دوست گرامی؛ احترام به معنای بزرگداشت و تعظیم فرد یا افراد است که متناسب با عرف ملت ها و فرهنگ و آداب اجتماعی آنها مختلف می باشد . صدا زدن اسم افراد با احترام و بلند صحبت نکردن در حضور آنها در برابر آنها و هدیه دادن و دست بوسیدن و خوب پذیرایی کردن و رسیدگی به وضع آنها هر کدام نوعی از احترام است.
اهمیت دادن به وظایف فرزندی یکی از راههایی است که شما می توانید با رعایت آنها تا حدودی زحمات پدر و مادر را جبران کنید و بدین وسیله به آنها احترام بگذارید. پدر و مادر سختیهای بسیاری را بدون هیچ چشم داشتی به جان و دل می خرند تا فرزندانشان در آسایش باشند. و ما نیز باید سعی کنیم با احترام به آنها از زحماتشان قدر دانی کنیم.
بی احترامی به پدر و مادر حرام و از گناهان بزرگی است که سبب بر انگیخته شدن خشم خداوند نیز می شود. خداوند در سوره اسراء آیه 23 احترام به پدر و مادر را بعد از پرستش خود از مهمترین مسائل می داند، وَ قَضى رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً – پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید و نیکی کردن باید به گونه ای باشد که کوچکترین ناراحتی ای پدر و مادر از جانب ما متحمل نشوند، در ادامه همین آیه خداوند می فرماید: فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً – کمترین اهانتی به آنها (حتی به اندازه حرف اُف) روا مدار و بر آنها فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو. با این همه تأکید از جانب خداوند دیگر جای هیچگونه تردیدی نمی ماند که احترام به پدر ومادر اصلی ترین مسئله ای است که باید ما فرزندان به آن توجه داشته باشیم.
«چگونه احترام بگذاریم»
اسلام حساب ویژه اى براى پدر و مادر بازکرده و جایگاه ویژه ای برای آنان در نظر گرفته است لذا در روایات آمده که اگر پدر و مادرى از فرزندانشان راضى باشند موجب خیر و برکت و سعادت فرزند مى شود، و اگر در حق فرزندان خود دعا کنند خداوند به این دعا توجه خاصى مى نماید کما این که اگر والدین از فرزندان ناراضى باشند و خداى ناکرده آنها را نفرین کنند ممکن است، خداوند بر چنین فرزندانى که موجب ناراحتى والدین شوند قهر و غضب نماید. حتى از نظر حقوقى در بخش قصاص و دیات آمده است، که اگر پدرى خداى ناکرده فرزند خود را به قتل برساند قصاص نمى شود، همچنین پدر و مادر مى توانند به اندازه نیازشان از اموال فرزند خود بردارند و مسائلى از این قبیل در فقه اسلامى زیاد وجود دارد. در روایات آمده «نیکى کردن به والدین بزرگترین فریضه است» و یا اینکه مى فرماید «بهشت زیر پاى مادران است» آیات و روایات زیادی که در این زمینه وارد شده حاکى از اهمیتى است که خداوند براى والدین قائل شده است. و اینها بدون حکمت نیست و امتیازاتی است که خداوند در مقابل زحماتى که والدین براى فرزندان متحمل مى شوند قرار داده است.
پدر و مادر از لحظه انعقاد نطفه تا هنگام تولد و همچنین بعد از تولد، دوران شیرخوارگى و بعد کودکى مشکلات بسیار زیادى را متحمل می شوند. بنابراین خداوند نیز در مقابل زحمات آنها حقوق ویژه ای را براى آنها قائل شده است. از این رو باید در هر شرایطى احترام آنها را نگه داشت.
امام باقر(ع) می فرمایند: «خداوند در چند چیز رخصت و ترک را روا ندانسته است از جمله: نیکی به پدر و مادر چه آنها خوب باشند و چه بد(اصول کافی، ج 2، ص 129، ح 15). به هر حال، نیکی و احسان به پدر و مادر و خشنودی آنان را فراهم کردن حتی اگر کافر باشند لازم است و سعادت دنیا و آخرت را به همراه می آورد چنان که امام صادق(ع) به جوان نومسلمان، در حق مادر مسیحی اش توصیه فرمود(همان، ص 128، ح 11).
نیکی و احسان به پدر و مادر حتی پس از مرگشان؛ نیز راه گشای سعادت فرزند می گردد: رسول خدا(ص) می فرمایند: «آقای خوبان در روز قیامت، کسی است که به پدر و مادرش پس از مرگشان نیکی کند(بحار، ج 71، ص 84، ح 94، تحف العقول، ص 46). یعنی با انجام خیرات اسباب شادی ارواح آنان را مهیا سازد.
