قوی ترین طلسمات+قویترین دعا و طلسم+قوی ترین کتاب طلسم و دعانویسی مطالب مذهبی+طلسم سیاهی و طلاق+طلسم احضار محبت معشوق+دانلود کتاب طلسم محبت و طلاق قوی
جواب اجمالی:
1- واقعه حره یا قیام عبدالله بن حنظله و یا قیام مردم مدینه در سال 63 هجری اتفاق افتاد .
2- این قیام بدون هماهنگی با امام سجاد(ع) اتفاق افتاد . امام(ع) در آن شرایط موافق قیام نبود .
3- این قیام، ماهیت اصیل شیعی نداشت بلکه دقیقاً در خط عبدالله بن زبیر قرار داشت، قیام مردم مدینه، گرچه علیه مسلم ابن عقبه یزید بود ، اما قیام شیعیان علیه بنی امیه نبود و لذا بسیاری از شیعیان در این قیام شرکت نکردند .
4- امام سجاد(ع) گوشه گیر و آسایش خواه نبود بلکه شرایط سیاسی و اجتماعی و خفقان و اختناق اموی اجاز فعالیت به امام سجاد(ع) و اهل بیت(ع) را نمی داد.
5- روش حکیمانه امام سجاد(علیه السلام) در واقعه حره، باعث شد که از مصیبت و بلا در امان بماند تا بتواند به عنوان محور اصلی شیعه باقی بماند.
6- نامه نگاری امام سجاد(ع) با یزید و اظهار برائت از قیام مردم مدینه هیچ مستند تاریخی ندارد .
7- امام(ع) از عبدالله ابن حنظله و شهدای مدینه به نیکی یاد کرد .
توضیحات بیشتر :
واقعه حره در سال ۶۳ هجری در سنگلاخ های بیرون مدینه اتفاق افتاد. این واقعه قیام مردم مدینه به رهبری «عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه » در برابر فسق و فجور یزید بود. در این جریان یزید بن معاویه یکی از سرداران خونخوار به نام مسلم بن عقبه را برای سرکوبی قیام به مدینه فرستاد. به دستور این فرمانده جنایتکار، چند روز شهر مدینه در محاصره قرار گرفت و بعد لشکریان وارد شهر شدند و مردم را قتل عام کرده و از هیچ جنایتی خودداری نکردند. آن قدر مسلم بن عقبه جنایت کرد که پس از آن، مسرف بن عقبه نامیده شد. این واقعه، آن قدر تلخ و فجیع بود که بزرگ ترین وسیله برای ارعاب دوستان و پیروان اهل بیت (علیهم السلام) گردید.
روش حکیمانه امام سجاد (علیه السلام) در واقعه حره، باعث شد که از مصیبت و بلا در امان بماند تا بتواند به عنوان محور اصلی شیعه باقی بماند.
معرفی واقعه حره
واقعه حره بعد از واقعه جانگداز عاشورا در سال ۶۳ در پی بیداری و قیام مردم مدینه صورت گرفت. این قیام در یکی از سنگلاخ های اطراف مدینه به نام (حره واقم) به وقوع پیوست. به همین مناسبت این واقعه، حره نام گرفت.
مفهوم حره
حرّه نام زمین های سنگلاخی است که در اطراف شهر مدینه؛ (مدینه قدیم) قرار دارد و از سنگ های سیاه بزرگی پوشیده شده است.[۱] زمان واقعه حره
حادثه ناگوار و دلخراش «حرّه» در ۲۸ ذی حجه سال ۶۳ هجری قمری؛ یعنی سه سال پس از واقعه عاشورا، در پی قیام مردم مدینه علیه یزید بن معاویه به وقوع پیوست که در آن به دستور یزید، جان و مال و ناموس شهر پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) سه روز بر سپاه شام حلال شد و فجایعی رخ داد که عرق شرم به پیشانی تاریخ نشاند.[۲] جغرافیای واقعه حره
شهر مدینه؛ (یثرب قدیم) در میان دو رشته از زمین هایی که سنگ های سیاه خشن سطح آن را پوشانده و به صورت تپه هستند، واقع شده است. این زمین های سنگلاخی حره نام دارند.[۳] شخصیت ها و گروه ها در حره
در واقعه اسفناک حره شخصیت ها و گروه های مختلفی از چند منطقه دخالت داشتند که به شرح زیر می باشند:
۱٫ فرماندهان قیام حره:
عبدالله بن حنظله و عبدالله بن مطیع رهبران مهاجران و انصار، و معقل نیز فرماندهی تیره های مختلف مهاجران غیر قرشی را برعهده گرفته و فرماندهی نیروهای مدینه را در مقابل سپاه شام برعهده داشتند.[۴]عبدالله بن حنظله، فرزند شهید نامدار اسلام (حنظله غسیل الملائکه) بود، که پدرش یک روز پس از عروسی، در جنگ احد کشته شد و به حنظله غسیل الملائکه معروف شد. از او فرزندی بجا ماند که عبدالله نامیده می شد و با مراقبت و تربیت مادرش، رشد یافت و از بزرگان و معاریف مدینه منوره گردید.[۵]۲٫ عبد الله بن زبیر از مکه:
عبدالله فرزند زبیر و اسماء (دختر ابوبکر) است. سابقه کینه توزی عبدالله بن زبیر با اهل بیت (علیهم السلام) مشهور است. او از مردم مدینه برای خود بیعت گرفت و تبلیغات او در رخداد حره، در بروز قیام در مدینه مؤثر بود. امام سجاد (علیه السلام) با ابن زبیر بیعت نکرد؛ زیرا خلافت وی را مشروع نمی دانست، همان گونه که خلافت یزید را نامشروع می دانست.[۶]۳٫ یزید بن معاویه از شام:
سخنان تاریخ نگاران و کسانی که به زندگی در مورد شخصیت یزید بن معاویه، پرداخته اند، نشانگر آن است که یزید در اصل شخصیت فردی، فرومایه، پست و حقیر بود؛ چه رسد به شخصیت دینی.
مسعودی می گوید: «یزید صاحب آلات لهو و لعب، سگ، میمون و یوز پلنگ بوده و همواره شراب می نوشید…، در زمان او غنا در مکه و مدینه علنی و آلات لهو و لعب به کار گرفته شد و مردم علناً شراب می خوردند…».[۷]در جریان قیام حره یزید، مسلم بن عقبه مرّی را که آدم مسن و مریضی بود (و به دلیل خون ریزی زیاد به او مسرف گفته می شد)، مأمور کرد به سوی مدینه حرکت کند و به او اجازه داد که مدینه سه روز برای لشکریانش مباح باشد و هر چه از مال و حیوان و کالا و سلاح در مدینه وجود دارد برای لشکریانش باشد و پس از سه روز دست از مردم بکشد.[۸] زمینه های پیدایش واقعه حره – انگیزه و عوامل وقوع واقعه حره
بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام) در سال ۶۱ هجری، موجی از خشم و نفرت در مناطق اسلامی و خصوصاً مدینه بر ضد حکومت یزید برانگیخته شد. حاکم مدینه (عثمان بن محمد بن ابی سفیان) گروهی از اهل مدینه را با اشاره یزید به شام فرستاد تا از مراحم یزید برخوردار شده و مردم را به اطاعت از او تشویق نمایند. این هیئت مرکب از منذر بن زبیر بن عوام، عبیدالله بن ابی عمرو مخزومی، عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه و چند تن دیگر از شخصیت های بزرگ مدینه بود.
