از منظر آموزه های دینی و اسلامی، خانواده چه جایگاه و ارزشی دارد لطفا توضیح دهید؟

آدمى از نخستین روزهاى حضور خود بر عرصه خاک و از همان لحظه هاى آغازین شکوفایى جوانه هاى تأمل و اندیشه بر شاخسار حیات دنیایى ، به خوبى دریافته است که تشکیل خانواده و گزینش همسر بهترین و منطقى ترین راه براى تبلور سکون و کسب آرامش و مطمئن ترین سکوى پیشرفت و بالندگى است . این امر نشانگر این حقیقت است که خانواده ، یکى از اساسى ترین و طبیعى ترین نیازهاى انسان به شمار مى اید . بسیارى از مشکلات روانى و خستگى هاى جسمانى حاصل از فعالیت هاى زندگى روزمره توسط یک خانواده و همسر مناسب ، التیام یافته و برطرف مى گردد . به همین دلیل یگانه سازمان اجتماعى که از عمومیت و دوام ویژه اى از دیرباز در زندگى بشر وجود داشته خانواده است . حتى قبل از تشکیل هر دولت و سازمانى براى تمرکز و مدیریت فعالیت هاى انسان ، خانواده شکل گرفته است . اگر چه در طول تاریخ خطراتى براى آن به وجود آمده و تا مرز سقوط نیز پیشرفت کرده ولى به دلیل استحکام روابط انسانى و به دلیل مرکز ثقل برآورنده نیازهاى حیاتى انسان ها ، به کارش ادامه داده و از پراکندگى رهاییده است . مردم شناسان 1 اعتقاد دارند که علت استمرار و دوام خانواده به دلیل برآورده شدن حوایج انسان ها و رفع نیازهاى آنان ، در این کانون مقدس به بهترین وجهى و به آسانى ، مى باشد . 2
خانواده از نگاه اسلام و آموزه هاى دینى ، نهادى مقدس ، سازمانى حرکت افرین ، ساحل آرامش و سکون ، بستر تربیت و رشد ، جایگاه پیشرفت مادى و معنوى و تجلى گاه شکوفایى و بالندگى است . به طورى که اگر ضرورى باشد تا انسان براى نیل به کمال و به روزى از یک نردبان چند پله اى صعود کند و بالا برود ، به طور حتم و یقین اولین پله این نردبان ترقى و رشد ، تشکیل خانواده است . به همین خاطر یعنى به دلیل تأثیر شگرف خانواده سالم در شکوفایى و رشد افراد ، اکثر اندیشمندان و بزرگان علوم انسانى و اجتماعى درباره خانواده ، توصیه ها و دستوراتى بیان نموده اند .
. در آموزه هاى اسلامى ، توصیه ها ، دستورالعمل و قوانین محکم و جامع و فراوانى در رابطه با خانواده وجایگاه وآثار آن بیان گردیده است .
در نگاه تعالیم سازنده اسلام ، خانواده کانونى مبارک و مورد رضایت حق تعالى تلقى شده و مورد تمجید و مدح بارى تعالى قرار گرفته است . رهبر عالى قدر اسلام حضرت محمد ( صلى الله علیه و آله ) مى فرمایند : « در اسلام هیچ بنیانى پیش خداوند محبوب تر و ارزشمندتر از بنیان تشکیل خانواده و بنیان ازدواج نیست . » 3 این همه تقدیر و تمجید از بنیان ازدواج به دلیل آن است که ازدواج به وجودآورنده و منشأ کانون سرنوشت ساز خانواده و نقطه شروع یک واحد اجتماعى ستوده است . ازدواج به عنوان سنگ بناى اولیه خانواده و به عنوان عاملى اساسى در شکل گیرى این نهاد باعظمت بوده و زمینه ساز زوجیت و همدلى دو جوان و همچنین بسترساز پیشرفت مادى و معنوى آنان خواهد بود . خانواده اى که به دنبال ازدواج بنا نهاده مى شود به مثابه لنگرگاه امنى است که همسران جوان در ساحل آن به آرامش مى رسند و در بستر آن با اطمینان و صلابت ، بر ناکامى ها و فراز و نشیب هاى زندگى چیره شده و از وادى هاى شکست ، مصمّم و استوار عبور کرده و به سوى اعلا علیین ( قرب خدا ) که همانا مقصود خلقت است ، 4 پرواز مى کنند .
قرآن کریم درباره آرامش و اطمینان بخشى خانواده و همسر مى فرمایند : از آیات و نشانه هاى قدرت خداوند این است که براى انسان از نوع و جنس خود ، همسرانى آفرید تا در کنار آنان ( در خانواده ) به آرامش و سکون نیل پیدا کنند و بین آنان دوستى و رحمت قرار داد . 5
تشکیل خانواده و گزینش همسر باعث مى شود تا یکى از سرکش ترین نیروها یعنى غریزه جنسى ، ارضا شده و میل به انحرافات اخلاقى در انسان کاهش یابد . خانواده و همسر باعث مى شود تا نیازهاى جنسى و شهوانى در مسیر طبیعى خود قرار گرفته و زمینه بروز ناهنجارى جنسى سدّ گردد . پیامبر گرامى اسلام درباره تأثیر همسرگزینى و تشکیل خانواده در مهار و کنترل تحریکات جنسى مى فرمایند : « هر کس در اوایل جوانى تشکیل خانواده دهد و همسرى برگزیند ، شیطانى که مأمور اوست فریاد مى زند : اى واى ! او دو ثلث دینش را از دسترس من حفظ کرد و ثلث دیگر را هم مى تواند با تقوا حفظ کند . » 6 در این حدیث شریف به صراحت بیان گردیده که تشکیل خانواده و گزینش همسر مانعى اساسى در مقابل اغواگرى شیطان است و به وجود آمدن این شرایط ( مانع بودن ) نتیجه کنترل شهوات و مهار آن از طریق خانواده است .
