آنچه در اینجا مهم و تأثیرگذار است واکنش انسان در برابر نعمت هاست. اگر وفور نعمت باعث غفلت و دور شدن انسان از خداوند و دل سپردگی به متاع دنیا و اعراض از آخرت و یا موجب طغیان و سرکشی انسان گردد، این به گونه ای قرار گرفتن در مسیر استدراج است و تداوم مستمر آن به هلاکت می انجامد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ اْلإِنْسانَ لَیَطْغی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی » «حقا که انسان همین که خود را بی نیاز پندارد سرکشی می کند».(سوره علق، آیه 6 و 7).

اگر وفور نعمت موجب شد که انسان در خود احساس بی نیازی، استغناء داشته باشد او در حقیقت با سوء اختیار خود در دام سنت استدراج قرار گرفته است. اما اگر نعمت الهی موجب غفلت و دوری انسان از خداوند نشد بلکه حالت خضوع و کرنش انسان در برابر خداوند افزونتر شد و به انجام کارهای نیک مبادرت ورزید، این نشانه رحمت و مهربانی افزون خداوند است.

شاهد بر بیان فوق روایت امام صادق(ع) می باشد. سماعه بن مهران می گوید: از امام صادق(ع) درباره آیه «سنستدرجهم من حیث لا یعلمون» سؤال کردم، حضرت فرمودند: مراد از استدراج در آیه، آن است که بنده خدا گناهی مرتکب می شود و در پی آن، نعمت جدیدی به او عطا گردد که وی را مشغول کرده و از استغفار از گناه، باز دارد.(به نقل از «تفسیر راهنما»، ج 6، ص 360، اکبر هاشمی رفسنجانی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم).

بنابراین اینکه نعمتی رحمت یا استدراج تلقی شود، منوط به واکنش و عکس العمل انسان در برابر آن نعمت دارد.

اگر برخورداری از آن نعمت انسان را از استغفار از گناهان گذشته بازداشت و موجب غفلت و دوری انسان از خداوند شد، این از سنت استدراج است.