انتظار فرج – اهداف امام زمان

ظهور امام زمان ابعاد مختلفی دارد و تنها برای تحقق مسائل دنیوی نیست و بر اساس آن انتظار فرج( گشایش در همه امور) نیز اهمیت دارد. انتظار فرج، انتظار دگرگونى مثبت و گسترده در زندگى بشر و زدوده شدن ناکامى ها و نابسامانى ها از چهره غمزده جامعه انسانى است و پیروزى حکومت عدالت گستر و معنویت گراى مهدوى بر دولت هاى شرک و کفر و ستم است.در روایات، توصیه هاى فراوانى در مورد انتظار فرج و ارزش، و فضیلت هاى بى شمار آن شده است.پیامبر اکرم«ص» آن را برترین اعمال و عبادات مى داند: «افضلُ اعمال امّتى انتظار الفرج من اللّه عزّوجل»؛ بحارالانوار، ج 52، ص 128. ؛ «انتظار فرج (و گشایش) از جانب خداى بلند مرتبه، برترین عمل امت من است» و نیز مى فرماید: «افضل العبادة انتظار الفرج»؛ معجم احادیث الامام المهدى، ج 1، ص 268. ؛ «با فضیلت ترین عبادات، انتظار فرج است».حضرت على«ع» نیز آن را محبوب ترین اعمال در نزد خداوند و منتظر فرج را، همانند شهید راه حقّ مى داند: «انتظروا الفرج و لاتیأسوا من روح الله فاِنّ احبَّ الاعمالِ الى اللّه عزّوجلّ انتظارُ الفرجَ الآخِذُ باَمرنا مَعَنا غداً فى حظیرة القدس و المنتظر للفرج کمُتشَحّط بدمه فى سبیلِ اللّه»؛ بحارالانوار، ج 53، ص 123. ؛ «منتظر فرج باشید و از رحمت خدا مأیوس نشوید که محبوب ترین اعمال نزد خداوند – عزّ و جل – انتظار فرج است. کسى که پذیراى امر ما باشد، فردا(ها) در «حظیرة القدس» با ما است و کسى که منتظر فرج باشد، مانند کسى است که در راه خدا، به خون خود آغشته گشته است».امام جواد«ع» آن را با فضیلت ترین و راه گشاترین امور مى داند: «اَفضَلُ اعمالِ شیعتنا انتظارُ الفَرَج مَن عَرَف هذ الامرَ فقد فُرِّج عَنه بانتظاره»؛ بحارالانوار، ج 52، ص 110. ؛ «برترین عمل شیعیان ما انتظار فرج است. هر کس این امر را بداند و آن را بشناسد، با همین انتظار در کارش گشایش و فرج مى شود».امام هادى«ع» به روشنى معناى فرج را – که همان انتظار ظهور مهدى موعود است – توضیح مى دهد.على بن مهزیار مى گوید: نامه اى به امام هادى«ع» نوشتم و از ایشان درباره «فرج» پرسیدم ؛ حضرت فرمود: «اذا غابَ صاحبُکم عن دارالظّالمین فتوقّعوا الفرج»؛ کمال الدین، ج 2، ص 380، ح 2. ؛ «هر گاه امام شما از بین ظالمان و ستمگران مخفى شد، چشم به راه فرج باشید».امام صادق«ع» نیز حالات شیعیان در دوران غیبت و انتظار گشایش و فرج را چنین بازگو مى فرماید: «نزدیک ترین جایى که خداى متعال به بندگانش هست و نیز بیشترین زمانى که از ایشان راضى است، وقتى است که حجّت الهى را از دست بدهند و او بر ایشان ظاهر نشود و جایش را ندانند ؛ در عین حال یقین دارند که آن حجّت باقى است و باطل نشده است. پس در آن هنگام، هر صبح و شام، منتظر فرج باشید…» همان، ص 337، ح 10..برآیند این روایات آن است که عموم مردم جهان – به خصوص شیعیان – باید منتظر ظهور و قیام مهدى موعود باشند که از سراپرده غیبت بیرون آید.