پرسشگر محترم ! برای شناخت خدای متعال، راه های فراوان و گوناگونی وجود دارد که در کتاب های مختلف فلسفی و کلامی و بیانات پیشوایان دینی و نیز در متن کتاب های آسمانی به آن ها اشاره شده است. این دلایل و براهین از جهات مختلفی با یکدیگر تفاوت دارند مثلا در بعضی از آنها از مقدمات حسی و تجربی استفاده شده در حالی که بعضی دیگر از مقدمات عقلی محض، تشکیل یافته اند. و بعضی مستقیما در صدد اثبات خدای حکیم هستند در صورتی که بعضی دیگر تنها موجودی را اثبات می کنند که وجودش مرهون موجود دیگری نیست (واجب الوجود) و برای شناختن صفات او می بایست براهین دیگری اقامه کرد.(1) یکی از ساده ترین راه های خداشناسی، تأمل در نشانه های خدا در جهان، و به تعبیر قرآن کریم «تفکر در آیات الهی» است گویی هر یک از پدیده های جهان در زمین و آسمان و در وجود انسان، نشانی از مقصود و مطلوب آشنا دارد و عقربه دل را به سوی مرکز هستی که همیشه و در همه جا حضور دارد هدایت می کند. حال می خواهیم بدانیم منظور از اتقان صنع چیست و آیا از این طریق می توان وجود خداوند متعال را اثبات کرد؟ در کتب لغت اتقان را به «محکم بودن، کمال، درستی» معنا کرده اند و درباره صنع باید گفت یعنی هر آنچه خلق شده است به عبارت بهتر ما سوی الله.(2) همان طور که قرآن کریم می فرمایند: مجموعه عالم طبیعت دارای انسجام و اتصال شگفت آوری است که هیچ خلل و ناهماهنگی در آن دیده نمی شود،(3) دانشمندان علوم مختلف نیز صراحتا به این مطلب اذعان کرده اند و هر چه علوم بشری تکامل پیدا کند به این انسجام و اتصال هدفدار بیشتر پی می برند. و با دیدن این هماهنگی و انسجام هر شخصی، پدیدآورنده این عالم را حکیمی، علیم و مدبّر می داند، و گویند حکیم کسی است که اعمالش از روی علم و تدبیر و دارای انسجام و استحکام است. این استحکام و اتقان، نشانگر آفریننده ای علیم است که علم به ظاهر و باطن موجودات دارد چرا که او نه تنها خالق مادیات است خالق مجرّدات نیز می باشد. اوست که بین جسم انسان (که مادی است) و روح او (که مجرد است) هماهنگی و علقه ایجاد کرده است، در صورتی که این دو (جسم و روح) هیچ سنخیتی با هم ندارند، یکی فنا پذیر و محدود است و دیگری باقی و در حال رشد و تکامل می باشد و اوست که انسانیت انسان را درست می کند. اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نیز در مورد اتقان صنع الهی فرمایشاتی دارند که موجب ارشاد به سوی خدای حکیم و علیم می باشند از جمله امیر المومنین ـ علیه السلام ـ در نهج البلاغه(4).. برهان اتقان صنع نیز فقط بعضی صفات از جمله حکیم، علیم و قدیر و مدبّر بودن الهی را اثبات می کنند که برای صفات دیگر خداوند متعال به براهین دیگر باید رجوع کرد. نکته قابل توجه اینکه متکلمین اسلامی برهان اتقان صنع دیده را در ضمن برهان نظم آورده اند.
پاورقی:
1. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1379ش، ص49 ـ 53.
2. ر.ک: فرهنگ بزرگ جامع نوین، ترجمه المنجد، تهران، کتاب فروشی اسلامی، چاپ بیست و سوم، 1377ش، ص188 و ص1079.
3. ملک : 3، نمل : 88.
4. خطبه : 91.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات به نقل از پایگاه اطلاع رسانی پاسخگویان