یکی از پرسش ها درباره رجعت این است که آیا براساس احادیث می‌توان گفت در زمان ظهور امام زمان(عج) دو رجعت اتفاق می‌افتد؛ یک رجعت بعد از شهادت حضرت مهدی(ع) و یک رجعت بنابر روایات که می‌فرماید عده‌ای در زمان ظهور زنده می‌شوند و برمی‌گردند برای یاری امام زمان(ع) آیا این هم رجعت است؟

مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم، در یادداشتی این مسأله را بررسی کرده است.

رجعت در لغت یعنی بازگشت پس از رفتن(1) و در اصطلاح یعنی ـ خداوند در هنگام ظهور امام زمان(عج) گروهی از شیعیان را که پیش از قیام آن حضرت از دنیا رفته‌اند، به دنیا باز می‌گرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی و درک حکومت آن وجود مقدس نایل آیند و نیز برخی از دشمنان حضرتش را زنده می‌کند تا از ایشان انتقام گیرد. بدین ترتیب که آشکاری حق و بلندی مرتبه پیروان حق را بنگرند و اندوهگین شوند. (2)

زمان وقوع رجعت طبق روایات از آغاز ظهور حضرت مهدی(عج) شروع می‌شود و تا مدتی قبل از رستاخیز ادامه دارد.

در روایات آمده است که وقتی حضرت، ظهور می‌فرماید خبر مسرّت بخش ظهور در قبرها به اموات می‌رسد “و لا یبقی میت الا دخل علیه تلک الفرحة فی قبره و هم یتزاورون فی قبورهم و یتباشرون بقیام القائم” یعنی میتی نیست مگر اینکه خبر ظهور حضرت در قبرش به او می‌رسد و آنها در قبرها به زیارت هم رفته و قیام حضرت را به هم مژده می‌دهند و بعد از آن به آن دسته از اموات مؤمنی که قابلیت برگشت دارند و شایسته آن فضیلت عظمی هستند اختیار برگشت داده می‌شود تا به زیارت معشوقشان بشتابند و در خدمت او و زیر پرچم پر صفای او به یاری دین خدا و ولی برگزیده او بپردازند و آنها با میل و رغبت فراوانی این فرصت گران‌مایه را غنیمت دانسته و از آن استقبال می‌کنند. (3)

و نیز بعد از حضرت صاحب الامر(عج) ائمه معصومین و حضرت پیامبر(ص) رجعت خواهند فرمود و عصر هر معصومی که رجعت می‌کند بدان و نیکان که سابقاً در حیات اولیه آن انوار پاک الهی حیات داشتند در رجعت نیز بر خواهند گشت و در این هنگام خوبان و نیکان از بدان و اشرار انتقام ظلم و ستم شان را خواهند گرفت و حق و پاکی بر ظلم و ناپاکی پیروز خواهد شد و مدت‌ها حکومت حق و فضیلت ادامه خواهد داشت.

و طبق برخی روایات وارده در این باب مدت حکومت حق چندین برابر بیشتر از زمانی است که به ظاهر حق و اهل آن مظلوم واقع شده بودند.(4)

و ناگفته نماند که نخستین رجعت کننده از معصومین که از روایات استفاده می‌شود امام حسین(ع) است که در زمان حضرت زنده می‌شود و نیز اصحاب و یاران امام(ع) به علاوه دشمنانش به دنیا بازمی‌گردند و مقاتله بین آن‌ها رخ خواهد داد و انتقام مظلومیت امام و یارانش گرفته خواهد شد.

از امام صادق(ع) نقل است که فرمودند: نخستین کسی که به دنیا برمی‌گردد، امام حسین(ع) و اصحاب آن حضرت هستند و نیز یزید بن معاویه و اصحابش. حضرت آن‌ها را یک به یک به هلاکت خواهد رساند.(5)

و نیز از روایات استفاده می‌شود که حضرت سید الشهدا(ع) مدتی در عصر ظهور حضرت حجت زندگی می‌کنند و این گونه نیست که در آخرین لحظات عمر آن حضرت امام حسین رجعت کنند و زمانی که مردم امام حسین(ع) را شناختند و به حضرت معرفت لازم را پیدا کردند آن وقت امام زمان(عج) رحلت می‌کنند و امام حسین حکومت می‌کند. (6)

به هرحال این مسائل از جزئیات رجعت است و دقیق شدن در جزئیات مسئله ضروری نیست.

و براساس برخی روایات دومین نفر از معصومین که رجعت می‌کند امیرالمؤمنین است که در اخبار وارد شده چندین بار رجعت می‌کنند و در کلام خود حضرت هست که فرموده‌اند ـ برای من رجعت پس از رجعت و بازگشت پس از بازگشت است و من صاحب بازگشت‌های مختلفم و من صاحب بازگشت‌هایی در حیاتم. (7) و بعد از آن حضرت، حضرت رسول اکرم و فاطمه زهرا(س) رجعت می‌کنند و ائمه دیگر یکی پس از دیگری می‌آیند. (8)

با این توضیحات مشخص می‌شود که رجعت یک اصطلاح عامی است به کسانی که در ظهور بازگشت دارند و کسانی که بعد از آن به ترتیب بازگشت می‌کنند رجعت گفته می‌شود نه تنها 2 بار گفتن اشکال ندارد بلکه بازگشت هر شخصی یک بار رجعت است کما این که رجعت در قبل از اسلام اتفاق افتاده است؛

ازجمله زنده شدن مردگان توسط حضرت عیسی(ع) زنده شدن عُزیر پیامبر “فَأَمَاتَهُ اللّهُ مِئَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ” سوره بقره، آیه 259 و زنده شدن اصحاب کهف ـ و زنده شدن قومی که خداوند درباره آن‌ها فرمود “فَقَالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْیَاهُمْ” (بقره 243)ـ (9)

جا دارد در این جا در مورد ماهیت رجعت نیز اشاره‌ای داشته باشیم: از روایات و کلمات علمای اسلام به دست می‌آید که رجعت عالمی است بین دنیا و آخرت که نه تماماً خصوصیات و ظهورات آخرت را داراست و نه تماماً وضعیت دنیای فعلی ما را دارد. عالمی است لطیف‌تر از جهان مادی فعلی ما اما نه به لطافت روز رستاخیز. (10)

پی نوشت ها:

1. معجم مقاییس اللغه.

2. بهارانچی، سید محمد حسین، دولة المهدی یا حکومت امام زمان، انتشارات بوستان کتاب، ص240.

3. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 1، ص 35.

4. بهارانچی، سید محمد حسین، دولة المهدی یا حکومت امام زمان، انتشارات بوستان کتاب، ص 250.

5. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 76.

6. مغیثی، غلام رضا، رجعت از نگاه عقل ودین، انتشارات قم، ص 94.

7. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 47.

8. مرحوم مجلسی، بحار الانوار، ج 53، ص 47.

9. رحیمی، عباس، امید فردا، انتشارات جمال، ص 63.

10. علامه طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج 2، ص 109.