تا زمانی که شخص در دنیاست و زنده است، اگر در همان حال زنده بودن دنیایی اش وارد بهشت ب رزخی شود، امکان گناه دارد؛ لکن گناه او از سنخ گناه شرعی نیست بلکه ظهور نقایص درونی اوست.

شیطان هم با کسی که هنوز به صورت حقیقی نمرده، همچنان کار دارد اگر چه در بهشت باشد؛ امّا بعد از آنکه شخصی با موت متعارف از دنیا رفت، دیگر شیطان نمی تواند با او کاری داشته باشد.

ممکن است سوال کنید: مگر می شود که شخصی در دنیا زنده باشد و در همان حال در بهشت برزخی هم باشد؟

عرض می شود که بلی چنین چیزی ممکن است. عرفا بارها و بارها در زمان حیاتشان بهشت و جهنّم برزخی را می بینند و از نعمات بهشت استفاده هم می کنند. رسول خدا(ص) نبز در سفرهای معراجی خودشان، از برزخ دیدن کردند؛ بلکه فراتر از بهشت و جهنّم برزخی، بهشت و جهنّم اخروی را هم مشاهده نمودند؛ بلکه از آن هم فراتر رفته اسماء الله را شهود کردند.

آدم(ع) نیز در زمین و از خاک همین زمین خلق شد، نه در بهشت و از خاک بهشت؛ لکن از همان ابتدای خلقتش چشم برزخی اش باز بود؛ لذا خودش را در بهشت برزخی مشاهده می نمود. یعنی در بهشت بودن او، به نحو مکاشفه بوده نه به نحو مردن و وارد برزخ شدن. متأسفانه برخی ها خلط نموده اند بین « در بهشت بودن» و « در بهشت خلق شدن»؛ آنچه قرآن کریم گفته این است که آدم(ع) از ابتدای خلقتش در بهشت بوده است، نه اینکه در بهشت خلق شده باشد. طبق روایات هم آدم(ع) در زمین خلق شد نه در بهشت؛ لکن از همان ابتدای خلق در بهشت برزخی حضور داشت.

برای برزخ رفتن، دو راه وجود دارد؛ راه اوّل مردن است؛ و راه دوم، مکاشفه، که آن هم نوعی مردن است؛ لکن نه مرگ کامل، بلکه مرگ نسبی؛ که اگر این حالت، بی اختیار باشد، آن را فقط مکاشفه گویند؛ امّا اگر با اختیار خود شخص باشد، آن را علاوه از مکاشفه، موت اختیاری هم می گویند. برای آدم(ع) این حالت، غیر اختیاری بوده است. پس آدم (ع) از همان ابتدای خلقتش چشم برزخی اش باز بود؛ لذا ایشان از همان ابتدا، فقط برزخ را می دید و دنیا را نمی دید، در حالی که بدن مادّی اش در دنیا بود.

خداوند متعال فرمود: «وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فیها مَنْ یُفْسِدُ فیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ: (به خاطر بیاور) هنگامى را که پروردگارت به فرشتگان گفت: « من قرار دهنده ی خلیفه ای هستم در زمین » . فرشتگان گفتند: «پروردگارا! »آیا کسى را در آن (زمین) قرار مى دهى که فساد و خونریزى کند؟! در حالی که ما تسبیح و حمد تو را بجا مى آوریم، و تو را تقدیس مى کنیم.» پروردگار فرمود: «من حقایقى را مى دانم که شما نمى دانید.» (بقره:30)

پس طبق گزارش خود خدا، آن هم قبل از خلقت حضرت آدم (ع)، آن حضرت، برای زندگی در زمین خلق شده بود نه برای زندگی در بهشت ؛ بنا بر این ، اخراجی حقیقی در کار نبود ، بلکه از اوّل مقرّر بود که او به زمین بیاید و آمدن او نیز حتمی بود؛ لکن قبل از ورود به دار تکلیف و جلسه ی امتحان، برای او کلاسی آموزشی نیز ترتیب داده شد و کنکوری آزمایشی از او گرفته شد تا کسب تجربه کند.

حکمتهای مکث آدم (ع) در بهشت برزخی

1 ـ خداوند متعال آدم را به نحو مکاشفه در بهشت قرار داد تا مزّه ی بهشت را به او بچشاند ، تا بعد از هبوط به زمین ، همچنان مشتاق بهشت باشد ؛ و مشغول دنیا نگردد ؛ لذا حضرت آدم بعد از هبوط ، هیچگاه فریفته ی دنیا نشد و همواره می دانست که لذّات دنیا در قیاس با آنچه او قبلاً دیده ، هیچ است. خداوند متعال این کار را با تمام انبیاء و ائمه (ع) می کند ؛ یعنی نبی و امامی نیست که از طفولیّت دید برزخی او باز نباشد و بهشت برزخی را مشاهده ننماید ؛ لذا انبیاء و ائمه(ع) هیچگاه فریفته ی دنیا نمی شوند ؛ چون دنیا را در مقایسه با آنچه مشاهده می کنند ، بسیار ناچیز می یابند. برخی افراد عادی نیز بعد از طیّ طریق بندگی و راه یابی به بهشت برزخی ، دارای عصمت اکتسابی می شوند.