حال با این همه تأکید و سفارشی که نسبت به رعایت حقوق والدین وجود دارد سؤال اصلی که برای انسان مطرح می شود این است که چگونه باید به پدر و مادر احترام گذاشت؟
«وظایف فرزندان در قبال والدین»
در زیر به نحوه احترام و رعایت آداب و وظایف فرزندان در قبال والدین که در قرآن مورد تأکید قرار گرفته است اشاره می شود:
اما وظایف و مسؤولیت های فرزندان (برگرفته از سوره ی اسراء آیه 23 و 24):
1. اطاعت و فرمانبرداری از پدر و مادر. (به غیر از مواردی که به معصیت الهی بیانجامد)
2. نیکی و احسان و خدمت به پدر و مادر. (بدون هیچ قید و شرط و در حد توان)
3. سخن رنجش آور حتی به مقدار یک اُف به پدر و مادر نگفتن .
4. بر سر والدین داد و فریاد نکردن (بلکه با آنها با سخن نیکو صحبت کردن).
5. بال تواضع و فروتنی را برای والدین , فرود آوردن .
6. حتی المقدور نیازهای والدین را برآوردن .
7. احترام والدین را نگه داشتن، که در زیر به مواردی از آن اشاره می شود:
الف) جلو والدین , پاهایش را دراز نکند.
ب ) استفاده از فرصتهای مختلف جهت شاد کردن آنها مانند اینکه در مناسبت های مختلف مثل روز مادر یا روز پدر, هدیه به آنها بدهد.
ج . از شوخی های نابجا و زدن حرف های زشت پیش آنها پرهیز و اجتناب کند.
د. در حق آنها و برای سلامتی آنها دعا کند.
ه ) در کارهای خانه به آنها کمک کند.
آنچه در این زمینه اصل است، احسان به پدر و مادر و دورى از اذیت و آزار به آنان است. البته این به معناى تسلیم شدن در برابر سلیقه هاى آنان نیست؛ ولى بایستى با تیزهوشى و درایت، شخصیت و مقام آنها را حفظ نمود واحترامشان را نگه داشت.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که هر چه انسان توجه اش به کاری کمتر شود خطا و سهوش در آن کار بیشتر است برای اینکه بتوانید بیشتر به پدر و مادر احترام بگذارید باید در طول روز اهمیّت بیشتری به مسئله احترام به پدر و مادر بدهید و رعایت نکاتی که در بالا گفته شد بدهید تا توجه و دقتتان بیشتر شود. رعایت نکاتی که در زیر بیان می شود نیز می تواند راهگشا باشد.
– بیش از گذشته به آنها احترام بگذارید، به گونه اى که تغییر رفتارتان را کاملا احساس کنند.
– هرگز زبان به شکوه و گلایه از آنها نگشایید بلکه از آنها تعریف و تمجید کنید و از زحمات شان تشکر و قدردانى کنید. بدون هیچ تعارف و خجالتی از کلمه دوستتان دارم نسبت به پدر و مادر بسیار استفاده کنید.
– اگر هم در مواردى حق با شماست، در برابر سخنان و گفته هاى آنها سکوت همراه با احترام داشته باشید.
– در حضور دیگران از ویژگى هاى مثبت آنها تعریف کرده و سپاسگزار آنها باشید.
– هر جا و در هر موقعیتى که نیازمند کمک شما هستند سریعا و با کمال احترام به خصوص در حضور دیگران به کمک آنها بشتابید.
– از خداوند بخواهید که بین شما و پدر و مادر مودت و محبت قرار دهد.
برای اینکه با پدر و مادرتان بتوانید مهربان باشید باید نیّات و افکار خود را نیز کنترل کنید. هر چند خداوند بخاطر افکار سوء انسان را مواخذه نمی کند اما دقت به این نکته ضروریست، افکار و نیّات بد در قلب انسان مانند دوده و گرد و غباریست که از بیرون داخل خانه شده و مانع از داخل شدن نور می شود. پس اگر می خواهید محبتی واقعی به پدر و مادر داشته باشید باید قبل از رفتار، افکارتان را بازنگری کنید چون این افکار انسان است که سبب بروز رفتار می شود.
برای اطلاعات و آگاهی بیشتر نظر شما را به نکاتی چند جلب می نمایم:
همانگونه که فرزندان باید حقوق والدین را تمام و کمال رعایت کنند، فرزندان هم حقوقی دارند که باید از جانب والدین رعایت شود که از جمله این حقوق عبارت است از:
1. رسیدگی به فرزندان: والدین باید نسبت به فرزندان خود توجه کامل داشته باشند و تلاش بسیاری در مسیر تربیت آنان داشته باشند.
2. برابری بین فرزندان: سزاوار است که والدین همه ی فرزندان خود را در دامان محبت خویش بپرورانند و بین آنها از نظر محبت و عطوفت و رعایت حالاتشان تساوی برقرار کنند از پیامبر اکرم (ص ) روایت شده که فرمودند: «اعدلوا بین اولادکم فی السر…» در پنهانی میان فرزندان خود برابری را رعایت کنید.
