مسأله «غیبت امام زمان (عج)» و «انتظار ظهور منجی عالم بشری»، زمینه ساز تغییر نگرش و رفتارهای مردم ایران، تقویت بنیان های فکری و فرهنگی جامعه، گسترش روزافزون اندیشه های اصلاح گرانه، تلاش و کوشش برای تغییر و تحوّل، عدم پذیرش حاکمیّت های سیاسی، داشتن امید و آرزو برای پیروزی و در نهایت قیام و انقلاب علیه بی عدالتی و فساد بوده است.

نقش و تأثیر اساسی «فرهنگ انتظار»، همانند عاشورا و شهادت، در شکل گیری مبانی فکری و ایدئولوژیکی انقلاب، غیر قابل انکار و تردید است. انتظار به طور مستقیم یا غیر مستقیم، محور فکری و رهبری انقلاب اسلامی بوده و نقش عمده ای در شروع و پیروزی آن داشته است.

به عقیدة شیعه، هر حکومتی، غاصب و ظالم است، به هر شکل و در هر قالبی که باشد؛ مگر آنکه امام معصوم علیه السلامیا نایب او، زمام حکومت را در دست گیرد. به همین دلیل شیعیان در طول تاریخ، به طور مداوم، در یک جریان انقلابی مستمر به سر می بردند؛ نه آرام می گرفتند و نه آن را رها می کردند».[2]

«اعتقاد به مهدویت»، «انتظار امام غایب» و «تشکیل حکومت جهانی به دست او» جایگاهی بس والا و ارجمند در فرهنگ ناب شیعه دارد. شیعه، حیات و بالندگی خود را مدیون آن است و بر آن اساس زندگی و رشد می کند؛ نفس می کشد؛ نور و روشنایی می گیرد؛ هدایت و راهنمایی می شود و …

«ماربین»، مستشرق معروف آلمانی، در کتاب «انقلاب بزرگ» می گوید: «از جمله مسائل اجتماعی بسیار مهم که همیشه موجب امیدواری و رستگاری شیعه شده است، اعتقاد به وجود حجّت عصر و انتظار ظهور او است».[3]

شاخصه و ویژگی عمدة «اعتقاد به مهدویت» انتظار و آمادگی مداوم و آگاهانه برای ظهور امامی است که از دیده ها غایب است و درصدد نابودی ظلم، ستم، فساد، تباهی، بی دینی و انحراف از جهان است.

مهدی (عج)، تنها یک اندیشه نیست که ما، در انتظار ولادت او باشیم و یک پیشگویی نیست که به امید آمدن مصداق آن نشسته باشیم؛ بلکه مهدی یک واقعیت خارجی است و انتظار آمدنش یک آماده باش است که ما منتظر عملیات او هستیم.

روحیة اصلاح طلبی و پیشرفت، قیام و انقلاب علیه بی عدالتی ها، تلاش و کوشش برای پیشرفت و تعالی، مبارزه جویی با ظالمان و مفسدان، عدم همراهی با حاکمان نامشروع، تشکیل حکومت صالح و … برداشت های صحیح و مجاهدانه از «انتظار» است. این نگرش، نقش مهم و محوری در پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به رهبری داهیانة امام راحل (ره) داشت. بارزترین مشخصة تفکر سیاسی اسلام شیعی و مسأله انتظار، اجازة قیام علیه حاکمان ظالم است… .

منشأ این قدرت مذهبی، عمدتاً انتظار ظهور امام غایب و آمادگی شیعیان برای ایثار، جهاد، مبارزه، اصلاح گری و قیام در زمان غیبت بوده است. چنانکه الگویی با عظمت چون حسین علیه السلام، همیشه آنان را در صحنة قیام و انقلاب نگاه داشته است.

«حامد الگار»، در کتاب «انقلاب اسلامی در ایران»، ریشة انقلاب اسلامی ایران را با موضوع امامت از دیدگاه شیعه و مسأله غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه و پیامدهای سیاسی آن متصل می داند.[4]

از این نظر، اعتقاد به مهدویت و غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه ، یکی از منابع بالقوة انقلاب و مبارزه در شیعه است. این اصل از چند طریق به انقلاب و مبارزه، متصل می شود:

الف. مفهوم انتظار

انتظار، یک مفهوم فعال و مثبت دارد و آن، آمادگی روحی و جسمیِ منتظر، برای همراهی با آن حضرت در هنگام ظهور است.

از نظر امام خمینی (ره)، انتظار، زمانی معنای واقعی و اساسی خود را پیدا می کند که با امید به قدرت یافتن اسلام معنا شود؛ «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقُّق پیدا کند و مقدمات ظهور، إن شاءالله، مهیّا شود».[5]

ب. حکومت در عصر غیبت

ملت مسلمان ایران، بر اساس اعتقاد به امامت و غیبت امام معصوم علیه السلام، به ولایت فقیه نیز همانند امامت می نگرند و اسباب و شرایط حاکمیت وی را فراهم می کنند. به همین سبب، دعوت فقیه عزیز و بزرگوار (امام خمینی) را برای اقامة حدود الهی و تشکیل حکومت اسلامی پذیرفته و قیام کردند. این نیز همان مایة انقلابی است که در امامت وجود داشت.

ج. مشروعیّت حکومت

نفی نظری مشروعیّت همه قدرت های حاکم در عصر غیبت، همواره اندیشه ای مهم و مؤثر بوده که شیعه از آن به عنوان مؤثرترین سلاح علیه حاکمان مستبد و ظالم، استفاده کرده است. قیام اصلاح طلبانة امام خمینی قدس سره، تبلور و نماد انتظار مردم برای ظهور نجات دهندة مستضعفان و ستم پیشگان از دست دنیا مداران فاسد و ستمگر بود.

خانم «تداسکاچ پل» در مقاله ای خود، به این امر مهم اشاره کرده و می نویسد:

«… نقش امام خمینی، به عنون یک کانون مرکزی برای رهبری انقلابی، پژواکی از انتظار مداوم مردمی برای ظهور دوبارة امام دوازدهم را در خود داشت؛ امامی که مدت ها قبل، از انظار پنهان گشته بود تا در زمانی که یک اسلام کامل- مقطع نهایی سیر تاریخ- پدید آید، او بار دیگر به جهان باز گردد».[6]

و بالاخره سخن را با این بیان امام راحل قدس سره پایان می بریم:

«امید است که این انقلاب جرقه و بارقه ای الهی باشد که انفجاری عظیم در توده های زیر ستم ایجاد نماید و به طلوع فجر انقلاب مبارک حضرت بقیة الله، أرواحنا لتراب مقدمه الفداء، منتهی شود».[7]

[1]- پژوهشگر برتر فرهنگی سال، با ارائه کتاب آینده جهان.

[3]- تهاجم یا تفاوت فرهنگی، انتشارات حُسن افزا، ص132 .

[4]- انقلاب اسلامی در ایران ص21 و 22.

[6]- «تداسکاچ پل»، مقاله حکومت تحصیل دار و اسلام شیعه در انقلاب و رهیافت های نظری بر انقلاب اسلامی، ص206.