از آنجا که یزید نه از تربیت اسلامی برخوردار بود و نه مشاورانی داشت که او را توصیه به رفتار سنجیده حداقل در برابر آن جمع کنند و همچنین از تدبیر پدرش هم بی بهره بود، نزد آنان نیز از شرابخواری، سگبازی، تشکیل بزم ها، مجالس آواز و فسق و فجور کوتاهی نکرد.[۹]نمایندگان با چشم خود فسق و فجور، سگبازی، شرابخواری، قمار و … یزید را از نزدیک مشاهده کردند، بنابراین هنگامی که به مدینه برگشتند، اهل مدینه را از اعمال زشت و پلید یزید آگاه نمودند و تازه فهمیدند که امام حسین (علیه السلام) به حق بر ضد یزید قیام کرد و در این راه کشته شد. پسر حنظله گفت: «من از نزد شخصی برگشته ام که اگر هیچ کس با من یاری و همکاری نکند با همین چند پسرم به جنگ او خواهم رفت، او به من عطیه داد و مرا احترام کرد، ولی من عطیه او را نپذیرفتم، مگر این که در جنگ با وی از آن استفاده کنم».[۱۰]مردم مدینه هم حاکم شهر، عثمان را که عامل یزید بود به همراه مروان حکم و سایر اموی ها از مدینه بیرون کردند[۱۱] و آشکارا به سب و لعن یزید پرداختند و گفتند: «کسی که قاتل اولاد حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) است و با محارم خود ازدواج می کند، تارک نماز است و شراب می خورد، لایق خلافت نیست»، سپس با عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه بیعت کردند.[۱۲] شرح واقعه حره
هنگامی که خبر شورش مردم مدینه با نمّامیِ مروان بن حکم به شام رسید، یزید، «مُسْلِم بن عُقْبَه المُرِّیّ» که مردی سالخورده و در آن زمان بیمار بود[۱۳] را با لشکرى فراوان از شام به جانب مدینه گسیل داشت تا در مدینه ترس و وحشت ایجاد نموده، اهالی آن جا را قتل عام و غارت کند و برای یزید از آنها به عنوان عبد یزید بیعت بگیرد.[۱۴]یزید به مسلم گفت: به مردم سه روز مهلت بده، اگر تو را اجابت کردند که هیچ، در غیر این صورت با آنها از در جنگ وارد شو و وقتی بر آنها پیروز شدی هرچه از مال و حیوانات و سلاح و طعام در شهر است برای تو و سپاهیانت مباح است، بعد از سه روز مردم را رها کن.
وقتی مسلم بن عقبه با لشکرش به نزدیکی مدینه رسیدند در سنگستان مدینه که مـعـروف بـه «حـرّه واقـم» اسـت با اهل مدینه که برای دفع حمله آنها بیرون آمده بودند روبرو شدند، پیشنهاد حمله از جانب حرّه توسط مروان بن حکم مطرح شد. وی پیوسته مسلم بن عقبه را بر کشتن اهل مدینه تحریک مى کرد، وی به مسلم گفت: اگر پیروزی می خواهی از طرف شرق مدینه (از جانب حره واقم) لشکریانت را آماده کن، وقتی اهل مدینه به سوی تو خروج کنند خورشید در پشت سر شما و در مقابل آنها و صورتشان خواهد بود، سپس آنها را به اطاعت از یزید دعوت کن، اگر اجابت کردند که هیچ و الّا از خدا کمک بخواه! و آنها را بکش که وقتی با امامشان (یزید) مخالفت نمودند و از اطاعت رویگردان شدند خدا تو را یاری خواهد کرد![۱۵]فرماندهی مردم مدینه را عبدالله بن مطیع العدوی (از مهاجرین) و عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه (از انصار) برعهده داشتند، لشکریان یزید بر مردم شمشیر کشیدند و جنگ بزرگی درگرفت، جمع بسیارى از مردم مدینه از بنی هاشم، قریش و انصار کشته شدند.
مردم مدینه به دفاع پرداخته تا این که نتوانستد مقاومت کنند، به ناچار به داخل شهر فرار کردند و به روضه منوره حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پناه برده و قبر آن جناب را پناه‌گاه خود قرار دادند. لشکر شام نیز به داخل مدینه هجوم آورده، احترام قبر مطهر نبی گرامی (صلّی الله علیه و آله) را نگه نداشته و با اسب هاى خـود به روضه منوره (بین قبر و منبر که در روایات به باغی از باغ های بهشت تعبیر شده است) وارد شدند، اسب هاى خود را در مسجد حضرت رسـول )صلى اللّه علیه وآله( جولان داده روضه را آلوده کردند و مردم را کشتند تا این که روضه و مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله) پر از خون شد، تا جایی که خون به قبر مطهر رسید.[۱۶]و[۱۷]واقعه اسفناک حره نشان داد کسانی که از ترس جانشان، امام حق خویش را در روز عاشورا همراهی نکردند، گرفتار ظلم و تعدی ستمکاری همچون یزید گشته و به بدترین صورت کشته و تحقیر شدند.
نقاط ضعف قیام حره
این قیام، ماهیت اصیل شیعی نداشت بلکه دقیقاً در خط عبد الله بن زبیر قرار داشت، چرا که عبدالله بن زبیر در میان صفوف شورشیان، نفوذ زیادی داشت و امام سجاد (علیه السّلام) نمی خواست افرادی چون عبدالله قدرت طلب، ایشان را پل پیروزی قرار دهد.
از سوی دیگر، یزید نیز از اهل مدینه دل خوشی نداشت، چرا که آنان، قاتلان پدران وی در جنگ بدر و دیگر جنگ ها بودند. هم چنین اهل مدینه در شورش علیه عثمان و کشتن او نقشی اساسی داشتند. بدین روی، سپاه شام نیز شعارشان در این جنگ، یالثارات عثمان (ای خون خواهان عثمان) بود.[۱۸]رهبری این نهضت با عبدالله بن حنظله بود و در این باره، هیچ گونه نظر خواهی از امام (علیه السّلام) نشده بود. اما چون رهبران شورش، افرادی مؤمن و صالح بودند و انتقاد و اعتراض های آنان به حاکمیت یزید کاملاً بجا و درست بود، امام حرکت آنان را تخطئه نکرد.
از بزرگ ترین اشتباهات سران قیام حره این بود که شهر مدینه را مرکز حرکت خود قرار دادند و با این عمل، نهایت اهانت و هتک حرمت را در حق شهر پیامبر (علیه السّلام) روا داشتند.
با ارزیابی اوضاع و ملاحظه اختناق شدیدی که پس از شهادت امام حسین (علیه السّلام) به وجود آمده بود، امام سجاد (علیه السّلام) شکست نهضت مدینه را پیش بینی می کرد و می دید که کمترین همکاری شان با مبارزان، خطرناک ترین پی آمدها را برای شیعه به دنبال دارد؛ از این رو، حفظ اقلیت شیعه برای آینده، امام (علیه السّلام) را از شرکت در چنین قیامی باز می داشت.
در نتیجه قیام ناموفق حرّه و خفقانی که شامیان ایجاد کردند، بسیاری از مردم مجبور به بیعت با یزید شدند مردم از ترس جان خود بیعت می کردند، ولی امام سجاد (علیه السّلام) و علی بن عبدالله بن عباس بیعت نکردند.[۱۹] [۲۰] فجایع ماجرای حره
مسلم بن عقبه و لشکریانش چندان از مردم مدینه کشتند که مداینى از زُهرى روایت کرده که هفتصد نفر از سران مردم که از طوایف و قبائل گوناگون بودند کشته شدند و از سایر مردم غیر معروف هم تا ده هزار نفر به قتل رسیدند.[۲۱] ابن قتیبه می‌نویسد: تعداد هشتاد نفر از صحابه در این جریان کشته شدند که بعد از کشته شدن، سرشان از تن جدا گردید.[۲۲] اتفاقات بعد از واقعه حره
مسلم بن عقبه علاوه بر جان و مال اهل مدینه، به فرمان یزید، ناموس مردم را سه روز بر لشکریان خود مباح ساخت! چنان که گفته شد: بیش از هزار دختر باکره، ازاله بکارت شد و بعد از واقعه حره هزار زن بی شوهر فرزند زنا متولد کرد و ایشان را «اولاد الحره» نامیدند، و به قولی دیگر ده هزار زن.
بعد از آن، همه مردم به عنوان عبد با یزید بیعت کردند و هر کس از بیعت ابا می کرد، مسرف او را به شمشیر می سپرد. غیر از علی بن عبدالله بن عباس که خویشانش در سپاه مسرف از کشتن او ممانعت کردند،[۲۳] و امام علی بن الحسین (علیهما السلام) که دیدند به قبر پیامبر (صلی الله علیه واله) پناه برده و دعا می کند، او را به نزد مسرف که غضبناک بود و از امام و آبائش تبری می جست آوردند، هنگامی که مسرف امام را دید ترسید و هیبت امام او را فراگرفت؛ لذا از جای برخاست و امام را در کنار خود نشاند و گفت: حوائجت را از من بخواه، امام هم شفاعت هرکس که امر او را به شمشیر وانهاده بودند را خواست.
