضل لنكراني، محمد، جامع المسائل، مطبوعاتي امير، چاپ اوّل، 1375، ج1، ص99، سؤال 332.