الف ) عزت نفس
«عزت نفس»عزت نفس از دیدگاه اخلاق و روایات اسلامی بدین معنا است که انسان آنقدر خودش را عزیز و بزرگ انگارد که حاضر نشود تن به پستی گناه و افعال و رفتار مغایر با شأن انسانی و ایمان بدهد. عزت نفس، یعنی , آن که آدمی شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرایط مختلف خود را حفظ کند. اگر دیوانه ای الماسی گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولی شخص خردمند آن را حفظ خواهد کرد و جز به بهای واقعی , آن را نخواهد فروخت . عزت نفس یعنی انسان خود را در برابر گناه و خطا به هیچ قیمتی نفروشد و در تمام کارها از غیر از خدا مدد نجوید.
ب ) افزایش عزت نفس
«افزایش عزت نفس»مهمترین عامل افزایش دهنده عزت نفس درکی است که انسان از مقام رفیع و منزلت انسانی خود در هستی و استعداد و کشش بی نهایت روح دارد. این درک باعث می شود که نفس والا و پاک خود را به پستی نیالاید و عزیز و بزرگوار باشد. انسان های عالم و مؤمن و متقی معمولا بسیار بزرگوار و با شخصیت هستند و افراد جاهل، گناه کار و خطا پیشه دارای شخصیتی متزلزل و حقیر می باشند. شاید مهمترین اثری که گناه بر شخصیت انسان می گذارد، احساس حقارت و ذلت است. زیرا گناه ریشه در حب دنیا دارد و دنیا با همه عظمت اش در پیشگاه خداوند و عوالم دیگر هستی کوچک و حقیر است و لذا باعث حقارت اهل دنیا می شود. همچنین همنشینی با انسان های حقیر و پست که از هیچ گناهی ابا ندارند در این زمینه بسیار موثر است و در مقابل همنشینی با عالمان و بزرگان دینی و شخصیت های بزرگ علمی و دینی احساس کرامت و بزرگی را در انسان تقویت می نماید.
علی (ع) در روایتی می فرمایند: من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه. کسی که خودش را بزرگ می انگارد, خویش را با گناه خوار و خفیف نمی سازد. غررالحکم, حدیث 8730. همچنین در جایی دیگر ایشان به فرزندشان امام مجتبى سلام الله علیه می فرمایند: «اکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الى الرغائب فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا و لاتکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا». نفس خویش را عزیز بشمار و به هیچ پستى و دنائتى تن مده گرچه عمل پست، تو را به خواسته هایت برساند، زیرا هیچ چیز با شرافت نفس برابرى نمى کند و (به جاى عزت از دست داده) عوضى همانند آن نصیبت نخواهد شد، و بنده دیگران نباش که خداوند تو را آزاد آفریده است.
براى تقویت عزت نفس، شیوه هایى وجود دارد که تعدادى از آنها را ارائه مى نمائیم:
1- روش بهره مندى از معنویت که مستلزم ارتباط با خداست، این اطمینان را در وجود آدمى، مى آفریند که در مواجهه با مشکلات زندگى، بى یار و یاور نخواهد بود بلکه پروردگار آنان را تقویت مى کند و ارزیابى دیگران را از خود دگرگون ساخته و به سمت اهداف مطلوب سوق مى دهد. لذا مهمترین راه نیل به عزت نفس، اتصال و ارتباط با عزیز حقیقی یعنی خداوند متعال و تکیه به قدرت و اطاعت از فرمان و خواست او و تسلیم بودن در برابر اراده و مشیت خداوندی است. در واقع عزت نفس حقیقی زمانی است که انسان کمال تبعیت و اطاعت از اوامر و نواهی الهی را داشته باشد و در صراط مستقیم عبودیت گام بر دارد و هیچ نافرمانی و عصیانی در عمل و فکر و برنامه زندگی او نباشد . از امام حسن مجتبی –علیه السلام- نقل شده که فرمود : وَ إِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِیرَةٍ وَ هَیْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِیَةِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ – هر کس خو اهان عزتی غیر وابسته به فامیل و اقوام و هیبت و جلالی بدون اتکا به سلطنت است، باید از ذلت نافرمانی خدا بیرون رود و به سوی عزت اطاعت الهی برود. مستدرک الوسائل 11 258.
2- با مطالعاتی در زمینه «خود شناسی اسلامی» به ارزش روح انسانی و استعدادهای عظیمی که خدای متعال در انسان قرار داده واقف خواهید شد و خواهید فهمید که شخصیتی که خداوند از انسان خواسته چگونه شخصیتی است و سپس با خودسازی و انجام دستورات خداوند، به عزت نفس بیشتری خواهید رسید. (در این زمینه آثار شهید مطهری پیشنهاد ما به شماست).
3- عزّت و سربلندى انسان در گرو عدم درخواست هاى مکرّر از دیگران است. تا مى توانید به خود متکى باشید و به آنچه هستید و دارید، اکتفا کنید تا عزت نفس بیش تری به دست آورید.
4- از گناه اعم از گناه های کوچک و بزرگ اجتناب کنید، زیرا پاکدامنی و حفظ خود از رفتارهای گناه آلود، باعث عزت نفس انسان می شود در حالی که گناه باعث ذلت و خواری می گردد.
5- معاشرت با دوستان خوب یعنی افراد مؤمن، شاداب، اجتماعی و پرتلاش نقش بسیار مؤثری در تقویت شخصیت شما دارد، لذا حتماً دوستانی با ویژگی های فوق پیدا کنید.
6- ظرفیت ها و توانایى هاى درونى خود را به منظور پرورش آنها و باور عمیق تر بدان ها بشناسید.
7- براى درک و برآوردن نیازها و احتیاجات اساسى، برنامه ریزى مناسب کنید.
8- فرصتهاى موجود در قلمرو زندگى کنونى را تشخیص دهید و براى حداکثر بهره ورى از آنها تلاش کنید.
9- از دیگران و خویشتن خود، ارزیابی مثبت و ارزشمندی داشته باشیم. نگرش فرد به هستى نیز با عزت نفس به رویکردى مثبت و سازنده متحول مى شود و با چشمانى امیدوار به نشانه ها و آیات هستى مى نگرد. خوش بینى و مثبت نگرى از اعماق درون افراد با عزت نفس، متجلى مى شود.
در خاتمه، شما را به مطالعه زندگینامه و شرح حال بزرگان و مشاهیر برجسته دعوت مى کنیم و امید آن داریم که این گونه آثار بتواند روح و جوهره حرکت و تلاش را در شما افزایش داده و براى قبول مسؤولیتهاى فردى و اجتماعى، آماده سازد.با امید به روزى که همه نوجوانان و جوانان میهن اسلامى با تکیه بر عزت نفس و اتکال به خداى بزرگ در راه سازندگى خود و جامعه، همت والاى خویش را به کار گیرند. خداوند در کتاب گران سنگ خود می فرماید: «أنّ العزّه لله جمیعاً». همانا عزت از آنِ خداست. اوست که عزیز می‌دارد و ذلیل می‌کند. دوست خوبم! خدایی شدن، رمز عزیز شدن است.
کتابهای زیر جهت مطالعه معرفی می گردد: 1- اخلاق اسلامی- محمد علی سعادت2- اخلاق در قرآن (3 جلد)- مصباح یزدی 3- خودسازی برای خود شناسی- مصباح یزدی4- انسان کامل- مرتضی مطهری