بعد از آن به امام گفته شد: دیدیم در کنار قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله) لبانتان حرکت می کند، چه می گفتید؟ حضرت فرمودند: «اللهم ربَّ السموات السبع و ما أقللن، و الأرضین السبع و ما أقللن، رب العرش العظیم، رب محمد و آله الطاهرین، أعوذ بک من شره، و أدرأ بک فی نَحْره، أسألک أن تۆتینی خیره، و تکفینی شره».
از مسرف هم پرسیده شد: دیدیم که داشتی این جوان و اسلافش را سبّ می کردی، اما وقتی او را به نزد تو آوردند بزرگ داشتی؟ گفت: این خواست من نبود، دلم از ترس او پر شد.
مسلم بن عقبه هنگامی که از کار مدینه فارغ شد به قصد دفع عبدالله بن زبیر[۲۴] و اهل مکه به امر یزید عازم مکه شد، ولی در محلی معروف به «قدید» به درکات دوزخ شتافت.[۲۵]امام سجاد (علیه السلام) و قیام حره
به یقین وجود مطهّر امام سجاد (علیه السلام) از جنگ و قیام به اندازه سر سوزنی ترس و واهمه نداشت، چرا که او فرزند حسین بن علی (علیهما السلام) است. آقا و سروری که مرگ در راه خدا را برای خود افتخاری دانسته و در این امر، ذرّه ای شک و تردید به دل راه نداد و عاشقانه، جان عزیزش را تقدیم به محضر معشوق واقعی خود نمود. او کسی است که مردانه و با شجاعت وصف ناشدنی در مقابل ابن زیاد ایستاده و با شهامت تمام می فرماید: آیا مرا به کشتن تهدید می کنی؟ مگر نمی دانی که کشته شدن عادت ما و افتخار ما در شهادت است.[۲۶]بنابراین شرکت نکردن حضرت در قیام حره، به هیچ وجه به خاطر ترس از مرگ نبوده است، حال که چنین است حتماً علت دیگری داشته که حضرت با در نظر گرفتن آن در جنگ و شورش شرکت نفرمود.
در این جا به بررسی علل عدم شرکت امام چهارم (علیه السّلام) در شورش مردم مدینه می پردازیم:
در آن زمان، اوضاع به شدت آشفته و نابسامان بود، یزید بر اوضاع مسلّط بود، او در جهت حفظ موقعیت خود با تمام قوا ایستادگی می کرد و در این امر، هرگونه شورش و قیام و اعتراضی را به شدّت سرکوب می نمود، در چنین شرایط بحرانی، اگر حضرت دست به شمشیر برده و قیام می کرد، به یقین چیزی جز شکست و سرکوبی عایدشان نمی شد. حال اگر قرار است قیام و انقلابی صورت بگیرد حتماً باید با تدبیر و اندیشه و با در نظر گرفتن عواقب آن باشد. با دقّت و تأمل می توان این گونه نتیجه گرفت که قیامی موفق است که یا پایانش پیروزی باشد و یا شکستی ظاهری که منافع و آثار درخشان در پی داشته باشد.
حال با توجه به این مطالب، اگر امام سجاد (علیه السلام) قیام می کرد در نهایت به شکست می انجامید، آن هم شکستی که تنها به سود اسلام نبود، بلکه به زیان اسلام نیز تمام می شده و در نهایت به نابودی اسلام می انجامید؛ زیرا امام سجاد (علیه السلام) بعد از جریان کربلا، رسالت خطیری بر عهده داشت، و آن رساندن پیام کربلای خونین به جهانیان بود. امام باید با سلاح بیان و خطابه، قلب های خفته را بیدار و چشم های بسته را باز می نمود، تا حقیقت پنهان کربلا، بر آنها آشکار شود و همگان بدانند که هدف قیام خونین پدر بزرگوارش حسین بن علی (علیهما السلام)، حفظ اسلام و مکتب حقّه تشیّع بود، نه رسیدن به جاه و مقام و ریاست. امام سجاد (علیه السلام) باید زنده می ماند تا به جهانیان اعلام کند که امام حسین (علیه السلام)، اسلام را به شدت در معرض خطر نابودی می دید و حکومت ظالمانه و غیر دینی یزید را به هیچ وجه به صلاح اسلام و آینده آن نمی دید؛ لذا دست به شمشیر برده و در راه احیاء دین و اسلام کشته و به درجه رفیع شهادت نائل آمد و با خون پاک خود جانی تازه به کالبد وجود جهان اسلام دمید. پس برای حفظ و پاسداری از اهداف بلند حسینی، باید کسی باشد که به میدان آمده و با توکل بر خداوند به وعظ و سخنرانی و بیدار سازی مردم بپردازد تا بدین وسیله راه حسین و اهداف آن سالار شهیدان تداوم یابد و آن کسی جز امام سجاد (علیه السلام) نبود.
علت دیگر بر عدم همکاری امام سجاد (علیه السلام) با شورشیان مدینه این بود که در میان آنها افرادی وجود داشتند که نیّت پاک و هدف مقدسی نداشتند، بلکه هدفشان از قیام، دست یافتن به پست و مقام و ریاست بود.[۲۷]در این شرایط بحرانی، اگر امام چهارم (علیه السلام) با شورشیان قیام می کرد، به یقین، ایشان را متهم به ریاست طلبی کرده و می گفتند اگر شما جاه طلب و علاقمند به پست و مقام نیستی، پس چرا با افرادی که ریاست طلب هستند همکاری نمودی؟! در این رهگذر، هدف مقدس امام (علیه السلام) در پس پرده این اتهام مخفی می ماند.[۲۸]خانه امام سجاد (علیه السلام) پناه گاه مطمئن
مطابق با تصریح منابع تاریخی در جریان واقعه حره و هجوم شامیان به مدینه، بسیارى از خانواده ها، همسر و فرزندان خود را به خانه امام سجاد (علیه السلام) فرستادند و از آن حضرت پناه خواستند و در پناه آن حضرت تا پایان اشغال مدینه به دست سپاه مسلم بن عقبه، در امنیت و سلامت به سر بردند و از تعرض شامیان در امان ماندند.
از جمله خانواده هایى که به پناه امام سجاد (علیه السلام) آمده بودند، خانواده مروان مى باشد و این نکته نشان مى دهد که تنها علویان و یا بستگان نزدیک آنان از لطف و بزرگوارى امام بهره مند نبودند، بلکه همه کسانى که به آن حضرت التجا مى جستند، حتى عناصر بدخواه و بدسابقه اى چون مروان!، از کرامت او بهره مند مى شدند.
البته باید یادآور شد که پناه خواهى مروان براى خانواده اش از امام سجاد (علیه السلام)، مربوط به زمان یورش شامیان نبوده است؛ زیرا مروان خود از بنى امیه و مورد حمایت سپاه شام مى باشد. بنابراین پناهندگى خانواده وى مربوط به ماجراى اخراج بنى امیه از مدینه است. که در جریان آن حدود هزار نفر از بنى امیه ، از مدینه رانده شدند و در چنین شرایطى مروان در صدد پناه دادن به خانواده اش برآمده است. او نخست به عبدالله بن عمر روآورد و از او خواست تا در آن بحران و آشوب که علیه بنى امیه صورت گرفته بود به همسرش (عایشه دختر عثمان بن عفان) پناه دهد و او را مخفى دارد تا اهل مدینه متعرض او نشوند ولى عبدالله بن عمر نپذیرفت .
ناگزیر، مروان روى نیاز به خانه لطف و کرم و رحمت آورد و از على بن الحسین (علیهما السلام) پناه خواست و تقاضا کرد که همسرش در میان خانواده امام جاى گیرد و امام سجاد (علیه السلام) درخواست او را پذیرفت.[۲۹]دلیل پناه دادن امام سجاد (علیه السلام) به همسر مروان و عدم ردّ درخواست مروان، براى آنان که چشم بیناى حقیقت دارند و با مقام معنویت و کرامت ائمه (علیهم السّلام) آشنا هستند، روشن و بى نیاز از توضیح است .
