برخی فرمانده‌هان لشکر امام حسن(ع)

جواب اجمالی :
در باره حرب بن عبدالله و احمد بن حارث و قیس و سعید و مشخصات و پایان و عاقبت آنها در منابع اختلاف وجود دارد.
توضیح بیشتر :
1- در باره عاقبت حرب بن عبدالله در منابع بحثی نشده است اما اجمالادر منابع آمده که حرب بن عبدالله از اصحاب امام حسن بوده است .
امام در این نامه ایی که آن را توسط حرب بن عبدالله ازدی برای معاویه فرستاد، با اشاره به استدلال قریش در سقیفه، به خویشاوندی با رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و پذیرش آن از سوی عرب، اظهار داشت ….. اما در باره پایان عاقبت او چیزی مشخص نیست .
2- در باره احمدبن حارث از اصحاب امام حسن ع چیزی وجود ندارد .
3- عاقبت قیس بن سعد
قیس بن سعد بن عبادة خزرجی،(درگذشته ۶۰ق) از صحابۀ انصار پیامبر اکرم(ص)، بزرگ قبیله خزرج، از کارگزاران حکومت علوی و فرماندهان سپاه امام علی(ع) و امام حسن(ع) و از سخاوتمندان مشهور عرب بود .
قیس در بیشتر جنگ‌های دوره پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) حضور داشت و در برخی از آنها از جمله صفین پرچم و فرماندهی را بر عهده داشت. او از سوی حضرت علی(ع) به عنوان کارگزار ولایت مصر و سپس آذربایجان منصوب شد. قیس در دوره امام حسن(ع) نیز از فرماندهان آن حضرت بود که بر اساس برخی گزارش‌ها با صلح آن حضرت با معاویه موافق نبود. قیس احادیثی نیز از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است و علامه امینی نام او را در شمار شاعران واقعه غدیر در قرن نخست قمری ذکر کرده است.
4- سعید بن قیس
سعید بن قَیس هَمْدانی، از یاران امام علی و امام حسن(ع). او در جنگ‌های جمل و صفین حضور داشت و برخی از نامداران سپاه معاویه را کشت. سعید همواره مورد تأیید حضرت علی(ع) بود، حضرت ضمن سرودن شعری در مدح او، درستی کردارش را تأیید نمود، نام او در زمرۀ راویان حدیث از حضرت علی(ع) آمده است.
او پس از شهادت امام علی(ع)، در کنار امام حسن(ع) بود. عبدالرحمان عامل مختار در موصل، از فرزندان او بود که در سپاه مختار درگذشت.
قیس در بسیاری از جنگ‌های دوران پیامبر ص و امام علی(ع) و امام حسن(ع) شرکت داشت و از جمله در فتح مکه از فرماندهان سپاه اسلام به شمار می‌رفت. وی در دوران خلافت امام علی(ع) مدتی به حکومت مصر و سپس به حکومت آذربایجان منصوب شد. او در هر سه جنگ جمل، نهروان و صفین حضور داشت و در جریان درگیری امام حسن(ع) و معاویه بن ابی‌سفیان از فرماندهان سپاه امام حسن(ع) بود. قیس درسال ۳۸ هجری درجنگ نهروان فرمانده صحابه سپاه امام علی (ع) بود . قیس به سال ۶۰ (قمری) در هفتاد و سه سالگی درگذشت.
درباره تاریخ مرگ و مکان دفن قیس اختلاف وجود دارد. تاریخ وفات او را در سال آخر خلافت معاویه، سال ۶۰ قمری و سال ۸۵ قمری ذکر کرده‌اند. در استیعاب مکان دفن او مدینه و در اعلام زرکلی تفلیس یا سیمره ذکر شده است. بر اساس قول اخیر قیس از بیم معاویه در سال ۵۸ قمری به تفلیس یا در غاری از منطقه سیمره گریخته و در سال ۸۵ قمری در ولایت عبدالملک بن مروان درگذشته است.نوادگان قیس در عراق به القیسی معروف هستند .در ایران هم ایلات قیاسوند یا قیسوند از نوادگان او هستند
5- فرد دیگری به نام ، سَعْد بن حارث خُزاعی(شهادت ۶۱ق) از شهدای کربلا. وی از کارگزاران امام علی (ع) و یاران امام حسن(ع) بود که روز عاشورا در حمله نخست به شهادت رسید.
6- سعد بن مسعود ثقفی عموی مختار ثقفی
سعد بن مسعود ثَقَفی از صحابه پیامبر اکرم(ص) و از یاران امیرمؤمنان علی(ع) و عموی مختار بن ابوعبید ثقفی. وی در جنگ صفین، به ولایت مدائن گمارده شد و تا زمان امام مجتبی(ع) در این سمت بود. پس از ترور نافرجام امام حسن(ع) در ساباط مدائن، سعد مسئولیت حفاظت از جان امام(ع) را برعهده گرفت و تا بهبودی کامل امام(ع)، میزبان ایشان بود.
در مورد زندگی سعد پس از این جریان و درگذشت او در منابع تاریخی سخنی به میان نیامده است.
منابع جهت مطالعه بیشتر :
مدخل دایره المعارف ها و دانشنامه ها