انتظار فرج، در واقع نوعى آمادگى و استقبال از نیکى ها است. آمادگى براى تلاش و حرکتى مداوم و کوششى خستگى ناپذیر همراه با تهذیب نفس، پاک زیستن، حقّ خواهى و دور ماندن از زشتى ها و آلودگى ها… به همین جهت وقتى ابوبصیر از امام صادق«ع» پرسید که: فرج کى خواهد بود؟ آن حضرت فرمود: «یا ابابصیر و انت ممّن یرید الدّنیا؟ مَن عرف هذاالامر، فقد فرج عنه لانتظاره»؛ کافى، ج 1، ص 371. ؛ «اى ابوبصیر! تو هم از کسانى هستى که دنیا را طلب مى کنند؟ آن کس که قیام امام را بشناسد، براى او به جهت انتظارش فرج شده است».بر این اساس، انتظار فرج، فراتر از انتظار معمولى است ؛ یعنى انتظارى همراه با آگاهى، بصیرت، درایت، معنویت، آمادگى، حق گرایى، عدل خواهى و… به عبارت روشن تر، انتظار فرج، شناخت حق و شناختن رهبر و امام حقّ و انتظار یارى رساندن به او است. چنین شخصى در غیبت امام، چنان رفتار مى کند که گویا در زمان ظهور و حضور او زندگى مى کند. به همین جهت شیعه تمامى دشوارى ها و کاستى ها را پشت سر نهاده و از خطر انقراض و زوال به دور مانده است. این نوع انتظار است که داراى فضیلت و ارزش بى شمارى است.امام سجّاد«ع» مى فرمود: «انتظار الفرج من اعظم الفرج»؛ بحارالانوار، ج 52، ص 122، ح 4. ؛ «انتظار فرج، خود از بزرگ ترین گشایش ها است».امام کاظم«ع» هم فرمود: «انتظار الفرج من الفرج»؛ الغیبة طوسى، ص 459. ؛ «انتظار فرج، نشانه فرج و گشایش است».به صراحت مى توان گفت: از مهم ترین رازهاى نهفته بقاى تشیّع همین روح انتظارى است که کالبد شیعه را آکنده ساخته و پیوسته او را به تلاش، کوشش، جنبش و جوشش وا مى دارد.«انتظار»، ظرفیت و توانایى فراوانى براى تحقّق جامعه آرمانى اسلام ایجاد مى کند و رفتارها و برنامه ها را بدان سمت سوق مى دهد. این والاترین عبادت و بهترین عمل است ؛ چنان که امام على«ع» فرمود: «افضلُ عبادة المؤمن انتظار فَرج الله»؛ بحارالانوار، ج 52، ص 146. ؛ «بهترین عبادت مؤمن، انتظار کشیدن فرج خداوند است». به طور خلاصه مؤلّفه هاى زیر را مى توان از «انتظار فرج» برداشت کرد:1. تلاش و کوشش براى پیشرفت و ترقّى ؛2. اصلاح طلبى و امید به زندگى بهتر (گشایش در امور) ؛3. نفى وضع موجود (ظلم و بى عدالتى، فساد و تباهى) ؛4. طرد و عدم پذیرش حکومت هاى سیاسى (نامشروع دانستن آنها) ؛5. قیام و انقلاب و نهضت مداوم و فعّال ؛6. ضرورت تشکیل حکومت هاى دینى و مشروع ؛7. عدم انقیاد و سازش در برابر جبّاران و مفسدان و…
در پایان گفتنی است خداوند متعال وعده تحقق حکومت الهى را در تمامى کره زمین داده است که مى توان آن را نوعى پیشگویى نسبت به فراهم شدن زمینه پذیرش حق در سطح وسیعى از جامعه انسانى به حساب آورد که با استفاده از افراد و گروه هاى بسیار ممتاز و مددهاى غیبى الهى، موانع تشکیل حکومت جهانى از سر راه برداشته شده عدل و داد به نفع توده هاى ستمدیده مردم – که از بیداد ستمگران به ستوه آمده و از همه مکتب ها و رژیم ها ناامید شده اند – گسترش خواهد یافت. اما این شرایط نه در زمان رسول اکرم«ص» حاصل بود و نه در زمان ائمه دیگر و نه حتى اکنون. در عصر رسول اکرم، ایشان نهایت تلاش شان این بود که دین تازه را تبیین و ارکان آن را تقویم بخشند. علاوه بر آن که مخالفت مخالفان نگذاشت حتى الگوى مدینه النبى فراتر از این شهر رفته و عدالت حتى در جزیرةالعرب مستقر گردد، چه رسد به ممالک دیگر و همه کره زمین.