همان طور که على بن ابى طالب (علیه السلام) در بستر شهادت و در آخرین لحظات عمرش به فرزندانش سفارش مى کند که درباره قاتل او کوتاهى نکنند و در نوشیدن آب و خوردن غذا بر او تنگ نگیرند، هر چند دشمنى کینه توز باشد.
با این همه، برخى ناآشنایان با مکتب اهل بیت (علیهم السلام) و یا غرض ورزانى که همواره درصدد خاموش ساختن نور اهل بیت (علیهم السلام) بوده اند تلاش کرده اند که این لطف و بزرگوارى امام را به حساب دوستى قدیمى امام با مروان بگذارند![۳۰] غافل از این که عناد و دشمنى مروان با علویان و اهل بیت (علیهم السلام) روشن است که نیاز به اثبات ندارد.
امان دادن امام سجاد به خانواده مروان، آن هنگام که مردم مدینه بنی امیه را از مدینه بیرون می کردند، سبب شد تا طى سه روز که مدینه دستخوش قتل و غارت بود، خانه امام سجاد مأمن خوبى براى پناهندگان بوده و تعداد صد نفر زن با اعضاى خانواده خویش به منزل امام پناهنده شدند و امام تا آخر غائله از آنان پذیرایى کرد.[۳۱]آثار و پیامدهای واقعه حره
حادثه دلخراش و جانگذار حره، که مدّتی کوتاه بعد از عاشورا به وقوع پیوست، ضربه ای مهلک بر پیکره حکومت حقّه شیعی وارد نمود، به گونه ای که بعد از آن حادثه جانسوز، خبر آن در سراسر کشورهای اسلامی چون انفجاری هولناک لرزه بر اندام مردم انداخت. این حادثه مخصوصاً در عراق، مدینه و حجاز، رعب و وحشت فراوانی بر قلب و جان مردم بوجود آورد. آنها با خود گفتند یزیدی که آن قدر پلید است که حاضر شده، دست کثیف خود را به خون پاک سالار شهیدان؛ حسین بن علی (علیهما السلام) آلوده سازد و فرزندان بی گناه آن حضرت را به اسارت ببرد، به یقین برای حفظ حکومت و قدرت خود، از هیچ گونه جنایتی دریغ نخواهد کرد. این ترس و وحشت در جریان قیام مردم مدینه و رخ داد فاجعه حرّه اوج بیشتری گرفت.
بنابراین امام چهارم در شرایط بسیار سخت و طاقت فرسایی به امامت رسید. ایشان در حفظ اسلام و مذهب تشیّع رنج و مشقت فراوانی را متحمل شد. مسعودی مورخ نامدار در این زمینه می نویسد: علی بن الحسین (علیهما السلام)، امامت را به صورت مخفی و تقیّه شدید و در زمانی دشوار عهده دار گردید.[۳۲]بر گرفته از پایگاه تبیان.
پی‌نوشت :
[۱]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۴، ص ۱۸۰٫
[۲]. امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، مترجم: حجتى کرمانى، علی، ج ۵، ص ۲۵۳٫
[۳]. با استفاده از سایت حوزه نت.
[۴]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری) ، تحقیق: أبوالفضل ابراهیم، محمد، ج ۵، ص ۴۸۷، ناشر: دار التراث، چاپ دوم، بیروت، ، ۱۳۸۷ ش / ۱۹۶۷ م.
[۵]. ر. ک. سایت تبیان، مقاله: (قتل عام مردم بیگناه مدینه).
[۶]. خلیفه بن خیاط، أبو عمرو شباب، تاریخ خلیفه، ص ۱۸۱٫
[۷]. مسعودی، ابی الحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه: پاینده ، ابو القاسم، ج ۲، ص ۷۱٫
[۸]. همان، ص ۷۳٫
[۹]. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص ۲۵۴٫
[۱۰]. همان، ص ۲۵۵٫
[۱۱]. مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج ۳، ص ۶۹٫
[۱۲]. همان، ص ۶۷٫
[۱۳]. مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج ۳، ص ۶۹٫
[۱۴]. همان.
[۱۵]. ر- ک إبن اثیر، «الکامل فی التاریخ» حوادث سال ۶۳ هجری، در واقعه حره.
[۱۶]. صدوق، محمد بن علی بن حسین، خصال، ترجمه: کمره ای، محمد باقر، ج ۱، ص ۱۷۵؛ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ارشاد، مترجم: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج۲، ص۱۵۲٫
[۱۷]. فرآوری از صالح صدر، ابوالفضل، بخش تاریخ و سیره معصومین (علیهم السّلام)، تبیان.
[۱۸]. دینوری، ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج ۱، ص ۲۳۱٫
[۱۹]. قمی، عباس، تتمه المنتهی، ص ۳۹-۳۸٫
[۲۰]. فرآوری از محمدی، گروه دین و اندیشه تبیان.
[۲۱]. خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط، قسم۱، ص۲۹۱.
[۲۲]. دینوری، ابو محمد ابن قتیبه الامامه والسیاسه، ج ۱، ص ۲۱۳- ۲۱۵٫
[۲۳]. مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب، ج۱، ص ۳۷۸٫
[۲۴]. قمی، عباس، تتمه المنتهی، ص۶۰؛ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ارشاد، مترجم: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج ۲، ص۱۵۲؛ عبدالله بن زبیر از کسانی است که بعد از مرگ معاویه با یزید بیعت نکرد و ملازم کعبه شد و مردم را به بیعت خویش فراخواند.
[۲۵]. همان.
[۲۶]. سید بن طاووس، لهوف، ص۱۶۲٫
[۲۷]. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص ۲۵۷٫
[۲۸]. نوشته مهدی صفری، گروه دین و اندیشه تبیان.
[۲۹]. طبرى ، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ طبرى ج ۵، ص ۴۸۵٫
[۳۰]. همان.
[۳۱]. فرآوری از زهرا اجلال، بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان.
[۳۲]. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص ۲۳۹
منابع جهت مطالعه بیشتر :
مدخل واقعه حره در دایره المعارف ها و دانشنامه ها
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ارشاد، مترجم: رسولى محلاتى، سید هاشم، ناشر: اسلامیه، چاپ دوم، تهران.
ابن اثیر جزری، ابو الحسن عزالدین، الکامل فی التاریخ، ناشر: دارالصادر، بیروت، ۱۳۸۵ ش.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ناشر: دار الصادر، بیروت، ۱۴۱۴ ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ترجمه، توکل، محمد، نشر نقره، چاپ اول، تهران، ۱۳۳۷ ش.
مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ناشر: دار الهجره، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۹ق.
طبرى ، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق: ابراهیم، محمد أبو الفضل، ناشر: دار التراث، چاپ دوم، بیروت، ۱۳۸۷ ق /۱۹۶۷ م.
خلیفه بن خیاط، أبو عمرو، تاریخ خلیفه، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۵ ق.
اندلسی، ابن حزم، جمهره أنساب العرب، ناشر: دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۸ ق .
پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ناشر: مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیه السلام)، قم، ۱۳۷۲ ق.
دینوری، ابن قتیبه، الإمامه و السیاسه (تاریخ الخلفاء)، تحقیق: شیری، علی، ناشر: دارالأضواء، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۰ ق.
قمی، عباس، تتمه المنتهی (وقایع ایام خلفا)، تصحیح / ترجمه: انصاری، غلامحسین، ناشر: چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، بی جا، ۱۳۸۹ ش.
امین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعه، ناشر: دار التعارف، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
ابن اثیر، مجد الدین، النهایه فی غریب الأثر، ناشر: المکتبه العلمیه، بیروت، ۱۳۹۹ ق.
طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، محقق / مصحح: حسینى اشکورى، احمد، نشر مرتضوی، چاپ سوم، تهران، ۱۳۷۵ ش.
امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، مترجم: حجتى کرمانى، علی (م ۱۳۷۷ ق)، نشر سروش ، تهران، ۱۳۷۶ ش .
صدوق، محمد بن علی بن حسین، خصال، ترجمه: کمره ای، محمد باقر، ناشر: کتابچی، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۷ ش.
قمی، عباس، منتهی الامال، ناشر: دهکده، چاپ دوم، تهران، ۱۳۸۱ ش.
عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، ناشر: میلاد نور، چاپ اول، بی جا، ۱۳۸۹ ش.
