1- آیات مربوط به انواع گناهان در قرآنأ): کسانی که موفق به توبه از گناهان می‌‌شوند یعنی از گناه نمودن خجل گردیده و وحشت داشته باشند (که این خود مایه‌ی بازگشت به پیشگاه خدا می‌شود) اینگونه گناهکاران صاحبان گناهان لممی و غیر مصّرانه هستند که خداوند آنها را می‌بخشد و اما کسانی که در گناه کردن خجل نگردند و وحشتی نداشته و بر انجام آنها تا زمان مرگ اصرار نمایند (چه چیزی می‌تواندآنها را به توبه وادار نماید که البته هرگز موفق به توبه نخواهند گردید که) اینچنین گناهکارانی صاحبان گناهان مصّرانه هستند و حقیقت کار آنها از ایمان بدور است و وارد شرک گردیده‌اند که اگر بر این حالت بمیرند خداوند هرگز آنها را نخواهد بخشید (البته بعد از اتمام حجت).إنما التوبة على الله للذین یعملون السوء بجهالة ثم یتوبون من قریب فأولئک یتوب الله علیهم وکان الله علیما حکیما. ولیست التوبة للذین یعملون السیئات حتى إذا حضر أحدهم الموت قال إنی تبت الآن ولا الذین یموتون وهم کفار أولئک أعتدنا لهم عذابا ألیما. (نساء: 17و 18)
«بی‌گمان خداوند تنها توبه‌ی کسانی را می‌‌پذیرد که از روی نادانی (و سفاهت و حماقت ناشی از شدّت خشم و غلبه‌ی شهوت بر نفس) به کار زشت دست می‌‌یازند،‌ سپس هر چه زودتر (پیش از مرگ، ‌بسوی خدا)‌ بر می‌‌گردند (و از کرده‌‌ی خود پشیمان می‌گردند)، خداوند توبه و برگشت آنان را می‌پذیرد. و خداوند آگاه (از مصالح بندگان و صدق نیت توبه‌کنندگان است و) حکیم است (و از روی حکمت درگاه توبه را بر روی توبه‌ کنندگان باز گذاشته است.) توبه ی کسانی پذیرفته نیست که مرتکب گناهان می‌گردند (و به دنبال انجام آنها مبادرت به توبه نمی‌نمایند و بر کرده‌ی خویش پشیمان نمی‌گردند) تا آنگاه که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد و می‌گوید‍:‌ هم اینک توبه می‌‌کنم (و پشیمانی خویش را اعلام می‌دارم) همچنین توبه‌ی کسانی پذیرفته نیست که بر کفر می‌میرند (و جهان را کافرانه ترک می‌گویند) هم برای اینان و هم آنان عذاب دردناکی را تهیه دیده‌ایم.»
إلا من تاب وآمن وعمل عملا صالحا فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات وکان الله غفورا رحیما. ومن تاب وعمل صالحا فإنه یتوب إلى الله متابا. (فرقان: 70و 71)
«مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد،‌ که خداوند‌ (گناهان چنین کسانی را می‌بخشد و) بدیها و گناهان (گذشته‌ی)‌ ایشان را به خوبیها و نیکی‌ها تبدیل می‌کند،‌ و خداوند آمرزنده و مهربان است (و نه تنها که سیئات را می‌بخشد،‌ بلکه آنها را تبدیل به حسنات می‌نماید). (آخر)‌ کسی که توبه کند و کار شایسته انجام دهد،‌ کاملاً بسوی خدا باز می‌گردد (و تبدیل سیئات به حسنات تعجبی ندارد. زیرا کار خدا بی‌مثال و پاداش خدا بی‌حساب و دریای مهرش بی‌کران است.)»

ب): اطاعت مصّرانه از هوای نفس،‌ باعث اله شدن نفس می‌‌شود یعنی نفس بجای اله قرار داده می‌شود. که این کار،‌ خروج از دین و شرک بوده و صاحب آن اگر با این وضع بمیرد بخشیده نخواهد شد.
أرأیت من اتخذ إلهه هواه أفأنت تکون علیه وکیلا. (فرقان: 43)
«به من بگو ببینم،‌‌ آیا کسی که هوی و هوس خود را معبود خویش می‌کند (و آرزوپرستی را جایگزین خداپرستی می‌سازد تا آنجا که سنگهای بی‌جانی را بر می‌گزیند و به دلخواه می‌پرستد) آیا تو وکیل او خواهی بود؟ (و می‌توانی او را از هوی‌پرستی به خداپرستی برگردانی. و از ضلالت به هدایت بکشانی ؟!)
ج):‌ خداوند گناهان لممی و غیر مصرانه را می‌‌بخشد اما گناهان مصّرانه (که این کار شرک است)‌ را نمی‌بخشد مادام که صاحب آن تا زمان مرگ بر انجام آنها دوام داشته و از انجام آنها توبه ننماید.
