اصطلاحات قرآنی «ماشاءالله» و «ان شاءالله» در فرهنگ ایرانی

بسیاری از اصطلاحات قرآنی در زندگی مردم به همین علت نفوذ پیدا کرده است. مطالعه و بررسی این اصطلاحات و ارتباط با آن، می‌تواند ما را برای تحرک بیشتر در زندگی بر پایه آموزه‌های قرآنی آماده‌تر سازد.

این اصطلاحات در فرهنگ ایرانی اسلامی ما چنان ریشه دوانده است که نمی‌توان آن را از زندگی روزمره جدا ساخت. اصطلاحات در طول زمان بسیار ساده و ابتدایی می‌نماید به گونه‌ای که گاه گمان می‌شود که تنها ذکری ساده و بی اراده بر زبان جاری می‌شود. درحالی که تفکر و تدبر در این اصطلاحات ما را با دنیایی از مفاهیم بلند و والا روبه رو می‌سازد. بازخوانی اصطلاحات برای آن مهم است که موجب می‌شود تا با ابعاد هستی شناختی خاص روبه رو شویم که در پس آنها نهفته و به جهاتی از چشم‌ها نهان گشته است. هنگامی که با یکی از این اصطلاحات با این زاویه دید برخورد می‌کنیم ناخودآگاه خود را با فرهنگ و پشتوانه بزرگ و عظیمی روبه رو می‌بینیم که شگفت افزایی از خصایص آن است.

از جمله اصطلاحاتی که روزانه آن را به کار می‌بریم، اصطلاح ماشاءالله است که به معنای «آنچه خدا خواسته» می‌باشد. هنگامی که با چیزی شگفت روبه رو می‌شویم و یا چیزی، تحسین و شگفتی و تعجب ما را بر می‌انگیزد ناخودآگاه این اصطلاح را به کار می‌بریم.

در حقیقت با به کار بردن این اصطلاح، این معنا را القا می‌کنیم که این چیز نعمت و برکتی است که خداوند عنایت کرده و فضلی است که به بنده‌ای مبذول داشته و بر وی منت نهاده است. بنابراین با دیدن چیزی که ما را به شگفتی واداشته به این معنا منتقل می‌شویم که این همه از سر فضل و منت الهی است و چیزی بیرون از قدرت و خواسته و اراده و مشیت الهی انجام نشده است.

هنگامی که بخواهیم در آینده نزدیک و یا دورکاری را انجام دهیم می‌گوییم: ان شاءالله که به معنای «اگر خدا بخواهد» است. اینجا با اینکه برای خود برنامه ریزی داشته و تصمیم و عزم را جزم کرده ایم تا آن را انجام دهیم با این همه بر این باوریم که چیزی بیرون از حکومت و قدرت و مدیریت و تدبیر الهی انجام نمی‌شود و این گونه نیست که هر کاری را اگر بخواهیم انجام دهیم تنها ما به عنوان فاعل مطرح هستیم بلکه بر این باوریم که خداوند، جهان و همه امور آن را مدیریت می‌کند و بی اراده و مشیت وی امکان ندارد که کاری را بتوانیم انجام دهیم. 

این مفهوم را ما به شکل گفتن ان شاءالله بیان می‌کنیم و می‌گوئیم اگر خدا خواست این کار را به قطع انجام می‌دهیم. این گونه است که وقتی می‌خواهیم به سفری برویم و حتی بلیط خریداری کرده و یا ماشین را آماده کرده و می‌خواهیم حرکت کنیم در پاسخ شخص پرسشگر می‌گوییم ان شاءالله به سفر می‌رویم. یعنی اگر اراده الهی به این تعلق گرفته باشد، می‌خواهیم این فعل را تحقق بدهیم. این به معنای آن خواهد بود که ما همواره اراده خویش را در طول اراده الهی می‌یابیم و بر اساس این جهان بینی حرکت می‌کنیم و کارهای خود را سامان می‌دهیم.

قرآن در آیات ۲۳ و ۲۴ سوره کهف از پیامبر می‌خواهد که هر گاه خواستی کاری را انجام دهی بگو: ان شاءالله این کار را انجام می‌دهم؛ لاتقولن لشی انی فاعل ذلک غدا الاان یشاءالله؛ هر گاه خواستی کاری را در فردایی انجام دهی نگو که این کار را انجام می‌دهم مگر آنکه بگویی اگر خدا خواست.

نویسنده: محمدرضا ربانی

پژوهه