مطمئنًا با دانشجویی معتقد و دارای فطرت پاک روبرو هستیم و این صفات خوب شما را می ستاییم. امیدواریم راهنمای خوبی در رابطه با این موضوع برای شما باشیم.

سؤال شما در عین کوتاه بودن جنبه های متفاوتی دارد. علت مشکل در برقراری دوستی درست، گاهی عدم مهارت ارتباط درست و موثر است؛ گاهی علت، عدم مهارت حفظ و نگه داری است؛ گاهی هم علت توقعات بیش از حد از دیگران است. آنچه در این موضوع مهم است این نکته است که یکی از عوامل موثر در انتخاب و حفظ ارتباط با دیگران، داشتن هدف از این ارتباط و دوستی و تنظیم روابط بر اساس این می باشد. انتخاب افراد بر مبنای عواطف و احساسات و نه بر اساس منطق و عقل و هدف می تواند انتهای زود هنگامی داشته باشد، زیرا جاذبیت یک فرد از نظر ظاهری یا شخصیتی یا پاره ای از صفات اخلاقی و متناسب با احساسات و هیجانات ما می تواند بطور مقطعی در روح و روان تأثیر بگذارد و خلأ عاطفی را پر کند.گرچه در ابتدا اینگونه دوستی ها سریع به مرحله صمیمیت می رسند اما با تغییر روحیه و موقعیت، جاذبه خود را از دست می دهند. لذا در این مرحله باید افراد و دوستان را دسته بندی نمود و برای هر یک محدوده خاصی را تعریف نمودو متناسب با آن رفتار نمود. مثلاً بعضی از دوستی ها علمی هستند و بیشتر به دنبال کسب علم و رابطه علمی با آنها هستیم؛ مطمئناً اینگونه دوستی ها با دوستانی جهت تفریح و گردش متفاوت هستند و رفتارها متفاوت می شوند. البته می توان افرادی را انتخاب نمود که بتواند نیازهای ما را برطرف نمایند، اما اینگونه افراد کم هستند و پیدا نمودن آنها سخت است.

اریکسون یکی از روانشناسان غرب، در سنین جوانی مرحله ای بنام «صمیمت در برابر انزوا» را مطرح می نماید. جوان تمام هم و غم و فکر و اندیشه اش ، دوستی است که برای او ارزش و اهمیت قائل است به همین جهت است که روابط دوستانه اش بسیار زیاد است. بنابراین چنین حالتی در این دوران چندان غیرطبیعی نیست. لازم به ذکر است جوانانی که از روحیه عاطفی بیشتری برخوردارند و اجتماعی تر و خونگرم هستند تحت تأثیر احساسات و عواطف دیگران بیشتر واقع می شوند.البته بهترین سیاست در این مسائل، میانه روى است و زیاده روى و افراط در آن موجب به وجود آمدن مشکلات فراوانی خواهد شد. این گونه دوستى ها گاهى اثر عکس مى گذارد و روابط دوست با انسان به جاى گرمى به سردى مى گراید. برای کامل شدن بحث این موضوع را در مهارت های ارتباطی و مهارت های حفظ ارتباط ادامه می دهیم.

*** محور اول : مهارتهای ارتباطی

1. برخورد شاد

سلام، احوال پرسى توأم با تبسّم، صمیمیت و احترام، اولین فن موثر ارتباطى، به منظور جلب محبت دیگران است. لحظه اول ملاقات از اهمیّت فوق العاده اى برخوردار است، به نحوى که موفقیت یا شکست در امر دوست یابى به آن بستگى دارد. معمولاً افرادى که ما با آنها ملاقات مى کنیم دو دسته اند: دسته اول برخوردى شاد و صمیمى دارند. این دسته داراى محبوبیت اجتماعى و دوستان فراوان ترى هستند؛ دسته دوم در برخورد اولیه خشک و بى روح مى نمایند. کسانى که لبخندزدن به چهره دیگران برایشان دشوار است. افراد این گروه یا تنها هستند و یا دوستان کمى دارند.در فرهنگ دینى ما، نسبت به سلام کردن، مصافحه و دیده بوسى، تبسّم، احترام و محبّت و ابراز علاقه قلبى سفارش و اهتمام فراوان شده است.