إن الله لا یغفر أن یشرک به ویغفر ما دون ذلک لمن یشاء ومن یشرک بالله فقد افترى إثما عظیما. (نساء: 48)
«بی‌گمان خداوند (هرگز)‌ شرک به خود را نمی‌بخشد،‌ ولی گناهان جز آنرا از هر کس که خود بخواهد می‌بخشد. و هر یک برای خدا شریکی قائل گردد،‌ گناه بزرگی را مرتکب شده است.»

د):‌ اگر انسان در برابر دعوتگران دین،‌ طوری رفتار نماید که از گوش فرا دادن به دعوت آنها تنفّر داشته و در برابر آن تکبّر نماید و این حالت را با اصرار انجام دهد (که این از خصوصیات قوم نوح بوده) برای همیشه در آتش جهنّم داخل می‌گردد.
وإنی کلما دعوتهم لتغفر لهم جعلوا أصابعهم فی آذانهم واستغشوا ثیابهم وأصروا واستکبروا استکبارا. (نوح: 7)4«من هر زمان که ایشان را دعوت کرده‌ام تا (ایمان بیاورند و) تو آنان را بیامرزی، انگشت‌های خود را به گوشهایشان فرو کرده‌اند (تا ندای حق را نشنوند) و جامه‌هایشان را بر‌سرکشیده‌اند (تا قیافه‌ی مرا نبینند)‌ و (در فسق و فجور و ظلم و زور بیشتر فرو رفته‌اند و بر کفر) پافشاری کرده‌اند و سخت سرکشی نموده و در بزرگی فرو رفته‌اند.»

هـ): کسانی که ادّعای مسلمانی می‌‌نمایند،‌ در حالی که آیات خداوند را بوضوح شنیده اما بعد از آن،‌ بر اثر تکبّر،‌ برگناهان قبلی و زندگی غیر مؤمنانه اصرار می‌کنند. به شیوه‌ای که انگار آیات خدا را نشنیده‌اند (که متأسفانه این خصوصیّت بسیار ناپسند از امراض مسری جامعه‌ی به ظاهر اسلامی ماست) وارد عذاب جهنم می‌‌شوند.

یسمع آیات الله تتلى علیه ثم یصر مستکبرا کأن لم یسمعها فبشره بعذاب ألیم. (جاثیه: 8)

«آن کسی که پیوسته آیات خدا را می‌‌شنود که بر او خوانده می‌شود (و از وعده و وعید،‌ بیم دادن و مژده دادن،‌ امر و نهی. و پند و اندرز،‌ صحبت می‌کند،‌ امّا او) پس از آن از روی تکبّر (بر کفر و مخالفت با حق و انجام گناه)‌ اصرار می‌ورزد،‌ انگار آیه‌های خدا را نشنیده است! (حال که چنین است)‌ پس او را به عذاب بس دردناکی مژده بده.»

و):‌ کسانی که در هنگام گناه،‌ یا بعد از آن خدا را یاد می‌کنند و از گناه دست‌بردار شده و بر گناه اصرار نمی‌ورزند (گناهانشان از نوع لممی بوده) و از خدا خواستار بخشش گناهانشان می‌شوند،‌ برابر سنت غفران الهی (بخشش گناهان لممی و عدم بخشش گناهان مصرانه)‌ این نوع از گناهان بخشیده شده و صاحبان آنها در بهشت داخل می‌گردند.
والذین إذا فعلوا فاحشة أو ظلموا أنفسهم ذکروا الله فاستغفروا لذنوبهم ومن یغفر الذنوب إلا الله ولم یصروا على ما فعلوا وهم یعلمون. أولئک جزاؤهم مغفرة من ربهم وجنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها ونعم أجر العاملین. (آل‌عمران: 135و136)
«و کسانی که چون دچار گناه شدند یا بر خویشتن ستم کردند به یاد خدا می‌افتند (و وعده و وعید وعقاب و ثواب و جلالت و عظمت او را پیش چشم می‌دارند و پشیمان می‌گردند) و آمرزش گناهانشان را خواستار می‌شوند،‌ و غیر خدا کیست که گناهان را بیامرزد و با علم و آگاهی بر (زشتی کار ونهی و وعید خدا از آن) چیزی که انجام داده‌اند پافشاری نمی‌کنند (و به تکرار گناه دست نمی‌یازند.) آن چنان پرهیزگارانی پاداششان آمرزش خدایشان و باغهای (بهشتی) است که در زیر (درختان) آنها جویبارها روان است و جاودانه در آنجا ماندگارند و این چه پاداش نیکی است که بهره‌ی کسانی می‌گردد که اهل عملند (و برابر فرمان خدا کار می‌کنند.)