1- واقعه حره یا قیام عبدالله بن حنظله و یا قیام مردم مدینه در سال 63 هجری اتفاق افتاد .
2- این قیام بدون هماهنگی با امام سجاد(ع) اتفاق افتاد . امام(ع) در آن شرایط موافق قیام نبود .
3- این قیام، ماهیت اصیل شیعی نداشت بلکه دقیقاً در خط عبدالله بن زبیر قرار داشت، قیام مردم مدینه، گرچه علیه مسلم ابن عقبه یزید بود ، اما قیام شیعیان علیه بنی امیه نبود و لذا بسیاری از شیعیان در این قیام شرکت نکردند .
4- امام سجاد(ع) گوشه گیر و آسایش خواه نبود بلکه شرایط سیاسی و اجتماعی و خفقان و اختناق اموی اجاز فعالیت به امام سجاد(ع) و اهل بیت(ع) را نمی داد.
5- روش حکیمانه امام سجاد(علیه السلام) در واقعه حره، باعث شد که از مصیبت و بلا در امان بماند تا بتواند به عنوان محور اصلی شیعه باقی بماند.
6- نامه نگاری امام سجاد(ع) با یزید و اظهار برائت از قیام مردم مدینه هیچ مستند تاریخی ندارد .
7- امام(ع) از عبدالله ابن حنظله و شهدای مدینه به نیکی یاد کرد .
توضیحات بیشتر :
واقعه حره در سال ۶۳ هجری در سنگلاخ های بیرون مدینه اتفاق افتاد. این واقعه قیام مردم مدینه به رهبری «عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه » در برابر فسق و فجور یزید بود. در این جریان یزید بن معاویه یکی از سرداران خونخوار به نام مسلم بن عقبه را برای سرکوبی قیام به مدینه فرستاد. به دستور این فرمانده جنایتکار، چند روز شهر مدینه در محاصره قرار گرفت و بعد لشکریان وارد شهر شدند و مردم را قتل عام کرده و از هیچ جنایتی خودداری نکردند. آن قدر مسلم بن عقبه جنایت کرد که پس از آن، مسرف بن عقبه نامیده شد. این واقعه، آن قدر تلخ و فجیع بود که بزرگ ترین وسیله برای ارعاب دوستان و پیروان اهل بیت (علیهم السلام) گردید.
روش حکیمانه امام سجاد (علیه السلام) در واقعه حره، باعث شد که از مصیبت و بلا در امان بماند تا بتواند به عنوان محور اصلی شیعه باقی بماند.
معرفی واقعه حره
واقعه حره بعد از واقعه جانگداز عاشورا در سال ۶۳ در پی بیداری و قیام مردم مدینه صورت گرفت. این قیام در یکی از سنگلاخ های اطراف مدینه به نام (حره واقم) به وقوع پیوست. به همین مناسبت این واقعه، حره نام گرفت.
مفهوم حره
حرّه نام زمین های سنگلاخی است که در اطراف شهر مدینه؛ (مدینه قدیم) قرار دارد و از سنگ های سیاه بزرگی پوشیده شده است.[۱] زمان واقعه حره
حادثه ناگوار و دلخراش «حرّه» در ۲۸ ذی حجه سال ۶۳ هجری قمری؛ یعنی سه سال پس از واقعه عاشورا، در پی قیام مردم مدینه علیه یزید بن معاویه به وقوع پیوست که در آن به دستور یزید، جان و مال و ناموس شهر پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) سه روز بر سپاه شام حلال شد و فجایعی رخ داد که عرق شرم به پیشانی تاریخ نشاند.[۲] جغرافیای واقعه حره
شهر مدینه؛ (یثرب قدیم) در میان دو رشته از زمین هایی که سنگ های سیاه خشن سطح آن را پوشانده و به صورت تپه هستند، واقع شده است. این زمین های سنگلاخی حره نام دارند.[۳] شخصیت ها و گروه ها در حره
در واقعه اسفناک حره شخصیت ها و گروه های مختلفی از چند منطقه دخالت داشتند که به شرح زیر می باشند:
۱٫ فرماندهان قیام حره:
عبدالله بن حنظله و عبدالله بن مطیع رهبران مهاجران و انصار، و معقل نیز فرماندهی تیره های مختلف مهاجران غیر قرشی را برعهده گرفته و فرماندهی نیروهای مدینه را در مقابل سپاه شام برعهده داشتند.[۴]عبدالله بن حنظله، فرزند شهید نامدار اسلام (حنظله غسیل الملائکه) بود، که پدرش یک روز پس از عروسی، در جنگ احد کشته شد و به حنظله غسیل الملائکه معروف شد. از او فرزندی بجا ماند که عبدالله نامیده می شد و با مراقبت و تربیت مادرش، رشد یافت و از بزرگان و معاریف مدینه منوره گردید.[۵]۲٫ عبد الله بن زبیر از مکه:
عبدالله فرزند زبیر و اسماء (دختر ابوبکر) است. سابقه کینه توزی عبدالله بن زبیر با اهل بیت (علیهم السلام) مشهور است. او از مردم مدینه برای خود بیعت گرفت و تبلیغات او در رخداد حره، در بروز قیام در مدینه مؤثر بود. امام سجاد (علیه السلام) با ابن زبیر بیعت نکرد؛ زیرا خلافت وی را مشروع نمی دانست، همان گونه که خلافت یزید را نامشروع می دانست.[۶]۳٫ یزید بن معاویه از شام:
سخنان تاریخ نگاران و کسانی که به زندگی در مورد شخصیت یزید بن معاویه، پرداخته اند، نشانگر آن است که یزید در اصل شخصیت فردی، فرومایه، پست و حقیر بود؛ چه رسد به شخصیت دینی.
مسعودی می گوید: «یزید صاحب آلات لهو و لعب، سگ، میمون و یوز پلنگ بوده و همواره شراب می نوشید…، در زمان او غنا در مکه و مدینه علنی و آلات لهو و لعب به کار گرفته شد و مردم علناً شراب می خوردند…».[۷]در جریان قیام حره یزید، مسلم بن عقبه مرّی را که آدم مسن و مریضی بود (و به دلیل خون ریزی زیاد به او مسرف گفته می شد)، مأمور کرد به سوی مدینه حرکت کند و به او اجازه داد که مدینه سه روز برای لشکریانش مباح باشد و هر چه از مال و حیوان و کالا و سلاح در مدینه وجود دارد برای لشکریانش باشد و پس از سه روز دست از مردم بکشد.[۸] زمینه های پیدایش واقعه حره – انگیزه و عوامل وقوع واقعه حره
بعد از شهادت امام حسین (علیه السلام) در سال ۶۱ هجری، موجی از خشم و نفرت در مناطق اسلامی و خصوصاً مدینه بر ضد حکومت یزید برانگیخته شد. حاکم مدینه (عثمان بن محمد بن ابی سفیان) گروهی از اهل مدینه را با اشاره یزید به شام فرستاد تا از مراحم یزید برخوردار شده و مردم را به اطاعت از او تشویق نمایند. این هیئت مرکب از منذر بن زبیر بن عوام، عبیدالله بن ابی عمرو مخزومی، عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه و چند تن دیگر از شخصیت های بزرگ مدینه بود.