3. گسترش دوستی: والدین باید محیط خانه را از دوستی و محبت آکنده کنند و بین افراد خانواده مهرورزی را گسترش دهند.
4. پرهیز از سخن زشت و ناروا: والدین در قبال تربیت اخلاقی و دینی و تربیتی فرزندان مسئول هستند به همین خاطر, باید از گفتار ناپسند, سخن زشت و دشنام و هر آنچه که با عفت و پاکدامنی و حیا, مغایرت دارد پرهیز نمایند.
5. مراقبت از رفتار فرزندان و نیز مراقبت از رفت و آمد آنها: چرا که اغلب جرمهای اخلاقی که از فرزندان سر می زند، از عدم مراقبت والدین می باشد.
6. تأدیب فرزندان: بر والدین واجب است که اگر فرزندشان کار نادرستی انجام داد، او را ادب کنند تا روح سرکشی و شرارت از وجود او ریشه کن شود.
7. دور کردن کودک از مسائل جنسی: اسلام به شدت توصیه نموده که مرد با همسر خود در برابر دیدگاه فرزندانش خلوت نکند, زیرا این عمل موجب بیدار شدن حس شهوت و غریزه ی جنسی فرزندان شده و آنان را به سوی فسق و فجور می کشاند.
8. مراقبت بر تغذیه فرزندان: هم از نظر حلال و حرام بودن و هم از سالم و کامل بودن .
9. انتخاب نام مناسب برای فرزندان .
10. آشنا ساختن فرزندان با آموزه های دینی و روشهای صحیح اخلاقی .
بنابراین و با توجه به مطالبی که گفته شد نتیجه گیری می شود که:
1- والدین و فرزندان دارای حقوقی متقابل می باشند که بخشی از آن در بیان مبارک امام علی(ع) آمده است: «ان للولد علی الوالد حقا و ان للوالد علی الولد حقا فحق الوالد علی الولد ان یطیعه فی کل شیء الا فی معصیه الله سبحانه و حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه، و یحسن ادبه و یعلمه القرآن؛ همانا فرزند را بر پدر و پدر را بر فرزند حقی است؛ پس حق پدر بر فرزند آن است که او رادر هر کاری جز معصیت خدا اطاعت کند و اما حق فرزند بر پدر سه چیز است: 1- برای او نام نیک انتخاب کند. 2- خوب تربیتش کند. 3- و قرآن تعلیم دهد» (نهج البلاغه، حکمت 399).
در روایت دیگری آمده است که رسول خدا در پاسخ به پرسشی درباره احترام به پدر و مادر سه بار با تأکید فرمود: «مادر، مادر، مادر، پدر، پدر، پدر» (اصول کافی، ج 2، ص 13، ح 17).
و نیز در سخن دیگری رسول خدا(ص) درباره حق پدر بر فرزند فرمود: 1- پدر را با اسم صدا نزند. 2- پیش رویش راه نرود. 3- قبل از او ننشیند. 4- به پدر ناسزا نگوید. (همان، ص 127، ح 5).
2- اهمیت احترام به پدر و مادر و نیکی کردن به آنها در سطحی است که قرآن کریم در 9 مورد از آن سخن آورده است. در سه جا، احسان به پدر و مادر را در کنار توحید و یکتاپرستی ذکر می کند: «و اعبدوا الله ولاتشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا؛ و خدا را بپرستید، و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید» (نساء، آیه 36 – بقره، آیه 83 – انعام، آیه 151).
و نیز در سه جای دیگر، احسان به پدر و مادر را به عنوان وصیت الهی مطرح می کند: «و وصینا الانسان بوالدیه حسنا؛ ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند» (عنکبوت، آیه 8 – لقمان، آیه 14 – احقاف، آیه 115).
همچنین در سه مورد تکریم و نیکی به پدر و مادر را از زبان پیامبران الهی(ع) نقل می کند: «ربنا اغفرلی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب؛ پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنین را در آن روزی که حساب برپا می شود بیامرز» (ابراهیم، آیه 41 – مریم، آیه 32 – نوح، آیه 28).
خلاصه کلام آن که دلیل این همه احترام و نیکی در حق پدر و مادر در یک چیز است و آن بزرگترین نعمت خداوند یعنی حق حیات است که پدر و مادر واسطه گری این نعمت بزرگ را به عهده دارند. از این رو هر چه درباره پدر و مادر احترام و احسان شود به جا خواهد بود.
امیدواریم با عمل کردن به این وظایف و دستورات که برگرفته از کلام خداوند می باشد، احترام متقابلی بین اعضای خانواده برقرار شود. و همچنین از خداوند منّان خواستاریم در تمام مراحل زندگی و به خصوص در محبت به پدر و مادر موفق و پیروز باشید.