ز): اصحاب شمال یا مترفین (خوشگذرانان از طریق نامشروع)، همان اصرار‌کنندگان بر گناهان (از جمله گناه شرک) هستندکه در جهنم سوزان داخل می‌گردند.
وأصحاب الشمال ما أصحاب الشمال.فی سموم وحمیم. وظل من یحموم. لا بارد ولا کریم. إنهم کانوا قبل ذلک مترفین. وکانوا یصرون على الحنث العظیم. (واقعه: 41ـ46)
«سمت چپیها،‌ چه سمت چپیها‌یی! (بدا به حالشان)‌ آنان در میان شعله‌های آتش و آب جوشان بسر خواهند برد. و در سایه ی دودهای بسیار سیاه و گرم قرار خواهند گرفت. نه خنک است و نه مفید فایده‌ای چرا که آنان پیش از این (در دنیا مست و مغرور نعمت و) خوشگذران (نامشروع) بوده‌اند و پیوسته بر انجام گناهان بزرگ پافشاری داشته‌اند.»

ح):‌ هر کس گناهی را کسب نماید و بر آن اصرار ورزد به شیوه‌ای که تمام زندگی‌اش را تا هنگام مرگ فرا گیرد،‌ اهل آتش جهنم بوده و برای همیشه در آن خواهد ماند.
بلى من کسب سیئة وأحاطت به خطیئته فأولئک أصحاب النار هم فیها خالدون. (بقره: 81)
«آری هر کس مرتکب گناه شود و گناه (احساس و وجدان و سراسر وجود) او را احاطه کند این چنین کسانی یاران آتش بوده و جاودانه در آن خواهند ماند.»

ط): کسانی که به بعضی از آیات خدا ایمان داشته (آنها را عملی نموده) و به بعضی دیگر کافر گشته‌ (آنها را عملی ننموده) و حیات دنیا را بر آخرت ترجیح داده‌اند،‌ در شدیدترین عذاب جهنم وارد شده و در دنیا نیز ذلیل ظالمان خواهند گردید.
إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَیُرِیدُونَ أَن یُفَرِّقُواْ بَیْنَ اللّهِ وَرُسُلِهِ وَیقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ وَیُرِیدُونَ أَن یَتَّخِذُواْ بَیْنَ ذَلِکَ سَبِیلاً (نساء:150)
«کسانی که به خدا و پیغمبرانش ایمان ندارند و می‌خواهند میان خدا و پیغمبرانش جدائی بیندازند ( و بگویند که به خدا ایمان داریم ، ولی به پیغمبران ایمان نداریم ) و می‌گویند که به برخی از پیغمبران ایمان داریم و به برخی دیگر ایمان نداریم ، و می‌خواهند میان آن ( کفر و ایمان ) راهی برگزینند ( ولی میان کفر و ایمان فاصله‌ای نیست و دو راه بیش وجود ندارد : راه کفر و راه دین.)»
البته این آیه از واقعیت بیشتر مسلمانان امروزی خبر می‌دهد که اگر در زندگی آنها دقت شود بوضوح، حضور این رفتار ناشایست را خواهند دید. لذا اگر ذره‌ای ایمان در وجودشان باقی مانده باید سریعاً توبه نمایند و نگذارند نفس و شیطان آنان را تا آخر عمر،‌ بر این حالت زشت، نگهدارند و وارد جهنم گردانند.
ثم أنتم هؤلاء تقتلون أنفسکم وتخرجون فریقا منکم من دیارهم تظاهرون علیهم بالإثم والعدوان وإن یأتوکم أسارى تفادوهم وهو محرم علیکم إخراجهم أفتؤمنون ببعض الکتاب وتکفرون ببعض فما جزاء من یفعل ذلک منکم إلا خزی فی الحیاة الدنیا ویوم القیامة یردون إلى أشد العذاب وما الله بغافل عما تعملون. أولئک الذین اشتروا الحیاة الدنیا بالآخرة فلا یخفف عنهم العذاب ولا هم ینصرون. (بقره: 85و86)
«آیا به بخشی از (دستورات)‌ کتاب (آسمانی) ‌ایمان می‌آورید و به بخش دیگر از (دستورات آن) کفر می‌ورزید برای کسی که از شما این چنین کند جز خواری و رسوائی در این جهان نیست و در روز رستاخیز (چنین کسانی)‌ به سخت‌ترین شکنجه‌ها برگشت داده می‌شوند و خداوند از آنچه می‌کنید بی‌خبر نیست.»
(بر گرفته از کتاب آسیب شناسی مفاهیم دینی،گردآوری محمّد حامدی،تلخیص امین سلیمانی)

2- انواع گناه و معصیت و آثار آن
«گناه» عملی است که با اراده و رضایت الهی در تضاد بوده ، با ایجاد نوعی ” تاریکی” معنوی در نفس انسان، آدمى را از خدای متعال که “نور” آسمانها و زمین است، دور مى سازد و به عبارت دیگر، موجب بازماندن وى از کمال و قرب به خدا مى گردد.
