۱۳۹۴/۰۷/۱۴
–
۱۷۹۴ بازدید
اضطراب اجتماعى و کمرویى
پرسش. متأسفانه با مشکل بزرگ خجالت رو به رو هستم. هنگام
پرسیدن درس توسط استاد دچار اضطراب مىشوم و دستهایم مىلرزد و به خوبى نمىتوانم
جواب دهم. این وضعیت سبب شده مورد تمسخر دیگران قرار گیرم. این حالت در روحیهام
تأثیر منفى داشته است، به طورى که از دیگران کنارهگیرى مىکنم.
لطفا کمکم کنید و راهى نشان دهید تا از این حالت رهایى یابم. البته باید متذکر شوم
در جمع دختران این گونه نیستم؟
آدمى موجودى اجتماعى و نیازمند ارتباط با دیگران است؛ خجالت و
کمرویى، آفتى است که آدمى را از کاروان رو به تعالى و
ترقّى باز مىدارد؛ به قابلیتهاى
نهفته فرصت بروز نمىدهد و توانها
و استعدادها را سرکوب و نابود مىسازد.
از دیدگاه روان شناختى، کمرویى توجهى
غیرعادى و اضطراب آلود به خویشتن است که در یک یا چند موقعیت اجتماعى، تجلّى مىکند
و فرد را در انواع تنشهاى روانى، شرایط نامناسب عاطفى و
شناختى و نابسامانىهاى جسمى و زیستى فرو مىبرد
و موجب بروز رفتارهاى خام و نسنجیده و واکنشهاى نامناسب مىگردد.
این پدیده، با توجّه به ضعف و شدتش، انواع پیامدهاى زیستى و روانى و شناختى؛ –
مانند تشدید ضربان قلب، تغییر رنگ چهره، اختلال در تنفس، لرزش بدن و دستان، تغییر
فرکانس صدا، لکنت زبان، خشکى دهان، انزواطلبى، عدم پذیرش، فرار از فعالیتها،
عدم دفاع از خود، افت شخصیت، رکود علمى، مشکل دوستیابى و
حتّى جهالت و نادانى – به دنبال مىآورد.
بنابراین خجالت، افزون بر اینکه انسان را از فعالیتهاى
فردى باز مىدارد و زندگى شخصى را فلج
مىکند، زمینه فعالیتهاى اجتماعى
را نیز نابود مىسازد و اندک اندک، سلامت جسم و بهداشت روان
را در معرض تهدید قرار مىدهد. همانگونه
که به درستى تشخیص داده و اقدام کردهاید، با تصمیمى جدّى و
همتى بلند، به مبارزه با خجالت و کمرویى بپردازید. تصمیم جدى بگیرید و با تکیه بر
توانمندى واقعى خود، توان خدا دادى و استعداد نهفته وجودتان را هر چه زودتر، از
چنگال غول خیالىِ عجز و بىکفایتى رهایى بخشید.
همان گونه که مىدانید وگاه تجربه کردهاید،
خجالت و کمرویی، هرگز با ناتوانى برابر نیست. خجالتی بودن به معناى ناتوان شمردن
خویش است، نه ناتوان بودن.
از سوى دیگر، بیشتر صاحب نظران معتقدند: خجالت خصلتى ژنتیکى
نیست تا خود را مقهور آن بدانید و در برابرش تسلیم شوید! این پدیده محصول شناخت
نادرست خود و دیگران و سازش نایافتگىهاى اجتماعى و حتّى
رفتارهاى غلط آموخته شده است. بىگمان با شناخت توانمندىهاى
خود، برخى عوامل مؤثر در بروز آنها و رعایت دقیق و مستمر و کامل راهکارهاى
ارائه شده، مىتوان به مطلوبترین
سطح سازش یافتگى اجتماعى و مؤرترین شکل ارتباط با دیگران دست یافت. فقط کافى است
به توانایىتان ایمان داشته باشید. توانایىهاى
خود را در فعالیتهاى گذشته مرور کنید و موفقیتهاى
هر چند ساده خویش را برشمرید. از آنجا که عوامل بروز خجالت و کمرویى،
در نوعى شناخت غلط از خویشتن ریشه دارد، کافى است به شناختى صحیح و واقعبینانه
از خود دست یابید تا این سدّ تعالى و ترقّى را پشت سر گذارید. به عبارت دیگر باید
خودپندارهاى که از خود دارید را اصلاح کنید.
