آيا در زمان ظهور امام زمان(عج) مردم مي توانند عذر بياورند و بگويند ما از حقيقت دور بوده ايم زيرا امامي در ميان ما نبوده كه ما را راهنمايي كند؟ آيا امام زمان(عج) همانند انبياي الهي و ديگر ائمه(ع) نخست به موعظه و راهنمايي مي پردازند يا از همان ابتدا دست به شمشير مي برد؟

در عصر غيبت بواسطه گسترش مراكز علمي و فعاليت هاي علمي علماي اسلام نا حدودي مردم با واقعيت ها آشنا خواهند شد و از اين جهت بر آنان اتمام حجتي خواهد شد.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ در اين باره فرمود: به زودي كوفه از مؤمنان خالي مي‎گردد علم و دانش مانند ماري كه در سوراخ خويش مخفي شود از آن شهر رخت بربسته  در شهر قم ظاهر مي‎شود و از آنجا به سائر بلاد پخش مي‎شود به طوري كه ناداني در زمين باقي نمي‎ماند. سپس مي‎فرمايد اين قضيه نزديك ظهور قائم (عج) به وقوع خواهد پيوست. پس خدا قم و اهلش را به منزله حجت قرار مي‎دهد… علم و دانش از شهر قم به شرق و غرب مي‎رسد و حجت بر جهانيان تمام مي‎گردد، به طوري كه در تمام زمين فردي پيدا نمي‎شود كه علم و دين به گوشش نرسيده باشد.[1]وقتي كه امام عصر(عج) ظهور كنند نيز بر مردم اتمام حجت مي نمايد و هيچگونه راهي براي عذر و بهانه فرد يا افرادي نخواهند گذاشت همچنانكه امام صادق(ع) مي فرمايد: «هيچ معجزه اي از معجزات انبياء و اوصياء نيست مگر اينكه به جهت تمام شدن حجت بر دشمنان، خدا آن را به دست قائم ما –عليه السلام – ظاهر خواهد كرد. و علاوه بر اين استعداد مردم در عصر ظهور براي درك حقايق به حد كمال مي رسد چنانكه حضرت باقر ـ عليه السّلام ـ فرمود: «وقتي قائم ما قيام نمود خدا دست لطفش را بر سر بندگان مي‎نهد و حواسشان را جمع و عقولشان را كامل مي‎گرداند.»[2].
«گفتني است هر چه هم سطح افكار بشر ترقي كند و افراد صالح و خيرخواه زياد گردند، و اتمام حجت به نحو احسن صورت گيرد افراد ستمگر و خودسر در بين بشر وجود خواهند داشت كه طبعاً با حق و دادگري دشمن بوده و براي دفاع از منافع شخصي خود در مقابل مهدي موعود قيام خواهند نمود و براي سركوبي اين جمعيت جز جنگ و خونريزي چاره‎اي نيست. از اين جهت احاديث اهل بيت، جنگ و خونريزي را حتمي دانسته‎اند و اين مخالفت‎ها از باب فقدان حجت و گم كردن حقيقت نيست بلكه از باب عناد و سركشي است.»[3]همه امامان معصوم عاشق حقيقت و راهنماي حق اند. از نثار كردن مهر و محبت به توده مردم دريغ نكرده‎اند و رشد روز افزون و ترقي و تكامل بشر سرلوحه دعوت شان بوده است. و اگر امام حسن ـ عليه السّلام ـ قرار داد صلح را امضاء مي‎كند، ولي امام حسين ـ عليه السّلام ـ قيام مي‎كند و يزيديان را رسوا مي‎كند، اين تفاوت روش‎ها به خاطر تفاوت شرايط زمان، مخاطبان و حاكمان عصر امامان است وگرنه اگر امام حسن ـ عليه السّلام ـ همان موقعيت امام حسين ـ عليه السّلام ـ را مي‎داشت حتماً عاشورايي مي‎انديشيد و حسيني عمل مي‎كرد.
در عصر امام عصر (عج) مردم از اطلاعات و معرفت بيشتري نسبت به ساير امت‎هاي قبل بهره‎مند مي‎گردند و حق و راه حق براي شان آفتابي مي‎شود و امام زمان (عج) هم بر طبق واقع حكم مي‎كند، روش حضرت قائم (عج) نيز به تبع اين تغييرها با سيره ساير امامان ممکن است در برخي جهات تفاوت پيدا ‎كند.
