آیا خداوند فاعل واقعی ظلم ظالمان نیست؟

در پاسخ به این سؤال چند نکته را باید متذکر شویم:

1. ریشه های ظلم همه ظالمین در چهار چیز خلاصه می شود: 1. جهل؛ 2. احتیاج؛ 3. رزائل اخلاقی؛ 4. عجز و ناتوانی، اما خداوند متعال که از همه این امور پاک و مبری است، هیچ ظلمی در ساحت او راه ندارد بنا براین نه تنها عادل است که عین عدل است؛ و به حکم این که حکیم و عادل است، کارهای خود را با معیار و مقیاس عدل انجام می دهد.

2. خداوند همه انسان ها را یکسان آفریده، راه هدایت را به آنها نمایانده و به همه اختیار و حق انتخاب داده است، اما گروهی با اراده و اختیار خود و به دلیل یک یا چند عامل از عوامل بالا راه ضلالت و ظلم را در پیش می گیرند؛ و گروهی دیگر با مبارزه با ریشه های ظلم در وجود خود، راه هدایت و عدل را در پیش می گیرند و رستگار می شوند. در هر صورت منشأ اصلی این سؤال نگاه جبرگرایانه به انسان است، در حالی دلایل جبریون قابل پذیرش نیست؛ ما بر اساس مکتب و سخنان اهل بیت (ع) معتقد به امر بین الامرین هستیم؛ یعنی در عین این که تمام کارهای انسان بر اساس اراده تکوینی خداوند محقق می شود، ولی چون بر همان اساس، اراده انسان نیز به عنوان جزئی از علت در تحقق کارهای وی نقش دارد انسان مسئول کارهایش است و این کارها از نظر اراده تشریعی، مبغوض خداوند است.