عدى بن حاتم مى گوید: «وارد مدینه شدم. پیامبر مرا شناخت از جاى خود برخاست و دست مرا گرفته به خانه خود برد … من از فروتنى وى غرق حیرت شدم و از اخلاق پسندیده و ملکات فاضله، و از احترام فوق العاده اى که نسبت به تمام افراد قائل بود دریافتم که وى فرد عادى، و فرمانرواى معمولى نیست» (جعفر سبحانى، فروغ ابدیت ج 2، ص 769)

شخصى از امام صادق (ع) سؤال نمود: حُسن خلق چیست؟ حضرت (ع) فرمود: «این که نرم برخورد نمایى، پاکیزه سخن بگویى و با چهره نیکو و شاد با برادرت روبرو شوى»؛ تلین جانبک و تطیب کلامک و تلقى اخاک ببشر حسن. (علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 71، ص 398)

حتّى وقتى که انسان عمیقاً غمگین و ناراحت است، باید در برخورد با دیگران، خود را شاد نشان دهد و تبسّم نماید. چنان که امام على (ع) در توصیف مؤمن مى فرماید: «شادى مؤمن در چهره او، واندوه وى در دلش پنهان است»؛ المؤمنُ بُشرهُ فى وَجهه، و حُزنه فى قلبه؛ (نهج البلاغه، حکمت 333)

به قول حافظ :

«با دل خونین لب خندان بیاور همچو جام      نى گرت زخمى رسد آیى چو چنگ اندر خروش»

2. گوش دادن فعّال

تمام مردم دوست دارد سکوت را شکسته، صحبت کنند. آنها مایلند احساسات و افکارشان را به دیگران منتقل سازند و به طور کلى به کسى نیاز دارند که حرف هایشان را خوب بشنود. اگر کسى احساس کند شنونده خوبى براى حرف هاى خود یافته، به خوبى قادر است افکار و احساسات خود را به او منتقل نماید، حتماً با او دوست خواهد شد. ملاقات توام با تفاهم و همدلى، سرآغاز بسیار خوبى براى شروع یک رابطه دوستانه است.

پیامبر بلند مرتبه اسلام، شنونده بسیار خوبى بود. همین اخلاق نیک، او را مقبول و محبوب امّت مسلمان و حتّى غیر مسلمانان ساخت. قرآن کریم در این باره مى فرماید «… او به خدا و فرمان هاى او ایمان دارد و به سخنان مؤمنان راستین گوش فرا مى دهد و آن را مى پذیرد و به آن ترتیب اثر مى دهد و رحمت است براى کسانى از شما که ایمان آورده اند…»؛ … قُل اُذُنُ خَیرٍ لکم یُومِنُ باللهِ و یُومِنُ للمومنین و رحمةٌ للّذین امَنوا مِنکم. (سوره مبارکه توبه، آیه شریفه 61)

طبق این آیه، «خوش باورى و شنونده خوب بودن» از راه هاى مهمّ جلب محبت و دوستى دیگران است.

3. ابراز احساسات

هر شخص به دنبال صحبت کردن به دنبال این است که تأثیر سخنان خود را در مخاطب یا مخاطبان احساس کند. اگر این بازخورد در جهت تأیید و موافقت او باشد، با دلگرمى و نشاط بیشترى به ارتباط کلامى، ادامه خواهد داد. در واقع یکى از عوامل مؤثر در برقرارى ارتباط تشخیص دقیق احساسات طرف مقابل و برجسته کردن آنهاست. ما با بازگردانى احساسات، به گوینده القا مى کنیم که سخنان او را فهمیده ایم و براى او ارج و احترام ویژه اى قائلیم. موارد زیر احساسات مثبتى است که شنونده – به عنوان بازخورد – می تواند از خود بروز دهد :

– حرکت سر به نشانه تایید گفتار طرف مقابل

– لبخند کوتاه به دنبال خوشحالى گوینده

– بازکردن چشم ها و کشیدگى صورت به موقع شگفت زدگی

– جمع کردن پیشانى و انقباض عضلات صورت در زمان شنیدن یک خبر ناگوار

– تحسین زبانى و استفاده از بعضى تکیه کلام ها چون «آفرین»، «چه جالب»

– تصدیق و تأیید با استفاده از کلماتى نظیر «خُب»، «درسته» و …

4. اهتمام به امر وداع و خداحافظى در پایان صحبت و ابراز علاقه نسبت به ادامه ارتباط و شنیدن بیشتر سخنان طرف مقابل.