بر این اساس، به عنوان یک راهکار کلى،
خوب است از بعضى عوامل مؤثر در بروز خجالت آگاه شوید تا با حذف آنها به مطلوب دست
یابید. تربیت غلط خانوادگى، آلوده ساختن محیط خانه و فضاى ذهن
خویش به حالتهاى رعب، وحشت، تهدید، ترس، دلواپسى، مراقبتهاى
شدید و افراطى از رفتارها و اعمال خود، مقایسه خود با دیگران، خود بزرگبینى
و خود کوچکبینى افراط گونه و عدم آگاهى از مهارتهاى
اجتماعى، احساس تنهایى و ترس از طرد و مسخره شدن و مقبول واقع نشدن بخشى از عوامل
کمرویى است.
روشن است هر که در فضاى آلوده بدین عوامل، به سر برد، با نوعى
احساس شرم، ترس، دلهره، گنهکارى، بىعرضگى
و حقارت رشد مىکند. در نتیجه همیشه خود را فردى ضعیف مىبیند
و جرأت هیچ اقدامىدر خویش نمىیابد!
این فرد حتّى از قضاوت دیگران درباره اعمال و رفتارش مىپرهیزد؛
خود را از انظار دیگران مخفى نگه مىدارد و از انجام دادن
عملى که مورد مشاهده و ارزیابى دیگران قرار مىگیرد، اجتناب
مىورزد.
بىتردید با شناخت عوامل مؤثر در بروز
خجالت و حذف آنها از صحنه زندگى و فضاى ذهن خویش گامهاى
مؤثرى مىتوان براى درمان آن بردارید. سپس به راهکارهاى زیر
عمل کنید تا هر چه زودتر از چنگال مخوف کمرویى نجات پیدا کنید.
راهکارهاى عملى
بر اساس شناختى که از علل بروز خجالت دارید، هرگز نباید درمان
آن را در داروخانهها و لابه لاى اقدامات پزشکى و آرامبخشها
و تقویتکنندهها جست و جو کنید.
اساس درمان بر تغییرات شناختى و اصلاح رفتارى و از یاد بردن رفتارهاى مبتنى بر خود
کمبینى استوار است و از روشهاى
شناخت درمانى و تغییر در باورها و نظام ارزشى و افزایش مهارتهاى
اجتماعى و توانایىهاى شغلى و حرفهاى
و تحصیلى پیروى مىکند. بر این اساس چند روش عملى ذکر مىشود؛
امید است مفید و در راه نیل به هدف مؤثر باشد:
الف. ایجاد تغییر و اصلاح در شناخت خود از خویشتن:
باید شناخت خود از توانایىها،
استعدادها، ویژگىهاى شخصیتى خویش را اصلاح کنید و با
واقعیت تطبیق دهید. پس:
1. در برابر آینه ایستاده، جلوههاى
رفتارى خوشایند، حالات بدنى و برداشتهاى مثبتى که از وضعیت
ظاهرى خود دارید، یادداشت کنید و روزى چند بار با صداى بلند بخوانید، مانند این
جمله: «من خوش قامت هستم» و… .
2. فهرستى از ده لغت یا عبارت – که بیانگر ویژگىهاى
مثبت شخصیت شما است – تهیه کنید و روزى چند بار آنها را در قالب جمله کاملى بخوانید
؛ مثلاً بگویید: «من باهوش هستم» و… .
3. خاطرات و تجارب جالب خود را براى دوستان صمیمى تعریف کنید.
4. هرگز به اندیشه و شناختهاى آزار
دهنده (مانند احساس حقارت، ناتوانى، بىکفایتى، شرمندگى
و…) اجازه ندهید فضاى ذهن شما را اشغال کند. به محض ورود این افکار، ذهنیتهاى
مطلوب و ویژگىهاى مثبت خود را با صداى بلند تکرار کنید.
5. هرگز تصور کمرو بودن را به ذهن خود راه ندهید و واژهها
و عبارتهایى چون: «من خجالتى هستم»، «من کمرو هستم» و «من
جرأت بیان ندارم» را به زبان نیاورید، بلکه جرأت و شهامت را به خود تلقین کنید، و
با صداى بلند در طول روز، چندین نوبت بگویید: من شهامت بیان این سخن، عمل و فعالیت
را دارم. اجازه ندهید خاطره شکستهاى قبلى به اندیشه شما
راه یابد. موفقیتهاى گذشته را به خاطر آورید.
6. شناخت خود از جنس مخالف را تصحیح کنید. او نیز شخصى مانند
شما و همه انسانهاى دیگر است. البته
رعایت حیا و عفت در مقابل نامحرم امرى مطلوب و شایسته است و هیچگاه
شرم و حیا، در مقابل نامحرم را مساوى با کمرویى و خجالت
نگیرید.