بعد از رسول اکرم«ص» نیز علاوه بر آن که تلاش ایشان در بدنه حکومت تداوم نیافت تا شرایط تبلیغ اسلام در سرزمین هاى گسترده اى فراهم آید، بلکه حکومت از مجراى حق خود خارج گشت و نابسامانى هاى فراوانى در ممالک اسلامى پدیدار شد که نمى توان در این مجال اندک حتى آنها را شمارش کرد. حضرت على«ع» نیز که بالاجبار مسئولیت حکومت را پذیرفت، چنان با مشکلات داخلى و تحریفات و تبعیضات و انحرافات مواجه شد که در دوران حکومت چند ساله اندک خود نتوانست آن طور که خود مى خواست عدالت را در محدوده قلمرو مرکز حکومت خود محقق سازند، چه رسد به ممالک دیگر!! در واقع امام على«ع» پس از 25 سال با جامعه اى مواجه شد که در آن، عامه مردم مشتاق احیاى تمدن نبوى بوده و او را به مثابه رهنمایى مسیر بازگشت به دوران درخشان گذشته برگزیدند؛ اما طبقات نخبگان و هیئت ها و مسائل گوناگون، مسیرهاى متفاوت و گاهى بسیار منحرف را در پیش پاى عامه مردم مى گذاشتند. اهتمام به احیاى جامعه عدل در چنین وضعیتى، بدون برخوردارى از قدرت نظیر و قاطع وحى و همزیستى با مردمى که کورکورانه از رؤساى مزدور قبایل خود تبعیت مى کنند و در جست و جوى حق، به باطل دست مى یابند و در جهل مرکب غوطه ور مى گردند، براى امامى که جز هدایت مردم دغدغه اى براى حاکمیت ندارد، شرایطى طاقت فرسا ایجاد مى کند!! وضعیت در دوران سایر ائمه نیز روشن است و آنان در موقعیتى قرار گرفتند که جامعه پذیراى عدالت واقعى نبود. اما وضعیت در عصر ظهور مهدى بسیار متفاوت از گذشته خواهد بود و حکومت در دست صالحان و حق طلبان قرار خواهد گرفت و مردم همراهى لازم را با حکومت جهانى خواهند داشت.اما همان طور که گفتیم عدالت تنها یک وجه از وجوه و اقدامات امام زمان است . آن حضرت قبل از هر چیزی به رشد فکری و رساندن بشر به کمال می پردازد . در روایتی از امام باقر«ع» در کتاب الخرائج و الجرائح راوندى و بحارالانوار نقل شده است که : «اذا قام قائمنا وضع یده على رؤوس العباد فجمع به عقولهم و اکمل به اخلاقهم»؛ الخرائج و الجرائح، ج 2، ص 841، ح 71؛ بحارالانوار، ج 52، ص 336، ح 71..براساس این روایت، عقول و افکار مردم متمرکز و شکوفا و اخلاق آنان کامل مى شود.در تبیین این کلام شگفت انگیز، باید گفت: «در زمان ظهور حضرت مهدى با آفت زدایى از درخت عقل و خرد و ایجاد بستر و زمینه مناسب براى رشد و شکوفاى عقول مردم، رحمت و نعمت خداوند بر مردم نازل مى شود و همه آنان هدایت مى یابند و به سر منزل مقصود (کمال) مى رسند.