از آنجا که یزید نه از تربیت اسلامی برخوردار بود و نه مشاورانی داشت که او را توصیه به رفتار سنجیده حداقل در برابر آن جمع کنند و همچنین از تدبیر پدرش هم بی بهره بود، نزد آنان نیز از شرابخواری، سگبازی، تشکیل بزم ها، مجالس آواز و فسق و فجور کوتاهی نکرد.[۹]نمایندگان با چشم خود فسق و فجور، سگبازی، شرابخواری، قمار و … یزید را از نزدیک مشاهده کردند، بنابراین هنگامی که به مدینه برگشتند، اهل مدینه را از اعمال زشت و پلید یزید آگاه نمودند و تازه فهمیدند که امام حسین (علیه السلام) به حق بر ضد یزید قیام کرد و در این راه کشته شد. پسر حنظله گفت: «من از نزد شخصی برگشته ام که اگر هیچ کس با من یاری و همکاری نکند با همین چند پسرم به جنگ او خواهم رفت، او به من عطیه داد و مرا احترام کرد، ولی من عطیه او را نپذیرفتم، مگر این که در جنگ با وی از آن استفاده کنم».[۱۰]مردم مدینه هم حاکم شهر، عثمان را که عامل یزید بود به همراه مروان حکم و سایر اموی ها از مدینه بیرون کردند[۱۱] و آشکارا به سب و لعن یزید پرداختند و گفتند: «کسی که قاتل اولاد حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) است و با محارم خود ازدواج می کند، تارک نماز است و شراب می خورد، لایق خلافت نیست»، سپس با عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه بیعت کردند.[۱۲] شرح واقعه حره
هنگامی که خبر شورش مردم مدینه با نمّامیِ مروان بن حکم به شام رسید، یزید، «مُسْلِم بن عُقْبَه المُرِّیّ» که مردی سالخورده و در آن زمان بیمار بود[۱۳] را با لشکرى فراوان از شام به جانب مدینه گسیل داشت تا در مدینه ترس و وحشت ایجاد نموده، اهالی آن جا را قتل عام و غارت کند و برای یزید از آنها به عنوان عبد یزید بیعت بگیرد.[۱۴]یزید به مسلم گفت: به مردم سه روز مهلت بده، اگر تو را اجابت کردند که هیچ، در غیر این صورت با آنها از در جنگ وارد شو و وقتی بر آنها پیروز شدی هرچه از مال و حیوانات و سلاح و طعام در شهر است برای تو و سپاهیانت مباح است، بعد از سه روز مردم را رها کن.
وقتی مسلم بن عقبه با لشکرش به نزدیکی مدینه رسیدند در سنگستان مدینه که مـعـروف بـه «حـرّه واقـم» اسـت با اهل مدینه که برای دفع حمله آنها بیرون آمده بودند روبرو شدند، پیشنهاد حمله از جانب حرّه توسط مروان بن حکم مطرح شد. وی پیوسته مسلم بن عقبه را بر کشتن اهل مدینه تحریک مى کرد، وی به مسلم گفت: اگر پیروزی می خواهی از طرف شرق مدینه (از جانب حره واقم) لشکریانت را آماده کن، وقتی اهل مدینه به سوی تو خروج کنند خورشید در پشت سر شما و در مقابل آنها و صورتشان خواهد بود، سپس آنها را به اطاعت از یزید دعوت کن، اگر اجابت کردند که هیچ و الّا از خدا کمک بخواه! و آنها را بکش که وقتی با امامشان (یزید) مخالفت نمودند و از اطاعت رویگردان شدند خدا تو را یاری خواهد کرد![۱۵]فرماندهی مردم مدینه را عبدالله بن مطیع العدوی (از مهاجرین) و عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه (از انصار) برعهده داشتند، لشکریان یزید بر مردم شمشیر کشیدند و جنگ بزرگی درگرفت، جمع بسیارى از مردم مدینه از بنی هاشم، قریش و انصار کشته شدند.
مردم مدینه به دفاع پرداخته تا این که نتوانستد مقاومت کنند، به ناچار به داخل شهر فرار کردند و به روضه منوره حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پناه برده و قبر آن جناب را پناه‌گاه خود قرار دادند. لشکر شام نیز به داخل مدینه هجوم آورده، احترام قبر مطهر نبی گرامی (صلّی الله علیه و آله) را نگه نداشته و با اسب هاى خـود به روضه منوره (بین قبر و منبر که در روایات به باغی از باغ های بهشت تعبیر شده است) وارد شدند، اسب هاى خود را در مسجد حضرت رسـول )صلى اللّه علیه وآله( جولان داده روضه را آلوده کردند و مردم را کشتند تا این که روضه و مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله) پر از خون شد، تا جایی که خون به قبر مطهر رسید.[۱۶]و[۱۷]واقعه اسفناک حره نشان داد کسانی که از ترس جانشان، امام حق خویش را در روز عاشورا همراهی نکردند، گرفتار ظلم و تعدی ستمکاری همچون یزید گشته و به بدترین صورت کشته و تحقیر شدند.
نقاط ضعف قیام حره
این قیام، ماهیت اصیل شیعی نداشت بلکه دقیقاً در خط عبد الله بن زبیر قرار داشت، چرا که عبدالله بن زبیر در میان صفوف شورشیان، نفوذ زیادی داشت و امام سجاد (علیه السّلام) نمی خواست افرادی چون عبدالله قدرت طلب، ایشان را پل پیروزی قرار دهد.
از سوی دیگر، یزید نیز از اهل مدینه دل خوشی نداشت، چرا که آنان، قاتلان پدران وی در جنگ بدر و دیگر جنگ ها بودند. هم چنین اهل مدینه در شورش علیه عثمان و کشتن او نقشی اساسی داشتند. بدین روی، سپاه شام نیز شعارشان در این جنگ، یالثارات عثمان (ای خون خواهان عثمان) بود.[۱۸]رهبری این نهضت با عبدالله بن حنظله بود و در این باره، هیچ گونه نظر خواهی از امام (علیه السّلام) نشده بود. اما چون رهبران شورش، افرادی مؤمن و صالح بودند و انتقاد و اعتراض های آنان به حاکمیت یزید کاملاً بجا و درست بود، امام حرکت آنان را تخطئه نکرد.
از بزرگ ترین اشتباهات سران قیام حره این بود که شهر مدینه را مرکز حرکت خود قرار دادند و با این عمل، نهایت اهانت و هتک حرمت را در حق شهر پیامبر (علیه السّلام) روا داشتند.
با ارزیابی اوضاع و ملاحظه اختناق شدیدی که پس از شهادت امام حسین (علیه السّلام) به وجود آمده بود، امام سجاد (علیه السّلام) شکست نهضت مدینه را پیش بینی می کرد و می دید که کمترین همکاری شان با مبارزان، خطرناک ترین پی آمدها را برای شیعه به دنبال دارد؛ از این رو، حفظ اقلیت شیعه برای آینده، امام (علیه السّلام) را از شرکت در چنین قیامی باز می داشت.
در نتیجه قیام ناموفق حرّه و خفقانی که شامیان ایجاد کردند، بسیاری از مردم مجبور به بیعت با یزید شدند مردم از ترس جان خود بیعت می کردند، ولی امام سجاد (علیه السّلام) و علی بن عبدالله بن عباس بیعت نکردند.[۱۹] [۲۰] فجایع ماجرای حره
مسلم بن عقبه و لشکریانش چندان از مردم مدینه کشتند که مداینى از زُهرى روایت کرده که هفتصد نفر از سران مردم که از طوایف و قبائل گوناگون بودند کشته شدند و از سایر مردم غیر معروف هم تا ده هزار نفر به قتل رسیدند.[۲۱] ابن قتیبه می‌نویسد: تعداد هشتاد نفر از صحابه در این جریان کشته شدند که بعد از کشته شدن، سرشان از تن جدا گردید.[۲۲] اتفاقات بعد از واقعه حره
مسلم بن عقبه علاوه بر جان و مال اهل مدینه، به فرمان یزید، ناموس مردم را سه روز بر لشکریان خود مباح ساخت! چنان که گفته شد: بیش از هزار دختر باکره، ازاله بکارت شد و بعد از واقعه حره هزار زن بی شوهر فرزند زنا متولد کرد و ایشان را «اولاد الحره» نامیدند، و به قولی دیگر ده هزار زن.
بعد از آن، همه مردم به عنوان عبد با یزید بیعت کردند و هر کس از بیعت ابا می کرد، مسرف او را به شمشیر می سپرد. غیر از علی بن عبدالله بن عباس که خویشانش در سپاه مسرف از کشتن او ممانعت کردند،[۲۳] و امام علی بن الحسین (علیهما السلام) که دیدند به قبر پیامبر (صلی الله علیه واله) پناه برده و دعا می کند، او را به نزد مسرف که غضبناک بود و از امام و آبائش تبری می جست آوردند، هنگامی که مسرف امام را دید ترسید و هیبت امام او را فراگرفت؛ لذا از جای برخاست و امام را در کنار خود نشاند و گفت: حوائجت را از من بخواه، امام هم شفاعت هرکس که امر او را به شمشیر وانهاده بودند را خواست.
