امدادهاي غيبي در چه صورتي به كمك انسان مي آيد؟

امداد غيبي به معناي كمك هايي است كه از غيب و از ناحيه خدا براي انسان اتفاق مي افتد. تعبير امداد غيبي در قرآن بكار نرفته است ، اما آيات متعددي به مصاديق امدادهاي غيبي الهي اشاره كرده و شرايط برخورداري انسان از آن را بيان كرده است. گرچه مضمون بعضي آيات اين است كه خداوند به هركس بخواهد ياري مي دهد: «وَاللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَنْ يَشَاءُ»[1] اما با توجه به اينكه خواست خدا حكيمانه است ،ضوابط و شرايطي براي برخورداري از كمك هاي ويژه الهي وجود دارد، چنانكه قرآن به طور آشكار شرايطي را براي آن آورده است. شايد بتوان حدود 20 شرط براي امدادهاي غيبي بر شمرد كه مهم ترين آنها بدين شرح است:
1.ايمان: نخستين شرط برخورداري از امدادهاي الهي ايمان است. در چند جاي قرآن وقتي از ياري و دستگيري خدا و نجات بخشي او سخن او رفته مومنان را مشمول اين لطف خاص دانسته است: « وَكَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ»[2] اين وعده اي به نوع مومنان است. خداوند در آيات مختلف ايمان را شرط برخورداري از برخي امدادها مي داند، از جمله: آرامش بخشي، گشايش رحمت ها و بركات الهي، تقويت و تاييد با روحي از جانب خدا، القاي محبت شخص در دل ديگران، كمك رساني با سپاهي نامرئي، محكم شدن دل، و بشارت دادن.
2. تقوا و پارسايي:« وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا*وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ»[3] در صورت برخورداري از تقواي الهي، انسان مشمول برخي امدادها مي شود، مانند: فروفرستادن فرشتگان در جنگ، جاري ساختن حكمت بر دل، قدرت تميز حق از باطل، خارج كردن انسان از تنگناهاي دنيوي و اخروي، بشارت هاي فرشتگان و بالاخره توفيق يابي در انجام نيكي ها. در آيه 125 سوره آل عمران كه مربوط به جنگ احد است، شرطهايي را براي امداد الهي ذكر كرده كه از جمله آنها پارسايي است:« بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ»[4] اما چون اين شرط ها محقق نشد، امداد غيبي خدا به 5000 فرشته نيز شامل حال مسلمانان نگشت.
3.پايداري: مدد غيبي در قالب فرو آمدن 5000 فرشته كه در آيه 125 آل عمران آمده، مشروط به اموري از جمله صبر و پايداري است. دو آيه ديگر نيز استقامت شرط برخورداري از امدادهاي غيبي ذكر شده است:
«إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ»[5] «وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا»[6] 4. جهاد: تلاش و كوششي كه انسان را به زحمت زياد اندازد، راه رسيدن به هدايت الهي است: «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا»[7] جهاد شامل مبارزه با دشمنان حق در ميدان كارزار، جنگ با هوا و هوس در ميدان جهاد با نفس، و جهاد و تلاش در راه كسب علم و معرفت مي شود. بدون شك مجاهدان در اين عرصه ها مشمول امدادهاي غيبي در لباس هدايت بخشي خواهند شد.
5. مخلَص بودن: قرآن كريم نجات يوسف از دام گناه خطرناكي كه همسر عزيز مصر برايش گسترده بود ، در سايه برگزيدگي مي داند: «كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ»[8] و اين نشانه آن است كه خداوند بندگان خالص شده خويش را در اين بحران ها تنها نمي گذارد، بلكه با امدادهاي غيبي نجات مي دهد، عبارت اخير آيه در مقام تعليل براي اين مدد الهي است.[9] 6. دفاع از دين: دفاع از دين از امور مهم در دريافت و كمك و امداد الهي به شمار مي آيد و هركسي براي ياري دين خدا تلاش كند، خداوند نيز او را ياري مي كند تا به نتيجه برسد. در آيه شريفه سوره حج به نقش دفاع از دين اشاره شده است: «الَّذينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثيراً وَ لَيَنْصُرَنَ‏ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ»[10] علامه طباطبايي ذيل اين بخش از آيه « وَ لَيَنْصُرَنَ‏ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ » مي فرمايد: در اين بخش سوگند و تاكيد فراواني است بر ياري رساني و امداد الهي نسبت به كساني كه با مبارزه از دين خدا حمايت مي كنند.
7.استغاثه و نصرت طلبي از خداوند: استغاثه كه عبارت از ياري طلبي و نصرت خواهي است، يكي از مفاهيم مورد توصيه قرآن كريم به بندگان مومن مي باشد. اين مددخواهي و تقاضاي كمك در قرآن از زبان برخي از پيامبران و بزرگان مانند نوح(ع)، لوط(ع)، طالوت و يارانش، رسول اكرم(ص) و مومنان نقل شده است. به عنوان مثال در آيه 9 سوره انفال از زبان پيامبر(ص) و مومنان مي فرمايد: « إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُرْدِفِينَ»[11] اين آيه به جنگ بدر اشاره دارد كه هنگامي كه مومنان سپاه دشمن را ديدند دلهايشان لرزيد و از خدا طلب ياري و كمك كردند؛ خداوند نيز آنها را اجابت كرد و هزاران فرشته را به ياري ايشان فرستاد.