خداوند در قرآن کریم در مورد یکى از حکمت هاى نبوت مى فرماید:«الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِی کانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ اعراف (7)، آیه 157.؛ «پیامبر، زنجیرها و مشقت ها (جهالت و هواپرستى) را از آنها (مردم) بر مى دارد».در این جا منظور از زنجیر و مشقت بندها و زنجیرهاى مادى نیست؛ بلکه مقصود زنجیرهاى نادانى و فساد است که پیامبر اکرم با هدایت ها و تلاش هاى فراوان فرهنگى، آن را از انسان ها برطرف ساخت. در عین حال از هدایت هاى تکوینى ویژه نیز استفاده کرد و در دل و جان مردم مشرک و فاسد نفوذ معنوى داشت و تأثیرات عمیقى بر آنان گذاشت.در عصر ظهور امام زمان نیز، تمام موانع و آفت هاى رشد و تعالى عقلانى انسان ها از بین مى رود و عقول آنان به حد بالایى از شکوفایى و رشد نایل مى گردد. در این جا حضرت مهدى ادامه دهنده راه پیامبران و تکمیل کننده برنامه هاى آنان – به خصوص پیامبر اسلام – است.این موضوع از مهم ترین برنامه ها و اقدام هاى امام«ع» است. او از حقایق گسترده و جهانى براى بشریت پرده بر مى دارد و مردمان را به دانش هاى یقینى و درست هدایت مى کند و شناخت هاى ناب و خالص به ارمغان مى آورد. در هر حال با ظهور حضرت مهدی (عج) مسیر تاریخ دگرگون شده و فصل نوینی در زندگی انسان ها گشوده می شود. آن روز اوج اقتدار مستضعفان مومن و خواری ستمگران است. با تحقق ظهور، صلح و صفا، امنیت و عدالت، رشد و شکوفایی، توحید و یکتاپرستی حاکم شده و جنگ و خون ریزی، ظلم و ستم و شرک و خرافه پرستی از بین می روند و ثمره تلاش تمام پیامبران، اولیا و اوصیا در آن روز آشکار می گردد. در واقع رکن اصلی و خمیر مایه بنیادین حرکت جهانی امام زمان(ع) گسترش همه جانبه و تقویت و توسعه توحید و یگانه پرستی و در کنار آن مبارزه فراگیر و مستمر با همه تفکرات و جریان‌های انحرافی والحادی است. در نهضت مهدوی، آموزه‌ها و تعالیم فراموش شده‌ی پیامبران الهی برپا می‌گردد و همه دستگاه‌های استبدادی، در نهاد حکومت و قدرت زایل می‌گردند و از بین می‌روند. در حکومت مهدوی، محرومان و مستضعفان و بندگان صالح و مؤمن خداوند، از جایگاه رفیعی برخوردارند. نظام فرهنگی، مرکب از ارزش‌ها و هنجار‌ها، عقاید و باور‌ها، آرمان‌ها و … بر اساس آموزه‌های قرآن کریم و سنت معصومان شکل می‌گیرد و همه اجزا و عناصر اجتماعی، متأثر از این نظام فرهنگی است.عدالت جویی و عدالت‌خواهی و تلاش برای برقراری عدالت و رفع همه مظاهر ظلم و بی عدالتی، از جمله ارکان حکومت امام زمان(ع) است. مبارزه همه جانبه و مستمر با منکرات و عوامل اجرایی و شیوع آن، از جمله برنامه‌ها و سیاست‌های اصولی در حکومت جهانی مهدوی است. رشد و توسعه همه جانبه و فراگیر، در همه ابعاد و شئون، اعم از اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و … بهره‌برداری از منابع طبیعی، توزیع عادلانه فرصت‌های اجتماعی و برقراری روابط صمیمانه و صلح آمیز، همراه با عظمت و شوکت جامعه‌ی اسلامی در سطح بین الملل، ایجاد روابط صمیمانه و دوستی متقابل در بین افراد و …. همه و همه، از جمله خصوصیات و ویژگی‌های جامعه‌ی آرمانی اسلام است و رکن اصلی همه متغیر‌ها و الگو‌ها، برآمده از دین و برای تحقق و تحکیم بنیان‌های دینی است که خصیصه‌ی اصلی جامعه‌ی مهدوی است.