بعد از آن به امام گفته شد: دیدیم در کنار قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله) لبانتان حرکت می کند، چه می گفتید؟ حضرت فرمودند: «اللهم ربَّ السموات السبع و ما أقللن، و الأرضین السبع و ما أقللن، رب العرش العظیم، رب محمد و آله الطاهرین، أعوذ بک من شره، و أدرأ بک فی نَحْره، أسألک أن تۆتینی خیره، و تکفینی شره».
از مسرف هم پرسیده شد: دیدیم که داشتی این جوان و اسلافش را سبّ می کردی، اما وقتی او را به نزد تو آوردند بزرگ داشتی؟ گفت: این خواست من نبود، دلم از ترس او پر شد.
مسلم بن عقبه هنگامی که از کار مدینه فارغ شد به قصد دفع عبدالله بن زبیر[۲۴] و اهل مکه به امر یزید عازم مکه شد، ولی در محلی معروف به «قدید» به درکات دوزخ شتافت.[۲۵]امام سجاد (علیه السلام) و قیام حره
به یقین وجود مطهّر امام سجاد (علیه السلام) از جنگ و قیام به اندازه سر سوزنی ترس و واهمه نداشت، چرا که او فرزند حسین بن علی (علیهما السلام) است. آقا و سروری که مرگ در راه خدا را برای خود افتخاری دانسته و در این امر، ذرّه ای شک و تردید به دل راه نداد و عاشقانه، جان عزیزش را تقدیم به محضر معشوق واقعی خود نمود. او کسی است که مردانه و با شجاعت وصف ناشدنی در مقابل ابن زیاد ایستاده و با شهامت تمام می فرماید: آیا مرا به کشتن تهدید می کنی؟ مگر نمی دانی که کشته شدن عادت ما و افتخار ما در شهادت است.[۲۶]بنابراین شرکت نکردن حضرت در قیام حره، به هیچ وجه به خاطر ترس از مرگ نبوده است، حال که چنین است حتماً علت دیگری داشته که حضرت با در نظر گرفتن آن در جنگ و شورش شرکت نفرمود.
در این جا به بررسی علل عدم شرکت امام چهارم (علیه السّلام) در شورش مردم مدینه می پردازیم:
در آن زمان، اوضاع به شدت آشفته و نابسامان بود، یزید بر اوضاع مسلّط بود، او در جهت حفظ موقعیت خود با تمام قوا ایستادگی می کرد و در این امر، هرگونه شورش و قیام و اعتراضی را به شدّت سرکوب می نمود، در چنین شرایط بحرانی، اگر حضرت دست به شمشیر برده و قیام می کرد، به یقین چیزی جز شکست و سرکوبی عایدشان نمی شد. حال اگر قرار است قیام و انقلابی صورت بگیرد حتماً باید با تدبیر و اندیشه و با در نظر گرفتن عواقب آن باشد. با دقّت و تأمل می توان این گونه نتیجه گرفت که قیامی موفق است که یا پایانش پیروزی باشد و یا شکستی ظاهری که منافع و آثار درخشان در پی داشته باشد.
حال با توجه به این مطالب، اگر امام سجاد (علیه السلام) قیام می کرد در نهایت به شکست می انجامید، آن هم شکستی که تنها به سود اسلام نبود، بلکه به زیان اسلام نیز تمام می شده و در نهایت به نابودی اسلام می انجامید؛ زیرا امام سجاد (علیه السلام) بعد از جریان کربلا، رسالت خطیری بر عهده داشت، و آن رساندن پیام کربلای خونین به جهانیان بود. امام باید با سلاح بیان و خطابه، قلب های خفته را بیدار و چشم های بسته را باز می نمود، تا حقیقت پنهان کربلا، بر آنها آشکار شود و همگان بدانند که هدف قیام خونین پدر بزرگوارش حسین بن علی (علیهما السلام)، حفظ اسلام و مکتب حقّه تشیّع بود، نه رسیدن به جاه و مقام و ریاست. امام سجاد (علیه السلام) باید زنده می ماند تا به جهانیان اعلام کند که امام حسین (علیه السلام)، اسلام را به شدت در معرض خطر نابودی می دید و حکومت ظالمانه و غیر دینی یزید را به هیچ وجه به صلاح اسلام و آینده آن نمی دید؛ لذا دست به شمشیر برده و در راه احیاء دین و اسلام کشته و به درجه رفیع شهادت نائل آمد و با خون پاک خود جانی تازه به کالبد وجود جهان اسلام دمید. پس برای حفظ و پاسداری از اهداف بلند حسینی، باید کسی باشد که به میدان آمده و با توکل بر خداوند به وعظ و سخنرانی و بیدار سازی مردم بپردازد تا بدین وسیله راه حسین و اهداف آن سالار شهیدان تداوم یابد و آن کسی جز امام سجاد (علیه السلام) نبود.
علت دیگر بر عدم همکاری امام سجاد (علیه السلام) با شورشیان مدینه این بود که در میان آنها افرادی وجود داشتند که نیّت پاک و هدف مقدسی نداشتند، بلکه هدفشان از قیام، دست یافتن به پست و مقام و ریاست بود.[۲۷]در این شرایط بحرانی، اگر امام چهارم (علیه السلام) با شورشیان قیام می کرد، به یقین، ایشان را متهم به ریاست طلبی کرده و می گفتند اگر شما جاه طلب و علاقمند به پست و مقام نیستی، پس چرا با افرادی که ریاست طلب هستند همکاری نمودی؟! در این رهگذر، هدف مقدس امام (علیه السلام) در پس پرده این اتهام مخفی می ماند.[۲۸]خانه امام سجاد (علیه السلام) پناه گاه مطمئن
مطابق با تصریح منابع تاریخی در جریان واقعه حره و هجوم شامیان به مدینه، بسیارى از خانواده ها، همسر و فرزندان خود را به خانه امام سجاد (علیه السلام) فرستادند و از آن حضرت پناه خواستند و در پناه آن حضرت تا پایان اشغال مدینه به دست سپاه مسلم بن عقبه، در امنیت و سلامت به سر بردند و از تعرض شامیان در امان ماندند.
از جمله خانواده هایى که به پناه امام سجاد (علیه السلام) آمده بودند، خانواده مروان مى باشد و این نکته نشان مى دهد که تنها علویان و یا بستگان نزدیک آنان از لطف و بزرگوارى امام بهره مند نبودند، بلکه همه کسانى که به آن حضرت التجا مى جستند، حتى عناصر بدخواه و بدسابقه اى چون مروان!، از کرامت او بهره مند مى شدند.
البته باید یادآور شد که پناه خواهى مروان براى خانواده اش از امام سجاد (علیه السلام)، مربوط به زمان یورش شامیان نبوده است؛ زیرا مروان خود از بنى امیه و مورد حمایت سپاه شام مى باشد. بنابراین پناهندگى خانواده وى مربوط به ماجراى اخراج بنى امیه از مدینه است. که در جریان آن حدود هزار نفر از بنى امیه ، از مدینه رانده شدند و در چنین شرایطى مروان در صدد پناه دادن به خانواده اش برآمده است. او نخست به عبدالله بن عمر روآورد و از او خواست تا در آن بحران و آشوب که علیه بنى امیه صورت گرفته بود به همسرش (عایشه دختر عثمان بن عفان) پناه دهد و او را مخفى دارد تا اهل مدینه متعرض او نشوند ولى عبدالله بن عمر نپذیرفت .
ناگزیر، مروان روى نیاز به خانه لطف و کرم و رحمت آورد و از على بن الحسین (علیهما السلام) پناه خواست و تقاضا کرد که همسرش در میان خانواده امام جاى گیرد و امام سجاد (علیه السلام) درخواست او را پذیرفت.[۲۹]دلیل پناه دادن امام سجاد (علیه السلام) به همسر مروان و عدم ردّ درخواست مروان، براى آنان که چشم بیناى حقیقت دارند و با مقام معنویت و کرامت ائمه (علیهم السّلام) آشنا هستند، روشن و بى نیاز از توضیح است .
همان طور که على بن ابى طالب (علیه السلام) در بستر شهادت و در آخرین لحظات عمرش به فرزندانش سفارش مى کند که درباره قاتل او کوتاهى نکنند و در نوشیدن آب و خوردن غذا بر او تنگ نگیرند، هر چند دشمنى کینه توز باشد.
