آيا در قيامت انسانها بر حسب جرم خود محاكمه مي شوند و بعد از آنكه مدت عذاب آنها تمام شد آيا به بهشت مي روند يا به نقطه ديگر ي از عالم آخرت مي روند؟

قبل از ورود به پاسخ لازم است به مسأله خلود، كه در قرآن كريم و روايات معصومين ـ عليهم السلام ـ آمده است بپردازيم تا راه براي پاسخ هموار شده و مسأله بهتر روشن شود.
قرآن كريم مي فرمايد: «اما آنها كه بدبخت شدند در آتشند و براي آنان در آنجا زفير و شهيق (ناله هاي طولاني) است، و تا آسمانها و زمين برپاست در آن جاودان خواهند ماند مگر آنچه پروردگارت بخواهد. پروردگارت هر چه بخواهد انجام مي دهد، اما كساني كه نيكبخت و سعادتمند شدند تا آسمانها و زمين برپاست، جاودانه در بهشت خواهند ماند، مگر آنچه پروردگارت بخواهد. (كه) اين بخششي قطع نشدني است».[1]درباره خلود و جاودانگي در قيامت (بهشت و جهنم) كوتاه سخن اينكه تنها كافران و منافقين معاند در دوزخ جاويد و مخلّد هستند و آيات قرآني فقط در اين مورد صراحت دارد.[2]قرآن كريم مي فرمايد: (وَالّذينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا اُولئكَ اَصْحابُ النّارِ هُمْ فيها خالِدون)[3] «آنان كه كفر ورزيدند و آيات ما را دروغ خواندند اهل آتشند و در آنجا جاويدان هستند.
(وَعَدَاللهُ الْمُنافِقينَ وَالْمُنافِقاتِ وَ الْكُفّار نارَ جَهَنَّم خالِدينَ فيها)[4] «خداوند به مردان و زنان منافق و گروه كافر، آتش دوزخ را وعده داده كه در آنجا جاويدان هستند».
ولي غير اين گروه هرچند به عللي، مرتكب خلاف و گناه شده اند، پس از پايان يافتن دوران عذاب، مشمول عفو الهي مي گردند».[5]در اين مورد روايت هاي زيادي از معصومين ـ عليهم السلام ـ نقل شده است:
از امام صادق ـ عليه السلام ـ  در مورد دوزخيان سؤال شد و امام فرمودند: امام باقر ـ عليه السلام ـ فرمودند: جهنميان از جهنم بيرون مي آيند و تا كنار چشمه اي كه در كنار درِ بهشت است و نامش چشمه زندگي است، مي آيند و از آب آن چشمه بر آنان مي پاشند و در نتيجه مانند گياه گوشتها و پوستها و موهايشان بر بدنشان مي رويد.[6]و باز از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده است كه مقصود از جهنميان يك طايفه خاصي از ايشان است كه همان گنهكاران از اهل توحيدند و به وسيله شفاعت از آتش بيرون مي آيند.[7]و باز در روايت ديگر امام باقر ـ عليه السلام ـ فرمودند: مردمي از آتش بيرون مي آيند در اين هنگام شفاعت به دادشان مي رسد، چون مشمول شفاعت شدند آنان را به كنار نهري مي برند كه از پرورشگاه اهل بهشت بيرون مي آيد، در آن نهر غسل مي كنند و در نتيجه گوشت و خونشان دوباره روئيده مي شود و آثار سوختگي جهنم از بدنشان زدوده گشته، داخل بهشت مي شوند….[8]شيخ مفيد(رحمه الله) در اين باره مي گويد:
«گروه اماميه بر اين مطلب اتفاق نظر دارند كه جاويداني در آتش، از آن گروه كافر است نه آن گروهي كه با داشتن اعتقاد به خدا و اقرار به ضروريات دين و برپا كردن نماز مرتكب گناه شده اند».[9]لذا رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله ـ مي فرمايد: (اِنّما شَفاعَتي لاَهلِ الْكَبائِرِ مِنْ اُمّتي)[10] «شفاعت من مخصوص آن گروه از امت است كه به دليل ارتكاب گناه بزرگ محكوم به عذاب شده اند».
 بنا بر اين مي توان گفت انسان ها غير از کفار ومنافقين معاند بعد از کشيدن کيفر ومجازات خويش يا بواسطه شفاعت وعفو الهي وقتي از جهنم خارج مي گردند،  بر اساس روايت  امام باقر (عليه السلام) بعد از تطهيردر چشمه آبي وارد بهشت مي شوند، و به غير از بهشت به هيچ   نقطه وجايگاه ديگري از عالم آخرت منتقل نمي شوند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. معاد در قرآن، ج4 و 5، آيت الله جوادي آملي.
2. معاد شناسي، سيد محمد حسين تهراني.

پي نوشت ها:
[1] . هود/  106 ـ 108.
[2] . سبحاني، جعفر، معاد انسان و جهان، ص 255.
[3] . بقره / 39.
[4] . توبه / 68.
[5] . سبحاني، جعفر، معاد انسان و جهان، ص 255.
[6] . البرهان، ج 2، ص 233؛ و طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان(فارسي)، ج11، ص 51.
[7] . همان، ص 234؛ و الميزان، همان.
[8] . البرهان، همان؛ و الميزان، همان.
[9] . سبحاني، جعفر، معاد انسان و جهان، ص 256.
[10] . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج8، ص 351.