2 ـ چون حضرت آدم (ع) اوّلین انسان بود لذا اطلاعی از تکلیف و عداوت و فریب و دروغ و امثال اینها نداشت. لذا خداوند متعال او را خارج از محدوده ی تکلیف شرعی قرار داده و در حالت مکاشفه، تکلیفی ارشادی به وی نمود ، تا از این طریق معنی تکلیف ، وسوسه ، دروغ ، فریب ، محرومیّت در اثر ترک طاعت و امثال آنها را عملاً به او آموزش دهد. به تعبیر دیگر ، خداوند متعال کنکوری آزمایشی از آدم (ع) گرفت تا برای کنکور حقیقی آمادگی لازم را داشته باشد. لذا در روایات آمده است که حضرت آدم(ع) فریب شیطان را خورد چون نمی دانست که ممکن است کسی قسم دروغ یاد کند. لذا شیطان قسم خورد که خیر خواه اوست ؛ و او باور نمود.

امّا چرا این آموزش در زمین و در حالتی خارج از حالت مکاشفه واقع نشد؟

دلیلش این بود که حضرت آدم (ع) به محض اینکه از حالت مکاشفه خارج می شد و حواسّ دنیایی اش به کار می افتاد، مکلّف می شد ؛ چون تمام شرایط تکلیف را داشت جز شرطِ در عالم مادّه بودن را ؛ و اگر در زمین خطا می کرد خطایش گناه شرعی محسوب می شد ؛ در حالی که انبیا باید معصوم از گناه باشند تا گفتار و کردار و امضائشان حجّت شرعی و الهی تلقّی گردد. پس او کنکور آزمایشی را باید در محیطی می گذراند که عصمتش را مخدوش نسازد.

پس امتحان آن حضرت در بهشت ، آزمایشی و ارشادی و برای راه نشان دادن بود ، امّا توبه ی آدم (ع) در زمین واقع شد ؛ لذا توبه ی حقیقی بود نه توبه ی آزمایشی. چون او با آن امتحان ، پی برده بود که درسش را خوب بلد نیست و ضعف دارد ؛ لذا به سوی خدا توبه می نمود ؛ یعنی به سوی خدا ، که کمال محض است ، بازگشت می کرد تا نقص خود را برطرف سازد. مثل کسی که می داند کنکور آزمایشی اثر حقیقی ندارد ؛ ولی هنگامی که در آن مردود می شود ، حقیقتاً ناراحت می شود نه مجازاً ؛ چون یقین می کند که اگر کنکور حقیقی می داد باز هم مردود می شد. لذا چنین کسی به سوی درس خواندن و تست زدن توبه می کند (باز می گردد).

3 ـ غرض دیگر از هبوط آدم و حوّا به زمین و ماندن آنها در زمین ، آن بود که آنها صاحب فرزندان شوند و نسل بشر را بگسترانند. اگر آدم و حوّا در همان مکاشفه باقی می ماندند، یقیناً ما فرزندان آنها نیز زاده نمی شدیم. چون در آن حالت، شخص دیگر توجّهی به بدن مادّی خود ندارد تا روابط زناشویی دنیایی داشته باشند. روابط زناشویی در برزخ هم موجب زاد و ولد نمی شود.

لذا یکی از تبعات خوردن از درخت منهیّه این بود که آنها را از مرتبه ی ملکوتیشان ساقط نمود و در این هنگام بود که متوجّه اعضای جنسی خود شدند و شروع کردند به پوشاندن خودشان به وسیله ی برگ درختان. « فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یخْصِفانِ عَلَیهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ ناداهُما رَبُّهُما أَ لَمْ أَنْهَکُما عَنْ تِلْکُمَا الشَّجَرَةِ وَ أَقُلْ لَکُما إِنَّ الشَّیطانَ لَکُما عَدُوٌّ مُبینٌ :و به این ترتیب ، (شیطان) آنها را با فریب(از مقامشان) فرودآورد. و هنگامى که از آن درخت چشیدند، اندامشان ( عورتشان ) بر آنها آشکار شد؛ و شروع کردند به قرار دادن برگهاى(درختان) بهشتى بر خود ، تا آن را بپوشانند. و پروردگارشان آنها را نداد داد که: «آیا شما را از آن درخت نهى نکردم؟! و نگفتم که شیطان براى شما دشمن آشکارى است؟! » (الأعراف:22).

پس اگر آنها از آن درخت نمی خوردند و به دنیا هبوط نمی کردند ، متوجّه هویّت جنسی خودشان نمی شدند و زاد و ولدی هم نمی داشتند. زاد و ولد ، اختصاص به موجود مادّی دارد که موجودی است مرکّب از اجراء خارجی ؛ لذا می تواند اجرائی را به صورت نطفه و سپس جنین از خود جدا سازد. امّا موجودات ملکوتی و برزخی ، به لحاظ فلسفی ، ترکیب حقیقی نداشته و بدنهایی بسیط می باشند. لذا جدا شدن جزئی از آنها نیز معنی ندارد.

خلاصه آنکه:

حضرت آدم و حوّا (ع) در همان حال که با ابدان برزخی خود در بهشت بودند ، بدن مادّی نیز داشتند ؛ لکن ابداً توجّهی به بدن مادّی خود نداشتند. لذا هبوط در حقیقت محدود شدن چشم برزخی آنها بود که باعث شد آنها تا مرز عالم مادّه تنزّل کنند و وجود مادّی خودشان را ملاحظه نمایند. در این هنگام بود که خود را برهنه دیدند و پس از آن خود را موجوداتی زمینی یافتند. مشابه این امر برای عرفا نیز رخ می دهد ؛ یعنی گاه چنان غرق در عالم مثال (ملکوت) می شوند که به کلّی از عالم مادّه غافل می گردند.