تعیین این که چه چیزی گناه است و چه چیزی ثواب از طریق کتاب و سنت مقدور است، زیرا در بسیاری از موارد، گناه بودن عملی قابل تشخیص عقلانی نیست و خدای متعال است که این موارد را به اقتضای علم و حکمت مطلق خود، از طریق وحی و دین، برای بشر بیان نموده است.
اقسام گناه:
عالمان اسلامی گناهان را بر دو گونه تقسیم نموده اند: گناهان کبیره (بزرگ) و گناهان صغیره (کوچک)..
این تقسیم بندى از قرآن و روایات سرچشمه گرفته است ؛ در قرآن چنین مى خوانیم: اگر از گناهان کبیره اى که از آن نهى شده اید، اجتناب کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم وشما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم . (نساء، 31)
و در جاى دیگر آمده است: و کتاب (نامه اعمال ) در آنجا گذارده شود، گنهکاران را مى بینى که از آنچه در آن است ، ترسان و هراسناکند، و مى گویند: اى واى بر ما، این چه کتابى است که هیچ عمل کوچک و بزرگى نیست ، مگر اینکه آن را شماره کرده است ؟ (کهف، 49)
و درباره بهشتیان مى خوانیم: مواهب آخرت ، جاودانه است براى آنانکه از گناهان بزرگ و کارهاى زشت پرهیز مى کنند. (شوری،38).
از این آیات به روشنى استفاده مى شود، که گناهان ، دو گونه اند: کبیره و صغیره و همچنین استفاده مى شود بعضى از گناهان ، بدون توبه حقیقى بخشودنى نیست ، ولى بعضى از آنها بخشودنى است .
امام على (علیه السلام) در گفتارى فرمود: گناهان بر سه گونه اند: گناه بخشودنى و گناه نابخشودنى و گناهى که براى صاحبش ، هم امید بخشش داریم و هم ترس از کیفر.
سپس فرمود: اما گناهى که بخشیده است ، گناه بنده اى است که خداوند او را در دنیا کیفر مى کند و در آخرت کیفر ندارد. در این صورت خداوند حکیم تر و بزرگوارتر از آن است که بنده اش را دو بار کیفر کند.
اما گناهى که نابخشودنى است ، حق الناس است یعنى ظلم بندگان نسبت به همدیگر که بدون رضایت مظلوم بخشیده نمى شود. و اما نوع سوم ، گناهى است که خداوند آن را بر بنده اش پوشانده ، توبه را نصیب او نموده است ، و در نتیجه آن بنده هم از گناهش هراسان است و هم امید به آمرزش پروردگارش دارد، ما نیز درباره چنین بنده اى ، هم امیدواریم و هم ترسان . (بحار الانوار، ج6، ص29)[1]ملاک کبیره (بزرگ) بودن گناه:
در قرآن مجید و کلام معصومین (علیهم السلام) کلیه اعمالى که گناه محسوب مى شود، بیان گردیده است ، منتهی کبیره بودن گناه، پیرو ملاک هایی است.
در کتاب تحریر الوسیله امام خمینى قدس سره پیرامون معیار گناهان کبیره ، چنین آمده است
1- گناهانى که در مورد آنها در قرآن یا روایات اسلامى وعده آتش ‍ دوزخ ، داده شده باشد.
2- از طرف شرع ، به شدت ، از آن نهى شده است .
3- دلایلی وجود دارد که معلوم می شود آن گناه ، بزرگتر از بعضى از گناهان کبیره است .
4- عقل ، حکم کند که فلان گناه، کبیره است .
5- در ذهن مسلمینِ پاى بند به دستورات الهى ، چنین تثبیت شده که فلان گناه ، از گناهان بزرگ است .
6- از طرف پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) یا امامان (علیهم السلام) در خصوص گناهى تصریح شده که از گناهان کبیره است .
(برخی از فقها تعزیر را نشانه کبیره بودن گناه می دانند که در این صورت استمنا نیز از گناهان کبیره محسوب خواهد شد ، زیرا در روایتی آمده است که امام علی (علیه السلام) با زدن روی دست، شخص مستمنی را تعزیر فرمودند.)
البته گناهان کبیره نیز همه در یک سطح نیستند. بعضى بدون توبه بخشیده نمى شوند، مانند «شرک» و «قتل نفس» و برخى بدون توبه و تحت شرایطی و در اثر انجام کارهای نیک ممکن است مشمول مغفرت گردند.