برنامه‌های حکومتی حضرت را در سه محور می‌توان خلاصه کرد: 1. برنامه فرهنگی 2. برنامه اقتصادی؛ 3. برنامه‌های اجتماعی.1. برنامه فرهنگی:در انجام برنامه فرهنگی، مهمترین محوری این برنامه عبارتند از:الف. احیای کتاب و سنت: امام علی(ع) می‌فرمایند: در روزگاری که هوای نفس حکومت می‌کند(امام مهدی(ع) ظهور می‌کند) و هدایت و رستگاری را جایگزین هوای نفس می‌سازد و در عصری که نظر اشخاص بر قرآن مقدم شده، افکار را متوجه قرآن می‌گرداند و آن را حاکم بر جامعه می‌سازد.ب. گسترش معرفت و اخلاق:امام باقر(ع) می‌فرماید: زمانی که قائم ما قیام می‌کند دست خود را بر سر بندگان خواهد نهاد و عقل‌های ایشان را جمع کرده و اخلاق آنها را به کمال خواهد رساند.ج. رشد دانش بشر به طور چشمگیر و بی سابقه:امام باقر(ع) فرموده‌اند: در زمان امام مهدی(ع) به شما حکمت و دانش داده می‌شود تا آن جا که زن در درون خانه‌اش مطابق کتاب خدا و سنت پیامبر قضاوت(رفتار) می‌کند. می‌دانیم که رفتار صحیح ریشه در علم و دانش گسترده دارد که این روایت شریف حکایت از آگاهی و شناخت عمیق از آیات قرآن و روایات اهلبیت(ع) دارد. د. مبارزه با بدعت‌ها:بدعت به معنای داخل کردن اندیشه و آرای شخصی در دین و دینداری است. آنچه از تمایلات شخصی و هواهای نفسانی وارد دین شده، حضرت مهدی(ع) با آن مبارزه می‌کنند.امام باقر(ع) می‌فرمایند: هیچ بدعتی را وا نگذارد مگر اینکه آن را از ریشه برکند و از هیچ سنتی (پیامبر) نمی‌گذرد مگر اینکه آن را برپا خواهد داشت.2. برنامه‌های اقتصادی:برنامه‌های اقتصادی در حکومت حضرت مهدی(ع) به صورت مطلوبی تدوین شده تا اولا امر تولید سامان یابد و از منابع طبیعی بهره بردای شود و ثانیا ثروت بدست آمده به شکل عادلانه بین همه طبقات توزیع گردد. موارد اقتصادی دوران حاکمیت حضرت:الف. بهره‌وری از منابع طبیعی:در زمان حضرت مهدی(ع) و به برکت حکومت ایشان آسمان سخاوتمندانه می‌بارد و زمین بی دریغ ثمر می‌دهد.امام علی(ع) فرمودند: و چون قائم ما قیام کند آسمان باران می‌ریزد و زمین گیاه بیرون می‌آورد.امام باقر(ع) فرمودند: تمام گنج‌های زمین برای او آشکار می‌گردد.ب. توزیع عادلانه ثروت: از عوامل اقتصاد بیمار، انباشته شدن ثروت در نزد گروه خاصی است. در دوران حکومت عدل مهدوی اموال و ثروت بیت المال به طور مساوی بین مردم تقسیم می‌شود. امام باقر(ع) می‌فرمایند: وقتی قائم خاندان پیامبر قیام کند،(اموال را) به طور مساوی تقسیم می‌کند و در میان خلق به عدالت رفتار می‌کند.و همچنین فرمودند: امام مهدی(ع) میان مردم به مساوات رفتار می‌کند به گونه‌ای که کسی پیدا نشود که نیازمند زکات باشد.