8. توبه و استغفار: گرچه برخورداري از نعمت هاي مادي دنيا، مرهون اسباب و علل مادي است، اما به طور قطع عوامل معنوي نيز در آن نقش موثري خواهد داشت. نزول باران، بهره مندي از امكانات مادي دنيا و فرزند دار شدن همه از نعمت هايي است كه در كنار علل مادي، داراي علل معنوي نيز هستند كه از جمله آنها توبه و استغفار است: « فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا* يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا* وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا»[12] 9. احسان و نيكي: خداوند در آيه 69 سوره عنكبوت مي فرمايد: «…وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ»[13] بهره مندي نيكوكاران از امداد الهي از واژه «مع» بدست مي آيد؛ چرا كه معيت خداوند با محسنين به امدادالهي تفسير شده است. طبرسي در اين باره مي گويد: همراهي خدا با محسنين، به اين معنا است كه خداوند نصرت و امداد خود را دردنيا همراه آنان ساخته  و در آخرت نيز از پاداش و مغفرت بهره مندشان مي كند. علامه طباطبايي نيز معيت را به معناي ياري و كمك دانسته است.[14] بنابراين بايد دانست كه امدادهاي غيبي از جانب خداوند بصورت رايگان نيست، چنين نيست كه انسان در خانه اش بنشيند و منتظر باشد دستي از غيب برون آيد و كاري بكند؛ چنين انتظاراتي برخلاف ناموس آفرينش است. بلكه مي توان با كسب شرايط آن خود را مشمول مدد الهي كرد. اگر زندگي انسان مقرون به حق جويي و حقيقت خواهي و اخلاص و عمل  و كوشش باشد مورد حمايت حقيقت قرار مي گيرد و از راه هايي كه براي ما مجهول است دست غيبي ما را تحت عنايت خود قرار مي دهد. علاوه بر اينكه اين امر يك امر ايماني است، يك حقيقت تجربي و آزمايشي نيز هست. يعني هر كسي لازم است در عمر خويش اين اعمال را انجام دهد تا اثر لطف و عنايت پروردگار را در زندگي خود ببيند.[15]

پي نوشت:
[1] . و خداوند، هر كس را بخواهد (و شايسته بداند)، با ياري خود، تاييد مي ‏كند. آل عمران،13
[2] . و همواره ياري مؤ منان حقي است بر ما. روم،47
[3] . و هر كس تقواي الهي پيشه كند خداوند راه نجاتي براي او فراهم مي‏ كند. و او را از جائي كه گمان ندارد روزي مي ‏دهد. طلاق2-3
[4] . آري (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پيشه كنيد – و دشمن به همين زودي به سراغ شما بيايد – خداوند شما را به پنجهزار نفر از فرشتگان كه نشانه‏ هاي مخصوصي دارند مدد خواهد داد. آل عمران،125
[5] . كساني كه گفتند پروردگار ما خداوند يگانه است سپس استقامت كردند، فرشتگان بر آنها نازل مي‏شوند كه نترسيد و غمگين مباشيد، و بشارت باد بر شما به آن بهشت…فصلت،30
[6] . و اگر آنها (جن و انس) بر طريقه (ايمان) استقامت ورزند ما آنها را با آب فراوان سيراب مي ‏كنيم. جن،16
[7] . و آنها كه در راه ما (با خلوص نيت) جهاد كنند قطعا هدايتشان خواهيم كرد. عنكبوت،69
[8] . اينچنين كرديم تا بدي و فحشاء را از او دور سازيم چرا كه او از بندگان مخلص ما بود. يوسف،24
[9] .دائره المعارف قرآن كريم، مركز فرهنگ قرآن، بوستان كتاب، 1382، ج4،ص321-323
[10] . همانها كه از خانه و شهر خود، به ناحق رانده شدند، جز اينكه مى‏گفتند: «پروردگار ما، خداى يكتاست!» و اگر خداوند بعضى از مردم را بوسيله بعضى ديگر دفع نكند، ديرها و صومعه‏ ها، و معابد يهود و نصارا، و مساجدى كه نام خدا در آن بسيار برده مى ‏شود، ويران مى‏ گردد! و خداوند كسانى را كه يارى او كنند (و از آيينش دفاع نمايند) يارى مى‏ كند. حج،40
[11] . (به خاطر بياوريد) زماني را (كه‏ از شدت ناراحتي در ميدان بدر) از پروردگارتان تقاضاي كمك مي ‏كرديد و او تقاضاي شما را پذيرفت (و گفت) من شما را با يك هزار از فرشتگان كه پشت سر هم فرود مي ‏آيند ياري مي ‏كنم. انفال،9
[12] . به آنها گفتم از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد كه او بسيار آمرزنده است. تا باران هاي پر بركت آسمان را پي درپي بر شما فرستد، و شما را با اموال و فرزندان فراوان امداد كند، و باغ هاي سر سبز و نهرهاي جاري در اختيارتان قرار دهد. نوح،10-12
[13] . و خدا با نيكوكاران است. عنكبوت،69
[14] .امدادهاي الهي و شرايط بهره مندي از آن در قرآن، يحيي حيدري، ولي الله نقي پورفر، 1384،ص226-246
[15] . امدادهاي غيبي در زندگي بشر، مرتضي مطهري، صدرا، 13تهران،1390،ص71 و 75