افرادی از هزاران سال پیش در برزخ معذبند. افراد معاصر و آیندگان، مدت کمتری در برزخ مانده و دوره عذاب آنان کوتاه‌تر است. آیا این خلاف عدالت نیست؟

شناخت جزئیات حوادث و مسائل مربوط به عالم پس از مرگ و قیامت فراتر از توان اندیشه بشری است. عقل انسان در این مورد تنها قادر بر شناخت اموری کلی مانند اصل ضرورت بر پایی قیامت و لزوم وجود عدالت در تمام مراحل هستی است. منبع اصلی در مورد شناخت جزئیات حوادث مسائل پس از مرگ، علوم وحیانی قرآن و سنت است؛ در خصوص این پرسش از قرآن و سنت چیزی وارد نشده است؛ اما با توجه به مسائل کلی یعنی بر اساس نظریه وجود تکامل و تعالی در عالم برزخ،[1] و نیز با توجه به این که وضعیت انسان‌ها در عالم برزخ یکسان نیست،[2] می‌توان گفت ممکن است این تفاوت در عالم برزخ جبران شود. به این بیان ‌که عذاب فرد دوم هر چند از نظر زمان[3] کوتاه‌تر باشد، ولی از نظر کیفیت از شدت عذاب بیشتر برخوردار باشد. البته این احتمال نیز می‌رود که در صورت وجود تفاوت در عالم برزخ، این تفاوت در عالم قیامت به نوعی جبران گردد.

---