به طور اجمالی عرض شود استخاره در بخشی از روایات با استخاره مصطلح میان مردم متفاوت است. آنچه به عنوان استخاره مشهور شده است نوعی تفأل زدن است که با مفهوم استخاره در روایات متفاوت است. و در روایات در خصوص ازدواج، هیچ توصیه ای به استخاره نشده است. بلکه توصیه و تأکید به دین داری، خوش اخلاقی، سخاوتمندی، صبوری، بردباری و … شده است. یعنی در روایات توصیه به داشتن معیارهای دینی و اخلاقی برای ازدواج شده است.به صورت تفصیلی نیز باید گفت، اسلام دین تفکر و تعقل است و ارزش تعقل و فکرنمودن را بالاتر از عبادت می داند، و مسلمانان را به تفکر و تعقل در همه امور توصیه کرده تا در تمام کارها با اندیشه و فکر تصمیم سازی و تصمیم گیری عاقلانه و منطقی داشته باشند. اسلام در مواردی که نتوان با فکر کردن و تعقل به جایی رسید و تصمیم گیری کرد دستور مشاوره با افراد کاردان و امین داده است. اما گاهی با مشورت کردن نیز تردید ها بر طرف نمی شود و نمی توان تصمیم گیری کرد در این مرحله است که، روایات ما برای از بین بردن «تردید و شک» استخاره را پیشنهاد می کنند.
استخاره دو معنا دارد:
1. معنای حقیقی استخاره است که اخبار و روایات بیشتر ناظر به این معناست و به معنی طلب خیرنمودن از خداوند است. و این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخه های دعا بوده و همان استخاره مطلق است که اختصاص به مورد شک و تردید هم ندارد، و استخاره مطلق در واقع استمداد و طلب خیر از خدای متعال در تمام کارها و افعال زندگی است.
به همین دلیل است که امام صادق(علیه السلام) در حدیثی قدسی فرمود: «از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.» (1) بنابراین؛ طبق روایات فراوان، این نوع استخاره به معنای مصطلح و تفأل برای رفع تحیر و سرگردانی نیست بلکه در همه مراحل یک کار، پسندیده و راه گشاست و انسان باید در تمام امور زندگی همیشه از خداوند متعال، طلب خیر و استمداد به نماید.
2. استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد. همین استخاره مشهور که عموم مردم از مفهوم استخاره برداشت می کنند و انواع مختلفی دارد. البته مشروعیت آن نیز مورد تأیید شرع بوده و روایات متعددی هم در این زمینه وجود داد. این مورد به صورت مفصل با توضیحات کامل در بخش استخاره کتاب شریف مفاتیح الجنان بیان شده است. که می توان مراجعه کرده و مطالعه نمود.
اما هر چند پذیرفتن این نکته که افراد با مشورت با اهل فن و متخصص به تصمیم صحیحی نرسد کمی سخت است در مسائلی مهمی که معمولا انسان های با سنجه ها و معیارهای مشخص به دنبال تصمیم گیری است این مورد سخت تر و غیرقابل قبول تر است.
در مساله مهمی مانند ازدواج به طور معمول جوانانی که قصد ازدواج دارند دارای معیارها و شاخص هایی هستند و با کمی تحقیق و آشنایی بیشتر نسبت به فرد و خانواده وی، بر اساس همان معیارها و شاخص ها، تا حدود زیادی به نتیجه مطلوب برای تصمیم گیری می رسند. و اگر شک و تردید باقی مانده از القائات نفس نبوده، می توان برای چنین امر مهمی استخاره گرفت. البته برای استخاره بهتر است به صورت حضوری به عالم صاحب نفس و مسلط به آیات قرآن مراجعه نمود.
به لحاظ شرعی نیز باید عرض کرد طبق فتوای مشهور فقها، هرچند عمل نکردن به استخاره اشکالی ندارد ولی نباید خلاف آن هم عمل شود. و در صورتی که قصد عمل به استخاره وجود ندارد بهتر است چند روزی صبر نمود و بعد از صدقه دادن، هر طور می خواهند عمل کنند.
نکات مهمی درباره استخاره به طور مطلق و نسبت به استخاره ازدواج:
1. استخاره تضمین کننده خوشبختی و سعادت نیست. افرادی با استخاره خوب زندگی موفقی نداشتند و افرادی با استخاره بد، زندگی خوبی داشتند!
2. استخاره تضمین کننده خوش خلقی یا بد خلقی طرفین یا خانواده ها نیست.
3. استخاره شک و تردید فعلی را برطرف می نماید.
4. استخاره برای آینده نگری و فال زدن نیست و همین نکته مهم تفاوت استخاره و تفال است. یعنی برای پیش بینی و آینده نگری نباید استخاره کرد. مانند برخی که به غلط، طالع بینی یا … می کنند.
روایات باب استخاره:
– روایت شده است که شخصی به امام صادق (ع) عرض کرد:گاهی می خواهم کاری انجام دهم ولی متحیر هستم که آیا انجام دهم یا نه؟ امام صادق(ع) به او فرمود: «هنگام نماز ـ که شیطان از هر وقت دیگر از انسان دورتر است ـ قرآن را بگشا، اولین آیه ای که در آغاز صفحه دست راست می بینی، عمل کن».(2)
– از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود: «هنگام استخاره با قرآن، ابتدا سه بار سوره ی توحید را بخوان. سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش بفرست، سپس بگو:«اللَّهُمَّ إِنِّی تَفَأَّلْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ فَأَرِنِی مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ الْمَکْتُومُ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِی غَیْبِک». خدایا به کتاب تو تفأل می زنم، و بر تو توکل می کنم و از کتابت آنچه را که در نهان غیب تو، پوشیده شده به من بنمایان.
پس از این دعا، قرآن را بگشا و از سطر اول، صفحه ی سمت راست، مقصود خود را به دست آور».(3)
برای مطالعه بیشتر به کتاب های مفاتیح الجنان باب استخاره و کتاب پرسش و پاسخ دانشجویی با عنوان «خواستگاری» اثر محمدرضا احمدی، دفتر نشر معارف مراجعه کنید.
پاورقی:
(1)”من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی”، وسائل الشیعة ج 8، ص 79.
(2)مجلسی، محمد باقر، مفاتیح الغیب، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411، ص 42.
(3) نوری، مستدرک الوسائل، آل البیت 1408، چاپ اول، ج 4، ص 305.