خانواده به خاطر ایجاد حس مسؤولیت پذیرى باعث بروز و شکوفایى استعداد همسران شده و آنها را به سوى تلاش ، سازندگى و نقش پذیرى وادار مى سازد . شهید مطهرى درباره نقش ارزنده خانواده مى گوید : « . . . یک پختگى و پویایى وجود دارد که جز در پرتو ازدواج و تشکیل خانواده پیدا نمى شود ، در مدرسه پیدا نمى شود ، در جهاد با نفس پیدا نمى شود ، در نماز شب پیدا نمى شود این کمالات را فقط در تشکیل خانواده مى توان به دست آورد . 7
در آموزه ها و تعالیم اسلامى به این حسّ مسؤولیت و تلاش در راه رفاه ، بالندگى و پیشرفت معنوى خانواده ، پاداش در نظر گرفته شده و حتى آن را به منزله برترین کارها یعنى جهاد در راه خدا قرار داده اند . 8 خانواده همچنین علاوه بر اینکه زمینه ترقى معنوى ، کسب ثواب ، 9 دورى از گناه ، 10 شادى ، نشاط 11 و امنیت مى گردد ، زمینه ساز تربیت و تولید نسلى صالح و مطیع پروردگار شده و از این طریق نیز برکات و الطاف الهى را به طرف خانه و خانواده گسیل مى کند . پیامبر گرامى اسلام حضرت محمد ( صلى الله علیه و آله ) درباره تولید نسل و تربیت فرزند مى فرمایند :
ازدواج کنید و خانواده تشکیل دهید تا صاحب فرزند شوید ، به درستى که من به زیادى شما در روز قیامت بر امت هاى دیگر مباحات مى کنم . 12
این نکته بسیار واضح و روشن است که پیامبر گرامى ( صلى الله علیه و آله ) به صِرف جمعیت زیاد مباحات نمى کند بلکه مباحات پیامبر اعظم ( صلى الله علیه و آله ) به خاطر جمعیتى و افرادى است که بندگى و اطاعت خدا کرده باشند و از طریق انجام وظایف دینى و انسانى ، به کمالات معنوى نایل شده باشند .
پى نوشت ها
. 1 مردم‌شناسان کسانى هستند که به فرایند اجتماعى شدن در جوامع مختلف ، تحوّل نوع انسان ، رفتارهاى اجتماعى ، تاریخ زندگى اجتماعى ، تاریخ زندگى انسان‌ها و غیره مى‌پردازند .
. 2 على‌اکبر دهخدا ، لغتنامه ، ج 6 ، ص . 8292
. 3 ما بُنِى بناءٌ فِى الاسلام اَحَبُّ إلى الله تعالى مِنَ التَّزوج ( مجلسى ، بحارالأنوار ، ج 100 ، ص 222 ) .
. 4 وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ ، جن و انس را خلق نکردم مگر براى عبادت و شناخت حضرت حق بارى تعالى . ( سوره ذاریات ، آیه 56 )
. 5 وَمِنْ آیاتِهِ أٰنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أٰنفُسِکُمْ أٰزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکُمْ مَوَدَّهً وَرَحْمَهً ( سوره روم ، آیه 21 ) .
. 6 ما مِنْ شابٍّ تَزَوّجَ فى حداثه سنّه ، إلّا عجَّ شیطانه و یقول : یا ویلاه عصم هذا منّى ثلث دینه ، و لیتّق الله فى الثّلث الباقى ( نورى ، مستدرک الوسایل ، ج 14 ، ص 150 ) .
. 7 مرتضى مطهرى ، تعلیم و تربیت در اسلام ، ص . 389
. 8 قال رسول‌الله ( : الکادّ على عیاله کالمجاهد فى سبیل الله تلاش در راه تأمین نیازهاى خانواده مانند جهاد در راه خداست . ( مجلسى ، بحارالأنوار ، ج 93 ، ص 324 )
. 9 قال الصادق ( : رکعتان یصّلّیها المتزوّج افضل مِن سبعین رکعه یصلّیها اعرب دو رکعت نماز شخص همسردار و خانواده‌دار از هفتاد رکعت نماز فرد مجرد بهتر است . ( الحر العاملى ، وسایل الشیعه ، ج 20 ، ص 18 )
. 10 قال رسول‌الله ( : یا معشر الشباب مَن استطاع منکم الباه فَلْیتَزوّج فانّه اغضّ للبصر و احصَن للفرج اى گروه جوانان ! هر یک از شما که مى‌تواند ازدواج کند ، اقدام نماید زیرا ازدواج موجب مى‌گردد تا چشم و دامن انسان از گناه باز داشته شود و عفت انسان حفظ گردد . ( نورى ، مستدرک الوسایل ، ج 14 ، ص 150 )
. 11 قال الرضا ( : ما افاد عبد فائدهً خیراً مِنْ زوجه صالحه اذ ارأها سرّتْهُ و اذاغاب عنها حَفِظَتْهُ فى نفسها و مالِهِ هیچ منفعتى بهتر از همسر شایسته نیست همسرى که وقتى انسان او را مى‌بیند شادمانش گرداند و در موقع نبودن او نگهدار ناموس و مالش باشد . ( الحر العاملى ، وسایل الشیعه ، ج 20 ، ص 39 ) .
. 12 تناکحوا تناسلوا ، انّى اُباهى بکم الاُمم فى یوم القیامه ( نورى ، مستدرک الوسایل ، ج 14 ، ص 153 ) .