با این همه، برخى ناآشنایان با مکتب اهل بیت (علیهم السلام) و یا غرض ورزانى که همواره درصدد خاموش ساختن نور اهل بیت (علیهم السلام) بوده اند تلاش کرده اند که این لطف و بزرگوارى امام را به حساب دوستى قدیمى امام با مروان بگذارند![۳۰] غافل از این که عناد و دشمنى مروان با علویان و اهل بیت (علیهم السلام) روشن است که نیاز به اثبات ندارد.
امان دادن امام سجاد به خانواده مروان، آن هنگام که مردم مدینه بنی امیه را از مدینه بیرون می کردند، سبب شد تا طى سه روز که مدینه دستخوش قتل و غارت بود، خانه امام سجاد مأمن خوبى براى پناهندگان بوده و تعداد صد نفر زن با اعضاى خانواده خویش به منزل امام پناهنده شدند و امام تا آخر غائله از آنان پذیرایى کرد.[۳۱]آثار و پیامدهای واقعه حره
حادثه دلخراش و جانگذار حره، که مدّتی کوتاه بعد از عاشورا به وقوع پیوست، ضربه ای مهلک بر پیکره حکومت حقّه شیعی وارد نمود، به گونه ای که بعد از آن حادثه جانسوز، خبر آن در سراسر کشورهای اسلامی چون انفجاری هولناک لرزه بر اندام مردم انداخت. این حادثه مخصوصاً در عراق، مدینه و حجاز، رعب و وحشت فراوانی بر قلب و جان مردم بوجود آورد. آنها با خود گفتند یزیدی که آن قدر پلید است که حاضر شده، دست کثیف خود را به خون پاک سالار شهیدان؛ حسین بن علی (علیهما السلام) آلوده سازد و فرزندان بی گناه آن حضرت را به اسارت ببرد، به یقین برای حفظ حکومت و قدرت خود، از هیچ گونه جنایتی دریغ نخواهد کرد. این ترس و وحشت در جریان قیام مردم مدینه و رخ داد فاجعه حرّه اوج بیشتری گرفت.
بنابراین امام چهارم در شرایط بسیار سخت و طاقت فرسایی به امامت رسید. ایشان در حفظ اسلام و مذهب تشیّع رنج و مشقت فراوانی را متحمل شد. مسعودی مورخ نامدار در این زمینه می نویسد: علی بن الحسین (علیهما السلام)، امامت را به صورت مخفی و تقیّه شدید و در زمانی دشوار عهده دار گردید.[۳۲]بر گرفته از پایگاه تبیان.
پی‌نوشت :
[۱]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۴، ص ۱۸۰٫
[۲]. امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، مترجم: حجتى کرمانى، علی، ج ۵، ص ۲۵۳٫
[۳]. با استفاده از سایت حوزه نت.
[۴]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری) ، تحقیق: أبوالفضل ابراهیم، محمد، ج ۵، ص ۴۸۷، ناشر: دار التراث، چاپ دوم، بیروت، ، ۱۳۸۷ ش / ۱۹۶۷ م.
[۵]. ر. ک. سایت تبیان، مقاله: (قتل عام مردم بیگناه مدینه).
[۶]. خلیفه بن خیاط، أبو عمرو شباب، تاریخ خلیفه، ص ۱۸۱٫
[۷]. مسعودی، ابی الحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه: پاینده ، ابو القاسم، ج ۲، ص ۷۱٫
[۸]. همان، ص ۷۳٫
[۹]. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص ۲۵۴٫
[۱۰]. همان، ص ۲۵۵٫
[۱۱]. مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج ۳، ص ۶۹٫
[۱۲]. همان، ص ۶۷٫
[۱۳]. مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج ۳، ص ۶۹٫
[۱۴]. همان.
[۱۵]. ر- ک إبن اثیر، «الکامل فی التاریخ» حوادث سال ۶۳ هجری، در واقعه حره.
[۱۶]. صدوق، محمد بن علی بن حسین، خصال، ترجمه: کمره ای، محمد باقر، ج ۱، ص ۱۷۵؛ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ارشاد، مترجم: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج۲، ص۱۵۲٫
[۱۷]. فرآوری از صالح صدر، ابوالفضل، بخش تاریخ و سیره معصومین (علیهم السّلام)، تبیان.
[۱۸]. دینوری، ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج ۱، ص ۲۳۱٫
[۱۹]. قمی، عباس، تتمه المنتهی، ص ۳۹-۳۸٫
[۲۰]. فرآوری از محمدی، گروه دین و اندیشه تبیان.
[۲۱]. خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط، قسم۱، ص۲۹۱.
[۲۲]. دینوری، ابو محمد ابن قتیبه الامامه والسیاسه، ج ۱، ص ۲۱۳- ۲۱۵٫
[۲۳]. مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب، ج۱، ص ۳۷۸٫
[۲۴]. قمی، عباس، تتمه المنتهی، ص۶۰؛ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ارشاد، مترجم: رسولى محلاتى، سید هاشم، ج ۲، ص۱۵۲؛ عبدالله بن زبیر از کسانی است که بعد از مرگ معاویه با یزید بیعت نکرد و ملازم کعبه شد و مردم را به بیعت خویش فراخواند.
[۲۵]. همان.
[۲۶]. سید بن طاووس، لهوف، ص۱۶۲٫
[۲۷]. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص ۲۵۷٫
[۲۸]. نوشته مهدی صفری، گروه دین و اندیشه تبیان.
[۲۹]. طبرى ، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ طبرى ج ۵، ص ۴۸۵٫
[۳۰]. همان.
[۳۱]. فرآوری از زهرا اجلال، بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان.
[۳۲]. پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ص ۲۳۹
منابع جهت مطالعه بیشتر :
مدخل واقعه حره در دایره المعارف ها و دانشنامه ها
مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ارشاد، مترجم: رسولى محلاتى، سید هاشم، ناشر: اسلامیه، چاپ دوم، تهران.
ابن اثیر جزری، ابو الحسن عزالدین، الکامل فی التاریخ، ناشر: دارالصادر، بیروت، ۱۳۸۵ ش.
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ناشر: دار الصادر، بیروت، ۱۴۱۴ ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ترجمه، توکل، محمد، نشر نقره، چاپ اول، تهران، ۱۳۳۷ ش.
مسعودی، ابو الحسن على، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ناشر: دار الهجره، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۹ق.
طبرى ، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ طبری (تاریخ الأمم و الملوک)، تحقیق: ابراهیم، محمد أبو الفضل، ناشر: دار التراث، چاپ دوم، بیروت، ۱۳۸۷ ق /۱۹۶۷ م.
خلیفه بن خیاط، أبو عمرو، تاریخ خلیفه، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۵ ق.
اندلسی، ابن حزم، جمهره أنساب العرب، ناشر: دار الکتب العلمیه، بیروت، ۱۴۱۸ ق .
پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، ناشر: مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیه السلام)، قم، ۱۳۷۲ ق.
دینوری، ابن قتیبه، الإمامه و السیاسه (تاریخ الخلفاء)، تحقیق: شیری، علی، ناشر: دارالأضواء، چاپ اول، بیروت، ۱۴۱۰ ق.
قمی، عباس، تتمه المنتهی (وقایع ایام خلفا)، تصحیح / ترجمه: انصاری، غلامحسین، ناشر: چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، بی جا، ۱۳۸۹ ش.
امین عاملی، سید محسن، أعیان الشیعه، ناشر: دار التعارف، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
ابن اثیر، مجد الدین، النهایه فی غریب الأثر، ناشر: المکتبه العلمیه، بیروت، ۱۳۹۹ ق.
طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، محقق / مصحح: حسینى اشکورى، احمد، نشر مرتضوی، چاپ سوم، تهران، ۱۳۷۵ ش.
امین عاملی، سید محسن، سیره معصومان، مترجم: حجتى کرمانى، علی (م ۱۳۷۷ ق)، نشر سروش ، تهران، ۱۳۷۶ ش .
صدوق، محمد بن علی بن حسین، خصال، ترجمه: کمره ای، محمد باقر، ناشر: کتابچی، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۷ ش.
قمی، عباس، منتهی الامال، ناشر: دهکده، چاپ دوم، تهران، ۱۳۸۱ ش.
عمید، حسن، فرهنگ لغت عمید، ناشر: میلاد نور، چاپ اول، بی جا، ۱۳۸۹ ش.