به طور کلّى برقرارکردن رابطه، یک مهارت است که همیشه نیاز به اصلاح و تقویت دارد و حتّى در مورد آن باید آموزش دید و آن را در موقعیت هاى مختلف تمرین کرد، تا این که به شکل نوعى تخصص و رفتار پایا درآید. مطالعه کنید : خوب گویى، قاسم سبحانى، قم: جمال: 1379

*** محور دوم : مهارت های حفظ ارتباط و دوستی

داشتن معیار برای انتخاب افراد و دوست، بسیار خوب است اما آنچه مهمتر است نگه داری این ارتباط و دوستی است. لذا در ادامه به چند راهکار در مورد این مهارت اشاره می کنیم :

1. با دیگران خوش سخن باشید.

2. نرم خویى را فراموش نکنید.

3. کلمات مهرآمیز را تکیه کلام خود قرار دهید.

4. گذشت داشته باشید.

5. پذیرش بدون قید و شرط دیگران و برقرار نمودن ارتباط با کمترین هزینه.

6. نیکوکارى.

7. احسان.

8. تصمیم قاطع اتخاذ نمودن.

این موارد فوق از جمله امورى هستند که در آیات 195 سوره آل عمران و 96 سوره مریم به آنها اشاره شده است آنجا که می فرماید: «اى پیامبر، اگر این ویژگى ها را نداشتى مردم از اطراف تو پراکنده مى شدند». بنابراین شما نیز اگر در صدد جذب مردم هستید باید به این امور، اهتمام سخت داشته باشید.

افزون بر موارد فوق الذکر در ارتباط هاى دوستانه رعایت نکات زیر موجب استحکام و تقویت این روابط خواهد شد که شما نیز با رعایت دقیق این امور مى توانید به هدف خود نائل آیید :

الف) رفتارها و اعمالى که باید انجام گیرد :

1. همدردى واقعى و عملى.

2. بخشش هاى مالى و عفو و گذشت و حتى بر زبان نیاوردن آنها.

3. یکرنگى.

4. مدافع حقوق او بودن در حضور و در زمان عدم حضور او.

5. کم توقع بودن.

6. اظهار نمودن دوستى و محبت خود با زبان و عمل.

7. فروتنى در برابر او.

8. پرهیز از مجادله و بگومگوهاى بى ثمر و حتى برخى بگومگوهاى باثمرى که موجب رنجش خاطر مى گردد.

9. گوش فرادادن به حرف او و شنونده خوب بودن.

10. فاش نکردن اسرار او.

11. بردبارى در برابر ناملایمات و لغزش هایى که از او صادر مى شود.

12. شاد کردن او.

13. هدیه دادن به مناسبت هاى مختلف به ویژه مناسبت هایى که براى او اهمیت دارد.

14. دعا کردن در حق او.

15. پرهیز از ملامت و سرزنش علنى و انتقاد در جمع که موجب ناخرسندى او مى گردد.

16. وفادارى.

17. عمل عهد و پیمان و وعده ها.

18. رعایت ادب و احترام و آداب اجتماعى.

19. دور اندیشى و خیر خواهى.

20. کوشش در جلب محبت و علاقه او به هر شکل مشروع و ممکن.

ب ) رفتارها و اعمالى که باید از آن پرهیز نمود :

1. سخن چینى در حق او.

2. خیانت به او.

3. ستم نمودن.

4. اتهام بستن.

5. تندخویى و بداخلاقى.

6. خست به خرج دادن.

7. اعمال سلیقه هاى فردى و شخصى در رابطه با او.

8. دروغ گفتن.

9. خلف وعده با او.

10. عیب جویى نمودن.

*** جهت مطالعه و مراجعه در این زمینه کتاب های ذیل را نیز معرفی می نماییم :

– دوستی در قرآن و حدیث ؛ ری شهری.

– دوستی و دوستان؛ سید هادی مدرس ؛ ترجمه حمیدرضا شیخی و حمیدرضا آژیر ؛ انتشارات آستان قدس رضوی (1376)

– آئین دوستی (دوست یابی) دیل کارنگی ؛ انتشارات پیمان (1378)

– آئین دوستی در اسلام ؛ بابازاده

نویسنده : حامد محقق زاده