ب. اصلاح رفتار و تغییرات رفتارى
بکوشید در جهت مخالف کمرویى رفتار کنید؛ پس:
1. هرگز خود را سرزنش نکنید.
2. بر اساس شناختى که از خود دارید، براى خویش هدفى در نظر
بگیرید و براى رسیدن به آن، برنامهریزى کنید براى مثال بر
اساس شناخت از خود، ارائه یک گزارش را به عهده بگیرید ؛ براى تهیه و کیفیت ارائه
آن، برنامهریزى کنید و با تمرین در خلوت و نیز ارائه آن
نزد دوستان صمیمى و گروههاى کوچک، خود را براى ارائه در
کلاس آماده سازید.
3. هنگام سخن گفتن، خود را گرفتار آداب و رسوم و تکلّفهاى
بىمورد نسازید. ساده، راحت و عارى از هرگونه آداب خاصّ،
هدفتان را بیان کنید. در فعّالیتهاى آغازین، خواسته و هدف
خود را به صورت یک جمله بنویسید و نوشته را بخوانید.
4. پرسشها و مطالب اولیه را کوتاه و
مختصر انتخاب کنید.
5. ارتباط بصرى با مخاطب را حفظ کنید.
6. همیشه سخن را با مقدمه، یا یک کلمه جالب آغاز کنید و از به
کارگیرى کلمات پیچیده بپرهیزید. کلمات آغازین باید متدوال و جذاب باشند.
7. قبل از سخن گفتن، مطلب مورد نظر را نوشته، در ذهن مرور و
تمرین کنید و شکل بیان و مهارت لازم را فراهم آورید.
8. هنگام سخن گفتن، به دیگران و قضاوت و حرکات و سکناتشان هرگز
توجّه نکنید. گفتارتان را پىگیرید و با خونسردى به هدف
بیندیشید.
9. موانع احتمالى و افکار و اعمال مزاحم را
شناسایى و ذهن خود را براى مقابله با آن آماده سازید ؛ مثلاً اگر خنده حاضران از
ادامه سخن باز مىدارد، شما نیز بخندید.
10. به کار خود پاداش دهید. یک نفس عمیق، به خود آفرین گفتن، یا
باز گفتن تفصیلى و با آب و تاب آن براى نزدیکان، مىتواند
پاداش به شمار آید.
11. از جزئیات بکاهید و اصل سخن را به صورت خلاصه و گویا بیان
کنید.
12. اجازه سوء استفاده به دیگران ندهید. کافى است به کار خود
ادامه داده، در صورت روبهرو شدن با واکنش آنان، خود را در
مقابل آنان احساس نکنید.
13. در انجام رفتارهاى اجتماعى کوچک و در محیطهاى
دیگر – که بیشتر احساس راحتى مىکنید – فعال باشید. این کار
را از سلام کردن، احوالپرسى، جواب سلام دادن، نگاه کردن،
تعارف کردن و تعارف شنیدن آغاز کنید و با تمرین به کارهاى بزرگتر
و مهمتر گسترش دهید.
14. با افراد فعّال و پر تحرکى که احساس خجالت نمىکنند،
بیشتر مأنوس باشید و از خجالتىها فاصله بگیرید.
15. همیشه کلامى براى گفتن و عمل یا هنرى براى ارائه به جمع
داشته باشید و آن را ارائه کنید. در جاهایى که کمتر احساس کمرویى
مىکنید و شبیه کلاس است، فعّالتر
باشید.
16. توجه داشته باشید تا زمین نخورید، راه رفتن نمىآموزید.
پس باید نقد دیگران و تمسخر آنها باشد، تا شما مجال رشد بیابید. بنابراین، اگر با
عکس العمل دیگران روبهرو شدید، یا در فعالیتهاى
آغازین احساس ناتوانى کردید، از ادامه سخن یا عمل چشم بپوشید ؛ هر چند مىتوانید
آن را ارائه کنید و از این راه، براى ارائه بهتر و کاملتر
مطالب آماده شوید.
در پایان باید یادآور شد، این مقصود اندک اندک به دست مىآید؛
نه با چند جلسه تمرین و خواندن چند جلد کتاب. اجراى پیوسته دستور العملها،
تکنیکها و رفتارها در رسیدن به هدف سودمند است.
موفقیت روز افزون شما جوانان جویاى دانش و دوستدار پاکى آرزوى ما است.