ایوان مخوف که بود؟

عصراسلام: به خاطر جنایات بی‌بدیلش در کشور روسیه به او لقب «ایوان مخوف»داده‌اند. او در سال ۱۵۵۳ به شاهزادگی اعظم مسکو رسید. در زبان روسی به او لقب گروزنی داده‌اند که به معنی توانایی قدرت و سختی است. 

‏ایوان در مقام شاهزادگی اعظم شاهد تغییرات بسیاری بود که او رو از فرمانروایی یک ایالت، به کنترل یک امپراتوری و به یک قدرت منطقه‌ای تبدیل کرد، سال ۱۵۴۷ بعنوان اولین تزار به مقام تزار تمامی روسیه رسید. 

ایوان ٣ ساله بود که پدرش فوت کرد و گراندوک (شاهزاده) مسکو شد و در سن ۱۶ سالگی با لقب تزار حکومت بر همه قلمروی روسیه را بدست گرفت. او در چندین نبرد تاتارهای ولگا را شکست داد و شهرهای غازان و آستراخان را به خاک روسیه اضافه کرد و قلمرو مسکو را توسعه داد. لقب او ایوان مخوف، بیانگر این است که او نخستین تزار در تمام روسیه بود که مردم روسیه از او می‌ترسیدند تا اینکه دوستش داشته باشند. 

ایوان نگاهبانان خود را، مانند راهبه بشکل خرقه های بلند و سیاه، با آستینهای گشاد و باشلق دار می پوشاند و خود را رئیس دیر آنها می خواند و هر روز همراهشان مراسم دعای مقدس را به جای می آورد و در مقابل محراب کلیسا چنان با اشتیاق و التهاب به سجده می‌رفت که بارها پیشونیش زخم شد.

ایوان چهارم برای مطیع کردن دهقان های روسی، آزادی رفت و آمد آنها را محدود کرد و نظام رعیتی را پایه گذاری نمود و به این ترتیب طبقه روستایی تبدیل به رعیت و برده شدند. او پس از کشتار هزاران بویار، دستور داد اهالی شهر نووگورد در شمال مسکو که شورش کردند را در رودخانه غرق کنند. دوران حکومتش بنام عیسی مسیح خدای مسیحیان، سرهای زیادی از بدن جدا شده و مجازات های مخوفی صورت گرفت. البته این کشتارهای مذهبی که در طول دوران حکومت ۴۰ ساله ایوان مخوف کشته شدند از تعداد کشته شدگان در کشتار سن بارتملی فرانسه در یک شب کمتر بوده است. 

در فرانسه سال ۱۵۷۲ میلادی و همزمان با دوران حاکمیت ایوان مخوف حاکم مسیحی فرانسه ‎شارل نهم به تحریک مادرش ‎کاترین دو مدیچی در یک شب دستور کشتار نزدیک به ۳۰ هزار نفر از پروتستان‌ها رو صادر کرد. تزار جوان در آغاز دوران حکومت همه چیز رو به شکل توطئه بر علیه خود می‌دید. 

با این تفاسیر همه کسانی که به نظر تزار بوی خیانت میدادند، مجازات و کشته می شدند. دیری نپایید که آتش سوزی بزرگی در مسکو اتفاق افتاد و نیمی از این شهر به خاکستر تبدیل شد. پس از حادثه، قلب تزار با دیدن مردم رنج کشیده و وحشت زده مسکو به رحم آمده و نرم شده بود. 

روسیه در طول ۱۳ سال پس از آتش سوزی، پیشرفت خوبی داشت ولی در همین سال بود که ملکه آناستازیا به طور ناگهانی فوت کرد. پس از آن، تزار دلسوزی خود را از دست داد. مجازات ها از سر گرفته شدند. از آن زمان به بعد دیگر کسی نتونست جلوی سنگ‌دلی و خشم ایوان مخوف را بگیرد. 

پس از ملکه آناستازیا او ۶ بار دیگر ازدواج رسمی کرد و همچنین با زنان بسیاری رابطه غیر رسمی داشت. ولی هیچکس نتوانست جایگزین آناستازیا شود. سرنوشت تلخ تزار ایوان گریبان‌گیر همسران او نیز شده بود. ملکه مارینا، همسر دوم تزار نیز به طرز اسرارآمیزی از دنیا رفت. همسر سوم ایوان ملکه مارفا تنها ۱۵ روز پس از ازدواج با او زنده ماند. دو همسر بعدی وی که هر دو آنیا نام داشتند به دستور تزار کچل شده و به راهبه خانه فرستاده شدند. 

همسر بعدی وی ملکه ماریا که از خاندان قدیمی دولگاروکیخ بود، نیز پس از گذشت یک روز از مراسم عقد، به دستور ایوان در آب خفه شد. تزار ایوان مخوف دلیل این دستور را باکره نبودن ماریا اعلام کرد. آخرین همسر ایوان که او نیز همچون ۲ همسر پیشین ماریا نام داشت، برای وی فرزند پسری با نام دیمیتری به دنیا آورد. اما پس از گذشت مدت کوتاهی، علاقه تزار به او نیز از دست رفت و آنها را به شهر اوگلیچ فرستاد.

فرزندان ایوان مخوف نیز سرنوشت فلاکت بار و تلخی داشتند. پسر محبوب و جانشین ایوان گروزنی در سن ۲۷ سالگی در پی بحث و جدال با او در اوج خشم و نفرت توسط خود تزار کشته شد. ایوان با عصای پادشاهی ضربه محکمی به شقیقه فرزندش زد و او بلافاصله مرد. از تمامی فرزندان و شاهزادگان تنها فرزند بیمار و رنجور ایوان یعنی شاهزاده فیودر توانست زنده بماند. سرنوشت، او را در سال ۱۵۸۴ میلادی جانشین پدرش کرد. 

به گفته برخی، ایوان در اواخر عمر می‌خواست که راهب شود و اندکی پس از آن درگذشت. تزار ایوان چهارم مخوف از کومیلی میخواهد که در راهبان پذیرفته شود. 

سرانجام ایوان مخوف در سن ۵۵ سالگی در روز ۱۸ مارس ۱۵۸۴ میلادی در مسکو در حین بازی شطرنج بر اثر سکته قلبی درگذشت و در پی مرگش روسیه برای چندین دهه دچار آشوب و هرج و مرج گردید. 

ویل دورانت: ایوان چهارم یکی از آن مردان برجسته تاریخ است که اگر هرگز قدم به عرصه وجود نمی‌گذاشتند، هم برای کشورشان و هم برای بشریت بهتر بود.

لوترکینگ