ج. عمران و آبادی:در حکومت حضرت مهدی(ع) تولید و توزیع به گونه‌ای ساماندهی می‌شود که همه جا به نعمت و آبادانی می‌رسد. امام باقر(ع) می‌فرمایند: در تمام زمین هیچ ویرانه‌ای نمی‌ماند جز اینکه آباد می‌گردد. 3. برنامه‌های اجتماعی:در حکومت عدالت گستر حضرت مهدی(ع) برنامه‌هایی بر اساس تعالیم قرآن و عترت(ع) اجرا می‌شود که به سبب اجرای آنها محیط زندگی زمینه‌ای برای رشد و تعالی افراد خواهد بود. در این زمینه روایات فراوانی رسیده است. که به پاره‌ای از آنها اشاره می‌کنیم.الف. احیاء و گسترش امر به معروف و نهی از منکر:در حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) فریضه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر به صورت گسترده به اجرا گذاشته خواهد شد.امام باقر(ع) می‌فرمایند: مهدی(ع) و یاران او، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.ب. مبارزه با فساد و رذائل اخلاقی:حضرت مهدی(ع) در عمل به مبارزه با فساد و تباهی و زشتی می‌پردازد، چنانچه در دعای شریف ندبه می‌خوانیم: «این قاطع حبائل الکذب و الافتراء این طامس آثار الزیغ و الاهواء …؛ کجاست آن که ریسمان‌های دروغ و افتراء را ریشه کن خواهد کرد. کجاست آن که آثار گمراهی و هوای و هوس را نابود خواهد ساخت».ج. عدالت قضایی: اوست که قسط و عدل را در سطح جامعه حاکم می‌کند و همه عالم را پر از عدالت و دادگری می‌کند.امام رضا(ع) فرمودند: وقتی او قیام کند زمین به نور پروردگارش روشن گردد و آن حضرت ترازوی عدالت را در میان خلق نهد. پس (چنان عدالت را جاری کند که) هیچ کس بر دیگری ظلم و ستم روا ندارد.مناسب است در پایان به یکی از تحولات چشمگیر زمان حضرت مهدی(ع) که همانابهداشت طبیعت و بهداشت روان است اشاره‌ای گذرا داشته باشیم. زیرا یکی از مشکلات جامعه بیش از ظهور امام زمان(ع) وضع تأسف بار بهداشت طبیعت و روان است که در نتیجه بیماری‌های واگیر و مشکلات روانی زیادی جامعه بشریت را فرا می‌گیرد. بیماری‌‌هایی مانند جذام، طاعون، وبا، فلج، سکته، سرطان و صدها بیماری خطرناک دیگر. این اوضاع دلخراش و دردناک در اثر آلودگی محیط زیست و در نتیجه به کارگیری سلاح‌های شیمیایی. اتمی و میکربی پدید می‌آید.امام سجاد(ع) در این باره می‌فرمایند: هنگامی که قائم(ع) ما قیام کند خداوند عزوجل بیماری و بلا را از شیعیان ما دور می‌سازد…امام صادق(ع) می‌فرمایند: هنگامی که حضرت قائم(ع) قیام کند خداوند بیماری‌ها را از مؤمنان دور می‌سازد و تندرستی را به آنان باز می‌گرداند.[1]. نهج‌البلاغه، خطبه138.[2]. بحارالأنوار، ج52، ص328.[3]. همان، ص352.[4]. بدعت، به معنای داخل کردن اندیشه و آرای شخصی در دین و دینداری است.[5]. بحارالأنوار، ج52، ص339.[6]. همان، ج10، ص104.[7]. کمال‌الدین، ج1، باب32، ح16.[8]. الغیبة، عمانی، باب83، ح26.[9]. همان.[10]. کمال‌الدین، ج1، باب32، ح16.[11]. بحارالأنوار، ج51، ص47.[12]. بحارالأنوار، ج52، ص321.
براى مطالعه بیشتر ر.ک: رحیم کارگر، مقاله انقلاب و انتظار، فصلنامه انتظار، ش 2، ص 130..