فهرست گناهان کبیره:
روایات متعددى از ائمّه اطهار (علیهم السلام) به ما رسیده که بیانگر تقسیم گناهان به کبیره و صغیره است ، ودر کتاب اصول کافى یک باب تحت عنوان” باب الکبائر” به این موضوع اختصاص یافته که داراى 24 حدیث است .
در روایت اوّل و دوّم این باب ، تصریح شده که گناهان کبیره ، گناهانى را گویند که خداوند، دوزخ و آتش جهنم را بر آنها مقرر نموده است .
در بعضى از این روایات (روایت سوم و هشتم )، هفت گناه به عنوان گناه کبیره ، و در برخى از روایات (روایت 24) نوزده گناه به عنوان گناهان کبیره ، شمرده شده است .
گرچه هر گناه ، چون مخالفت فرمان خداى بزرگ است ، سنگین و بزرگ است، ولى این موضوع منافات ندارد که بعضى از گناهان نسبت به خود و آثارى که دارد، بزرگتر از برخى دیگر باشد، و به گناهان بزرگ و کوچک تقسیم گردد.
گناهان کبیره در کلام امام صادق) علیه السلام):
عمروبن عبید یکى از علماى اسلام ، به حضور امام صادق (علیه السلام) آمد، سلام کرد و سپس این آیه را خواند: نیکوکاران کسانى هستند که از گناهان بزرگ ، و زشتى پرهیز مى کنند. (شوری، 38)
سپس سکوت کرد و دنبال آیه را نخواند؛ امام صادق (علیه السلام) به او فرمودند: چرا سکوت کردى ؟! او گفت : دوست دارم ، گناهان کبیره را از کتاب خداوند بدانم .
آنگاه امام صادق (علیه السلام) گناهان کبیره اى را که در قرآن آمده بیان نمودند:
1- بزرگترین گناهان کبیره ، شرک به خدا است : قرآن مى فرماید کسی که براى خدا، شریک قرار دهد، خداوند بهشت را بر او حرام مى کند. (مائده، 72 )
2- ناامیدى از رحمت خدا: هیچ کس جز کافران از رحمت خدا، نومید نگردد. (یوسف،87)
3- ایمنى از مکر (عذاب و مهلت ) خدا: از مکر خدا ایمن نشود، مگر مردم زیان کار. ( اعراف، 99)
4- عقوق (و آزار) والدین : چنان که قرآن از زبان عیسى (علیه السلام) مى فرماید: خدا دستور داده که به مادرم نیکى کنم و مرا زورگوى تیره بخت قرار نداده است . (مریم، 32)
5- کشتن انسانِ بى گناه : و هر کس فرد با ایمانى را از روى عمد، به قتل برساند مجازات او، دوزخ است که جاودانه در آن مى ماند، و خداوند بر او غضب مى کند و از رحمتش دور مى سازد و عذاب عظیمى براى او آماده ساخته است . (نساء، 93)
6- نسبت نارواى زنا به زن پاکدامن : کسانى که زنان پاکدامن و بى خبر (از هر گونه آلودگى ) و با ایمان را متهم مى سازند، در دنیا و آخرت ، از رحمت الهى بدورند، و عذاب بزرگى در انتظارشان است . (نور، 23)
7- خوردن مال یتیم: همانا کسانى که اموال یتیمان را مى خورند، آنها در شکم هاى خود، آتش فرو مى برند و بزودى در آتش سوزان مى سوزند. ( نساء، 10)
8- فرار از جبهه جهاد: و هر کس در آن هنگام (جنگ ) به آنها پشت کند مگر در صورتى که هدفش ، کناره گیرى از میدان براى حمله مجدد و یا به قصد پیوستن به گروهى (از مجاهدان ) بوده باشد (چنین کسى ) گرفتار خشم پروردگار خواهد شد، و جایگاه او جهنم ، و چه بد عاقبتى است . ( انفال، 16)
9- ربا خوارى: کسانى که ربا مى خورند، بر نمى خیزند مگر مانند کسى که شیطان باتماس ‍ خود، او را همچون دیوانه ، آشفته حال کرده است . ( بقره، 275)
10- سحر و جادو: قطعا دانستند که هر کس خریدار جادو شود، در آخرت ، بى بهره خواهد بود. ( بقره، 102)
11- زنا: هر کس که زنا کند، مجازاتش را خواهد دید، عذاب چنین کسى در قیامت ، مضاعف گردد و با خوارى ، همیشه در آن خواهد ماند. ( فرقان، 68)
12- سوگند دروغ براى گناه : کسانى که پیمان خود با خدا و سوگندهاى خود را به بهاى اندک مى فروشند، در آخرت ، بى بهره اند. (آل عمران، 77)
13- خیانت در غنایم جنگى : و هر که در غنیمت جنگى ، خیانت کند، روز قیامت با آنچه خیانت کرده بیاید. ( آل عمران، 161)
14- نپرداختن زکات واجب : در آن روز) طلاها و نقره ها را) در آتش دوزخ داغ و سوزان کرده و با آن صورت ها و پهلوها و پشت هایشان را داغ مى گذارند. ( توبه، 35)
15- گواهى به دروغ ، کتمان : و هر کس گواهى دادن را پنهان کند، قلبش گنهکار است . ( بقره، 283)
16- شراب خوارى : اى کسانى که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بت ها و تیرهاى قرعه پلیدند و از عمل شیطانند. پس از آنها دورى کنید باشد که رستگار شوید. ( مائده، 90)
17- ترک نماز یا واجبات دیگر بطور عمد، زیرا پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) فرمود: هر کس عمدا نماز را ترک کند از پیمان خدا و رسول خدا بیزارى جسته است . (بحار الانوار، ج47، ص17)[2]18و19- پیمان شکنى و قطع رحم ، چنانکه خداوند مى فرماید: براى آنانکه (پیمان را مى شکنند و قطع رحم مى کنند) لعنت و خانه بد در آخرت ، است. (رعد، 25)
امام صادق (علیه السلام) به اینجا که رسید، عمروبن عبید در حالى که از شدت ناراحتى ، شیون مى کشید از محضر آن حضرت خارج شد و مى گفت: به هلاکت رسید آنکس که به راءى ، فتوا داد، و در فضل و علم با شما، ستیزکرد. (بحارالانوار، ج76، ص 8)
امام خمینی (رض) در کتاب تحریر الوسیله مى گوید: گناهان کبیره ، بسیار است ، بعضى از آنها عبارتند از:
1- نا امیدى از رحمت خدا. 2- ایمن شدن از مکر خدا. 3- دروغ بستن به خدا یا رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و یا اوصیاى پیامبر علیهم السلام4- کشتن نا بجا.
[1] . ان الذنوب ثلاثة … فذنب مغفور و ذنب غیر مغفور و ذنب نرجو لصاحبه و نخاف علیه… .
[2] . من ترک الصّلاة متعمّدا فقد بَرى من ذمّة اللّه و ذمّة رسول اللّه.
@#@ 5- عقوق پدر ومادر6- خوردن مال یتیم از روى ظلم . 7- نسبت زنا به زن با عفت . 8- فرار از جبهه جنگ با دشمن . 9- قطع رحم . 10- سحر و جادو. 11- زنا. 12- لواط. 13- دزدى . 14- سوگند دروغ . 15- کتمان گواهى . (در آنجا که گواهى دادن واجب است ) 16- گواهى به دروغ . 17- پیمان شکنى . 18- رفتار بر خلاف وصیّت . 19- شرابخوارى . 20- رباخوارى . 21- خوردن مال حرام . 22- قمار بازى . 23- خوردن مردار و خون . 24- خوردن گوشت خوک . 25- خوردن گوشت حیوانى که مطابق شرع ذبح نشده است . 26- کم فروشى . 27- تعرّب بعد از هجرت . یعنى انسان به جایى مهاجرت کند که دینش ‍ را از دست مى دهد. 28- کمک به ستمگر. 29- تکیه بر ظالم . 30- نگهدارى حقوق دیگران بدون عذر. 31- دروغگویى . 32- تکبر. 33- اسراف و تبذیر. 34- خیانت . 35- غیبت . 36- سخن چینى . 37- سر گرمى به امور لهو. 38- سبک شمردن فریضه حج . 39- ترک نماز. 40- ندادن زکات . 41- اصرار بر گناهان صغیره.
از این میان شرک به خدا و انکار آنچه را که خداوند دستور داده ، و دشمنى با اولیاى خدا، از بزرگترین گناهان کبیره است. همانگونه که بیان شد طبق فتواى امام خمینى قدس سره گناهان کبیره ، بسیار است و آنچه در بالا ذکر شد قسمتى از آنها است ، مثلا توهین به کعبه و قرآن و پیامبر( صلّى اللّه علیه و آله) و امامان (علیهم السلام) یا ناسزا گفتن به آنها و بدعت گذارى و…. از گناهان کبیره است .
موارد تبدیل گناه صغیره به کبیره:
از آیات و روایات استفاده مى شود که در چند مورد، گناه صغیره ، تبدیل به کبیره شده و حکم گناهان کبیره را پیدا مى کند از جمله :
اول. اصرار بر صغیره:
تکرار گناه صغیره ، آن را تبدیل به گناه کبیره مى کند، و اگر انسان حتى یک گناه کند، ولى استغفار نکند، و در فکر توبه هم نباشد، اصرار به حساب مى آید. صغیره همچون نخ نازک و باریکى است که اگر تکرار شود، طناب و ریسمان ضخیمی مى گردد که در این صورت پاره کردنش مشکل است
قرآن درباره ى پرهیزکاران مى فرماید: آنان آگاهانه بر گناهانشان ، اصرار نورزند. (آل عمران، 135)
امام باقر (علیه السلام) در شرح این آیه فرمود: اصرار، عبارت از این است که کسى گناهى کند و از خدا آمرزش نخواهد و در فکر توبه نباشد.
امیرمؤمنان على (علیه السلام) فرمود: از اصرار بر گناه بپرهیز، چرا که از بزرگترین جرایم است. (مستدرک الوسایل،موسسه آل البیت، ج11، ص368)[1]از گناهان کوچک غافل نشویم:
امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) همراه یاران (در سفرى ) در سرزمین بى آب و علفى فرود آمد، به یارانش فرمود: ائتوابحطب ، هیزم بیاورید که از آن آتش روشن کنیم تا غذا بپزیم . یاران عرض کردند: اینجا سرزمین خشکى است و هیچگونه هیزم در آن نیست !. رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله) فرمود: بروید هر کدام هر مقدار مى توانید جمع کنید آنها رفتند و هر یک مختصرى هیزم یا چوب خشکیده اى با خود آورد و همه را در پیش روى پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) روى هم ریختند، پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: این گونه گناهان ، روى هم انباشته مى شوند.
سپس فرمود: ایّاکم و المحقّرات من الذّنوب از گناهان کوچک بپرهیزید که همه آنها جمع و ثبت مى گردد. …( اصول کافی، ج2، ص 288 ) امام صادق علیه السلام فرمود: لا صَغیرة مع الاِصرار در صورت اصرار، گناه صغیره اى نباشد. ( بحار الانوار، ج 8، ص 352)
دوم . کوچک شمردن گناه:
کوچک شمردن گناه ، آن را به گناه بزرگ تبدیل مى کند، براى روشن شدن موضوع ، به این مثال توجه کنید:
اگر کسى سنگى به سوى ما پرتاب کند، ولى بعداً پشیمان شده و عذرخواهى کند، ممکن است او را ببخشیم ، ولى اگر سنگ ریزه اى به ما بزند، و در مقابلِ اعتراض بگوید: این که چیزى نیست ، بى خیالش . او را نمى بخشیم ، زیرا این کار، از روح استکبارى او پرده برمى دارد و بیانگر آن است که او گناهش را کوچک مى شمرد. به این روایات توجه کنید:
امام حسن عسکرى (علیه السلام) فرمود: از گناهان نابخشودنى این است که انسان بگوید: کاش مرا به غیر از این گناه مجازات نکنند؛ یعنى آن گناهِ مورد اشاره را کوچک بشمرد. ( بحارالانوار، ج50، ص250)
امیرمؤ منان على (علیه السلام) مى فرماید: بدترین گناهان ، آن است که صاحبش آن را کوچک بشمرد. ( کلمة التقوی، ج2، ص294)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: از گناه حقیر و ریز، بپرهیز (سبک مشمار) که آمرزیده نشود. عرض کردم : گناهان حقیر چیست !؟ فرمود آن است که : کسى گناه کند و بگوید خوشا به حال من اگر غیر از این گناه نداشتم . (مشکوة الانوار، ص273)
سوم. اظهار خوشحالى هنگام گناه:
لذت بردن از گناه و شادمانى هنگام انجام گناه ، از امورى است که گناه را بزرگ مى کند و موجب کیفر بیشتر مى شود. در اینجا به چند روایت توجه کنید:
امیرمؤ منان على (علیه السلام) فرمود: بدترین بدها کسى است که به انجام بدى خوشحال گردد. ( عیون الحکم و المواعظ، ص294)[2]و نیز فرمود: کسى که از انجام گناه ، لذت ببرد خداوند ذلّت را به جاى آن لذّت به او مى رساند. (عیون الحکم والمواعظ، ص436)[3]امام سجاد (علیه السلام) فرمود: از شاد شدن هنگام گناه بپرهیز، که این شادى بزرگتر از انجام خود گناه است . ( بحارالانوار، ج75، ص159) و نیز فرمود: عذاب دردناک گناه شیرینى آن را تباه مى سازد.[4]چهارم. گناه از روى طغیان :
یکى دیگر از امورى که موجب تبدیل گناه کوچک به گناه بزرگ مى شود، طغیان و سرکشى در انجام گناه است ؛در قرآن کریم می خوانیم: و اما آنها که طغیان کردند و زندگى دنیا را مقدم شمردند، بى گمان جایگاهشان دوزخ است.[5]پنجم. مغرور شدن به مهلت الهى:
دیگر از امورى که گناه کوچک را به گناه بزرگ تبدیل مى کند، آن است که گنهکار مهلت خدا و مجازات نکردن سریع او را دلیل رضایت خدا بداند و یا خود را محبوب خدا بداند.