آري! وقتي احدي يافت نمي‎شود كه به موعظه نيازمند باشد و صالحان با بينشي عميق و حجتي تام طريق حضرت حجت (عج) را انتخاب كرده‎اند و طاغيان با اطلاع كافي از پذيرش حق سر باز مي‎زنند و به كارشكني مي‎پردازند آيا راهي غير از دست به شمشير شدن باقي مي‎ماند؟
امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: علم و دانش از شهر قم به تمام بلاد شرق و غرب پخش مي‎شود و حجت بر جهانيان تمام مي‎گردد، به طوري كه در تمام زمين فردي پيدا نمي‎شود كه علم دين به گوشش نرسيده باشد. بعد از آن، قائم ما ظهور مي‎كند و اسباب عذاب و غضب خدا مهيا مي‎گردد، زيرا خدا موقعي از بندگانش انتقام مي‎گيرد كه حجت او را انكار نمايند.[4]زراره از امام صادق ـ عليه السّلام ـ پرسيد آيا روش و سياست حضرت قائم (عج) همانند روش پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ خواهد بود؟ امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: هرگز، هرگز پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ با ملايمت و نرمي و مهرباني رفتار مي‎كرد تا دل‎ها را به دست آورد و مردم با آن حضرت الفت گيرند ولي حضرت قائم (عج) سياست قتل را در پيش مي‎گيرد و طبق دستوري كه دارد رفتار مي‎كند و توبه كسي را نمي‎پذيرد. پس واي بر كسي كه با او مخالفت كند.[5]حسن بن هارون مي‎گويد: در محضر امام صادق ـ عليه السّلام ـ بودم معلّي بن خنيس از حضرت پرسيد آيا هنگامي كه حضرت قائم ظهور مي‎كند برخلاف روش اميرمؤمنان در برخورد با مخالفان رفتار مي‎كند؟ امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: علي ـ عليه السّلام ـ ملايمت و نرمش را در پيش گرفت چون مي‎دانست پس از او دشمنان بر ياران و شيعيان چيرگي پيدا مي‎كنند، ولي سياست حضرت قائم (عج) قهر و غلبه و به اسارت گرفتن آنهاست زيرا مي‎داند كه پس از او كسي بر شيعيان تسلط نخواهد يافت.[6]«آري با ظهور منجي بشريت، روزگار موعظه و خواهش تمام مي‎شود. از قديمي‎ترين روزگاران كه پيامبران آمدند، همواره، بشر را موعظه كردند، و درخواست كردند كه: مؤمن باش، و عمل صالح به جاي آر. و ديديم كه بشر چقدر گوش به آن سخنان داد، و چگونه انبياء و اوليا را از دم تيغ گذرانيدند. امّا روزگار مهدي،‌روزگار خوار ساختن زورداران است.
ديگر آن روزگار نخواهد بود، كه امامان مردمان را موعظه كنند، و ارشاد نمايند، و از آنان بخواهند كه مؤمن و صالح باشند، و ستم و گناه مرتكب نشوند؛ و بسيار كساني گوش ندهند و سرگرم فساد و جنايت باشند… امامان را بكشند و صحنه‎هاي چون صحنه عاشورا پديد آورند؛ هيهات، هيهات، يسير بالقتل، ولايستتيب احدا، شمشير در ميان نابكاران نهد، و از احدي توبه نپذيرد. و بدين گونه ماهيت زمان را تطهير كند، و انسانيت خرد شده را زنده سازد.»[7]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- اكمال الدين وتمام النعمه؛ شيخ صدوق
2- منتخب الاثر، حضرت آيت الله صافي.

پي نوشت ها:
[1] . مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، چاپ بيروت، ج60، ص213 و ج 57 همان صفحه.
[2] . بحار الانوار، ج 52، ص 328.
[3] . طبسي، نجم الدين، چشم اندازي به حكومت مهدي (عج)، ص 181.
[4] . بحار الانوار، ج 60، ص 213.
[5] . لغماني، الغيبة، ص 236؛ بحار، ج 52، ص 353.
[6] . همان، ص 237؛ تهذيب، ج 6، ص 155 و كافي ج 5، ص 33.
[7] . خورشيد مغرب، حكيمي، ص 37 با تصرفي مختصر.