امام علی (ع) در کلمات قصار خود می فرمایند: وفا بی وفایان بی وفایی با خدا و بی وفایی با بی وفا ،وفا خدا است و در جای دیگر می فرمایند نیکی کن با آن کسی که به تو بد می کند و عفو کن از کسی که با تو جفا می کند نیکی در مقابل بدی برای چه کسانی ست تا چه وقت و چه مقدار و چگونه با حدیث اول جمع می شود؟

در پاسخ شما گفته می شود که یکی از دستورات عالیه دین اسلام عفو و بخشش به هم نوع خویش می باشد ویکی از دستوراتی هم که خدا به پیامبر اسلام می دهد اینست که می فرماید : خوبی با بدی یکسان نیست . تو ای پیامبر بدی را با نیکی که طریقه بهتر است از خود دور کن(1) .و همچنین در وصف انسانهای شایسته می فرمایند : والعافین عن الناس (2) عفو کنندگان مردم
و در روایت آمده است :زکات القدره العفو زیبایی قدرت جایی مشخص می شود که انسان در عین قدرت و انجام بدی در مقابل بدی بتواند بر قوه نفسانیه خویش غالب آید و همنوع خویش را ببخشد و این بدان معنانیست که انسان در مقابل خیانت بعضی از افراد که از در خیانت وارد می شوند کوتاه آید بلکه عفو و بخشش دارای حکمتهای مختلفی است که دو نمونه آن عبارتست از:
1- اینکه انسان مورد مستحق بخشش خداوند قرار گیرد که فرمود :« ولیعفو و لیصفحوا علی تحبون ان یغفر الله لکم» (3)
2- فلسفه عفو و گذشت اینست که انسان خاطی متنبه شده و خود را اصلاح نماید و دشمنی او به دوستی تبدیل گردد (4) فاذا الذی بینک و بینه عداوه کانه ولی حمیم (5)
لذا در جمع دو سخن شما گفته می شود اگر توجه به دو فلسفه عفو و گذشت شود مرز میان عفو و برخورد با خیانتکار روشن می شود و آن اینست که عفو یک ارزش نسبی است و این گونه نیست که ما درباره برخورد هر انسان عفو و گذشت داشته باشیم بلکه در برابر انسانهای خیانتکار باید موضعی غیر از عفو و گذشت داشته باشیم و به همین خاطر بعضی از بزرگان فرمودند اگر عفو از کسی موجب تضییع حقوق فرد یا افراد دیگری شود حکم متفاوتی پیدا می کند مثلاً اگر فردی با دیگر در مالی شریک است و شخصی در آن مال خیانت کرده است دراینجا اگر بخواهد او را مورد عفو و بخشش قرار دهد به شریک خود ظلم کرده است چرا که ممکن است وی از این اقدام راضی نباشد در اینجا گذشتن ازحق خود موجب تضییع حق دیگری می شود که از نظر شرع و اخلاق پسندیده نیست هم چنین گاهی عفو یک گناهکار موجب گستاخی وی می شود و آن شخص کار زشت و ناپسند خود را تکرار می کند .
خلاصه آنکه تضادی بین دو سخن فوق که در سوال شما آمده است نیست لذا اگر به معیاد عفو و بخشش توجه شود جایگاه گذشت شخص نادان و برخوربا افراد خیانتکار روشن می شود .
منابع :
1- خصلت / 3.
2- آل عمران/ 34.
3- همان.
4- پندهای امام صادق (ع) به ره جویان صادق آیت الله مصباح یزدی ،ص 219.
5- فصلت/ 36.
6- بندهای امام صادق (ع) به ره جویان صادق آیت الله مصباح یزدی ،ص 219- 220.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی