در فرهنگ لغت، «فراغت» به معنای آسودگی، آسایش و آسودگی از کار و شغل معنا شده است[ حسن عمید، فرهنگ فارسی عمید، ج 2، ص 1521.] که همچون شمشیری دو لبه می‌تواند رشد دهنده و اصلاح‌گر باشد و یا این‌که زایل‌کننده نیروی جوانی و حتی فسادانگیز باشد.

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:

«یا أباذرٍّ، نِعمَتانِ مَغبونٌ فیهِما کَثیرٌ مِن النّاسِ: الصِّحَّةُ والفَراغُ؛[ محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 13، ص 157، ح 21735.] ای ابوذر! دو نعمت است که بسیاری از مردم در آنها مغبون می‌شوند: تندرستی و فراغت».

امام علی(علیه السلام) نیز فرمودند:

«مِن الفَراغِ تکونُ الصَّبوَةُ؛[ همان، ج 9، ص 113، ح 15969.] هوا و هوس برخاسته از فراغت است».

با توجّه به تأثیر نحوه گذراندن اوقات فراغت بر سایر جنبه‌هاى زندگى و وجود حداکثر همبستگی بین آن و انحرافات رفتاری است[ برای مطالعه بیشتر ر.ک: احدی، حسن، بررسی اختلالات رفتاری نوجوانان و جوانان (با تأکید بر دزدی، انحرافات جنسی و اعتیاد: پژوهش در مسائل روانی- انسانی)، 1376.] که در قدم اوّل شایسته است عوامل مؤثر بر نحوه گذران فراغت را شناسایی کرد تا بتوان در انتخاب شکل گذران اوقات فراغت به شایستگی عمل کرد.

توجّه داشته باشید که کانون توجه در علایق اوقات فراغت افراد متفاوت است؛ زیرا هر کدام از سن، جنسیت، تجرّد و تأهّل، تحصیلات، شخصیت، نیازها، توانایی فیزیکی و اجتماعی‌، فرهنگی که در آن رشد کرده و هدف وی در زندگی می‌تواند بر نحوه انتخاب و چگونگی مشارکت فرد در فعالیت‌های فراغتی تأثیرگذار باشند.

با توجّه به مطلب فوق و با تأسّی به فرمایش امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) درباره آیه (((و لاتَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا))) که می‌فرمایند:

«لاتَنسَ صِحَّتَکَ وقُوَّتَکَ وفَراغَکَ وشَبابَکَ و نَشاطَکَ، أن تَطلُبَ بها الآخِرَةَ؛[ محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 8، ص 489، ح15393.] تندرستی وتوانایی و فراغت و جوانی و شادابیت را از یاد مبر و با استفاده از اینها آخرت را بجوی»

به برخی از مهم‌ترین فعالیت‌ها و زمینه‌های گذران اوقات فراغت اشاره می‌گردد:

فعالیت‌های ورزشی: علاوه بر آن‌که ورزش یک عمل تفریحی و سرگرم‌کننده در ساعات اوقات فراغت است، باعث نشاط و شادابی بدن بوده و انسان را از نظر روحی و روانی سرزنده و شاداب می‌کند. از جمله فواید روان‌شناختی ورزش می‌توان به کاهش افسردگی، کاهش اضطراب، فراهم آوردن سپر در برابر سختی ها و بالا بردن عزّت نفس و آرامش فکری اشاره کرد.[ آنتونی کورتیکس، روان‌شناسی سلامت، ترجمه دکتر هرمز سهرابی، ص 155.]

امام صادق(علیه السلام) نیز در روایتی می‌فرمایند:

«النُّشْرَةُ فِی عَشَرَةِ أَشْیَاءَ الْمَشْیِ وَ الرُّکُوبِ وَ الِارْتِمَاسِ فِی الْمَاءِ وَ النَّظَرِ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ الْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ وَ …؛ [ وسایل الشیعه، ج2، ص11، ح 1323.]نشاط و شادابی در اثر ده چیز حاصل می‌گردد: پیاده روی، سوارکاری، شنا در آب ، نگاه کردن به طبیعت سرسبز، خوردن و آشامیدن، نگاه به صورت زیبای حلال، آمیزش با همسر، مسواک‌زدن، گفت‌وگو با دیگران»

انجام و یا آموزش فعالیت‌های هنری نظیر: پرداختن به نقاشی، قصه، داستان و نمایش.

شرکت در برنامه‌ کانون‌های فرهنگی – تربیتی.

تماشای فیلم‌ مفید در کنار دوستان و افراد خانواده.

شرکت در برنامه‌های فرهنگی، سیاسی، اخلاقی، دینی و آمادگی نظامی پایگاه مقاومت بسیج و…

شرکت در سفرها و اردوهای زیارتی، تفریحی و سیاحتی: تفریح، مسافرت و گردش در طبیعت زیبا و مناظر سرسبز و به نوعی تغییر آب و هوا باعث نشاط و تجدید قوای روانی و ذهنی انسان است که وی را برای فعالیّت‌های فیزیکی و ذهنی آماده و بانشاط می‌سازد.

حضور در میهمانی ها و جمع فامیل و دوستان: حضور در جمع انسان‌های شاد، موقعیت‌هایی را برای شاد بودن در اوقات فراغت فراهم می‌آورد. بهترین روش برای شاد شدن در چنین موقعیت‌هایی این است که دیگران را شاد سازیم؛ زیرا شادی مسری است، یعنی اگر افرادی که اطراف ما هستند شاد باشند ما هم اوقات فراغت شادتری خواهیم داشت.

کتاب‌خوانی دسته‌جمعی بر اساس سیر مطالعاتی جهت رشد میزان درک و اندیشه، و مطالعه روزنامه‌ و مجلّات به ویژه صفحات تحلیلی و گزارشی.

استفاده از شبکه‌های مختلف تلویزیونی و رادیویی بر اساس ذوق و سلیقه شخصی نظیر: شبکه قرآن و معارف و برنامه‌های ورزشی، خانوادگی، علمی و آموزشی.

آموزش مهارت‌های مختلف فنی و رایانه‌ای.

علاوه بر فعالیت‌های اوقات فراغت که به چند مورد از آن اشاره شد،‌ هوشمندانه آن است که یکسری شرایط جانبی به شرح ذیر نیز مدّ نظر باشد:

الف. در اوقات فراغت تمام وجود خود را در اختیار فعالیت مربوطه قرار دهید؛ نه این که آن زمان هم به فکر کارها و تکالیف عقب افتاده خود باشید.

ب. بین فعالیت های جدی و فعالیت های تفریحی توازن برقرار کنید.

ج. بخشی از اوقات فراغت خود را به تفریحات فعال و پرتحرک اختصاص دهید.

د. در برنامه ریزی برای اوقات فراغت تناسب با روحیات و خلقیات خود را مدنظر قرار دهید.

هـ. اصل تنوع را رعایت کنید.

و. از هدررفت اوقات فراغت به واسطه خواب زیاد یا دست دست کردن جلوگیری کنید.

ز. در برنامه‌ریزی برای فعالیت های تفریحی مشترک با دیگران خلاقیت به خرج دهید.