گناهکاران در دل مى گویند: چرا خدواند مارا به خاطر گناهانمان عذاب نمى کند؟ جهنم براى آنها کافى است ، وارد آن مى شوند و بد جایگاهى است .
وعده عذاب جهنم براى چنین افرادى ، دلیل آن است که گناه افرادى که مغرور به عدم مجازات سریع خداوند هستند، گناه کبیره است . (مجادله، 8)
ششم. تجاهر به گناه:
آشکار نمودن گناه نیز، گناه صغیره را تبدیل به گناه کبیره مى کند، شاید از این نظر که آشکار نمودن گناه حاکى از تجرّى و بى باکى بیشتر گنهکار است ، و موجب آلوده کردن جامعه ، و عادى نمودن گناه مى گردد.
امیرمؤ منان على (علیه السلام) فرمود: از آشکار نمودن گناهان بپرهیز، که آن از سخت ترین گناهان است. (عیون الحکم والمواعظ، ص95) و حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: پاداش پنهان کننده کردار نیک ، معادل هفتار کار نیک است ، و آشکار کننده گناه ، خوار مى باشد. (بحارالانوار، ج67، ص251)
هفتم. گناه شخصیت ها:
گناه آنان که در جامعه ، داراى موقعیت خاص هستند، با گناه دیگران یکسان نیست ، و چه بسا گناه صغیره آنها، حکم گناه کبیره را داشته باشد، زیرا گناه آنها داراى دو بعد است : بعد فردى و بعد اجتماعى
گناه شخصیت ها و بزرگان از نظر بعد اجتماعى مى تواند زمینه ى اغوا و انحراف جامعه و موجب سستى دین مردم شود. بر همین اساس ، حساب خداوند با بزرگان و شخصیت ها، غیر از حساب او با دیگران است .
گناه بزرگان از دیدگاه قرآن:
در سوره حاقهّ در باره عالمان بدعت گذار مى خوانیم و اگر او (پیامبر) سخن دروغ بر ما مى بست ، ما او را با قدرت مى گرفتیم ، سپس ‍شاهرگش را قطع مى کردیم ، و احدى از شما نمى توانست مانع شود و از او حمایت کند. (حاقهّ، 44 تا 48)
در قرآن افراد بدعت گذار و تحریف گر بسیارى مطرح شده اند اما خدا درباره ى هیچکدام از آنها این گونه سخن نگفت که : رگ گردنت را مى زنیم ، ولى به پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) به خاطر عصمت و مقام علم و آگاهیش چنین مى فرماید، زیرا او شخص بزرگى است که گناهش نیز بسیار بزرگ است .
بنابراین آنان که داراى شخصیت علمى و دینى هستند و انتسابشان به دستگاه دین بیشتر است ، مسئولیت بیشترى دارند.
گناه بزرگان از دیدگاه روایات:
امام صادق علیه السلام در ضمن گفتارى فرمود: هفتاد گناه از جاهل ، بخشیده مى شود قبل از آنکه یک گناه از عالم ، بخشیده گردد. (بحارالانوار،ج75، ص193)
رسول اکرم (صلّى اللّه علیه و آله) در ضمن گفتارى فرمود: اگر عالمان دین و زمامداران ، فاسد شدند، مردم نیز فاسد مى شوند.
و در سخن دیگر فرمود: عوام امت من اصلاح نمى شوند مگر با اصلاح خواص امت من ! شخصى پرسید: خواص امت چه کسانى هستند؟. فرمود: خواص امت من چهار دسته اند: 1 -زمامداران . 2 -دانشمندان . 3 – عابدان. 4- تاجران.
شخصى دیگر پرسید: چگونه ؟ پیامبر صلّى اللّه علیه و آله فرمود: زمامداران چوپانان مردمند، وقتى چوپان گرگ شود، گوسفندان چگونه بچرند؟ و علما طبیبان مردمند، وقتى طبیب بیمار باشد، بیماران را چه کسى درمان کند، بندگانِ عابد خداوند راهنماى مردمند، اگر راهنما گمراه شد، چه کسى راه رونده را هدایت مى کند؟ و تاجران امین مردمند، وقتى که امین خیانت کرد، به چه کسى باید اطمینان نمود؟
بنابراین گناه مسئولین ، چهره ها، علما، نهادها، نویسندگان ، بزرگان و سادات بیشتر به حساب مى آید. اندیشه قم
[1] . ایاک و الاصرار فانه من اکبر الکبائر و اعظم الجرائم.
[2] . شر الاشرار من تبهّج بالشر.
[3] . مَن تَلذّذ بمعاصِى الله ذُل.
[4] . حلاوة المعصیة یفسدها الیم العقوبة.
[5] . امّا مَن طَغى وَ اثَر الحَیاة الدّنیا فَاِنّ الجَحِیمَ هِىَ المَاءوى.