تأثیر لقمه حرام در حد زمینه و شرط است نه علت تامه؛ یعنى آن که زمینه را براى برخى گرایش هاى ناروا فراهم مى کند نه آن که از انسان سلب اختیار کند. چه بسا فرزندى که از پدر و مادر کافر به وجود مى آید ولى راه خیر در پیش مى گیرد، چون با اختیار و فطرت خویش به سوى کمال حرکت مى کند بنابراین شما نیز مى توانید با اختیار و معرفت خویش آن نقیصه را جبران کنید. مسلما مراقبت شما جبران گذشته ها را خواهد کرد و خداوند نیز هم آمرزنده است و هم جبران کننده. آنچه مسلم است این است که عنصر وراثت در شخصیت انسان مو ثر است اما این تا ثیر به حدى نیست که اختیار را از انسان سلب کند بلکه تنها مسیر رسیدن به کمال معنوى را نزدیک یا طولانى مى کند. به عبارت دیگر آهنگ و میزان گرایش به سمت نیکیها و بدیها را کمتر یا افزونتر مى سازد و در نتیجه کسى که با وجود چنین عواملى راه درست را در پیش گیرد از پاداش افزونترى بهره مند خواهد شد زیرا با دشوارى و تلاش بیشترى این راه را پیموده است. با توجه به آیه 27 سوره آل عمران که مى فرماید : «تخرج الحى من المیت و تخرج المیت من الحى ؛ خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده خارج مى سازد» مى توان گفت که وراثت آزادى را از انسان نمى گیرد زیرا چه بسا انسانهاى زنده دل که از انسانهاى مرده دل پدید آیند و برعکس (تفسیر نمونه ذیل آیه) اما این که گفتید پدرتان ربا میگیرد این مسا له دو صورت دارد صورت اول آنکه شما یقین ندارید به اینکه آنچه از وسایل و امکانات که استفاده مى کنید از حرام گرفته باشد فقط احتمال مى دهید که شاید این اموال پدر حرام باشد در این صورت شما مى توانید از امکانات استفاده کنید و بر شما حلال است و هیچ مشکل شرعى ندارد و چون شما به حکم شرعى مجاز به استفاده از آنها هستید انشا الله گرفتار آثار سو نیز نخواهید شد. صورت دوم اینکه شما یقین داشته باشید که دقیقا همان مال خاصى که شما از آن استفاده مى کنید مورد ربا است. در این صورت باید احتیاط کرد و مصرف نکنید البته به چنین یقینى رسیدن کار مشکلى است و بر شما هم لازم و واجب نیست تحقیق کنید که آیا این مورد مورد ربا مى باشد یا خیر بنابر این در این مسا له خیلى نگران نباشید. در هر صورت اگر یقین به مخلوط به حرام بودن مال باشد، اگر صاحب آن را نمى شناسید به مقدار مال حرام که مخلوط شده «رد مظالم» به فقیر بدهید و خمس مقدارى را که مصرف مى کنید نیز بپردازید.در این سؤال، دو مسأله با یکدیگر خلط شده و باید جدا از یکدیگر بررسى شود: 1- چگونگى تأثیرات منفى لقمه حرام، 2- رابطه این تأثیرگذارى با مسأله عدالت. 1- لقمه حرام چگونه اثر مى گذارد، با آن که غذاى حلال و حرام خاصیت یکسان دارد؟ یکسان بودن اثر غذاى حلال و حرام در بعد مادى و فیزیکى است؛ مثلاً یک عدد پرتقال یکصد گرمى، داراى مقدار واحد معینى ویتامین «ث» مى باشد؛ چه از راه حلال به دست آمده باشد و چه از راه حرام. اما آیا آثار خوراکى ها منحصر به آثار فیزیولوژیک و مادى است یا آثار دیگرى نیز دارد؟ آنچه علوم طبیعى به انسان مى آموزد، چیزى جز خواص طبیعى اشیا نیست؛ ولى آیا حقایق هستى تنها همین امور مادى هستند که در چنبره دانش تجربى(Science) قرار مى گیرد، یا حقایق برترى نیز وجود دارد که در تور دانش محدود بشر نمى افتد و از طریق فراعلمى و به کمک وحى به دست مى آید؟ حقیقت آن است که مسائل حقوقى و ارزشى همراه با امور مادى و فیزیکى بر انسان تأثیر گذارند. اما اثر مستقیم آنها در دستگاه هاضمه یا سیستم گردش خون و جهاز تنفسى نیست؛ بلکه تأثیرگذارى آنها بر نفس و جان آدمى و بر حقیقت هستى او است. بنابراین یکسانى اثر مال حلال و حرام در بدن انسان، مساوى با یکسانى اثر آن در روح و نهاد آدمى نیست و نباید بین این دو خلط کرد. این حقیقتى است که هیچ یک از دانش هاى بشرى توان درک آن را ندارد و کشف این راز از خدمات ارزنده اى است که انبیا و اولیاى الهى به بشریت نموده و آنان را از تأثیرات مسائل ارزشى و حقوقى بر نفس و جانشان خبر داده اند. در سخنان حضرت ابا عبداللَّه(ع) در روز عاشورا خطاب به سپاهیان دشمن نیز این دقیقه آمده است که «شکم هاى شما از حرام پر شده است، لاجرم سخن حق را شنوا نیستید». 2- اما این که چرا کار کسى بر دیگرى اثر مى گذارد باید گفت: این مسأله اختصاص به امور معنوى و روحانى ندارد، در مسائل مادى و فیزیکى نیز همین طور است؛ مثلاً کسى که زهر کشنده را با علم و از روى عمد مى نوشد جان مى سپرد و اگر آن را به فرد ناآگاهى هم بخوراند همین نتیجه را خواهد داد، در حالى که او گناهى مرتکب نشده است. سرّ مسأله آن است که نظام هستى نظام علت و معلول است و تأثیرات على امورى ضرورى و تخلف ناپذیر است؛ لیکن هر کسى مسؤول کارهایى است که با اختیار خود انجام داده و در محاسبه اعمال نیز خداوند حسنات و سیئات را براساس نعمات و شرایط و موقعیت هایى که فرد در آن قرار داشته مى سنجد. بنابراین در مواردى که شخص بى تقصیر بوده و چیزى بر او تحمیل شده است، مسؤول نیست. البته این به معناى آن نیست که هر کس در شرایط ناگوارى قرار گرفت، درباره اعمالش هیچ مسؤولیتى ندارد، زیرا در مقابل همه آن شرایط نادرست عقل و فطرت و اراده و قدرت تشخیص و انتخاب نیز وجود دارد؛ لیکن تفاوت هایى هست و این تفاوت ها در حساب عدل الهى مورد توجه قرار خواهد گرفت. از طرف دیگر یک تفاوت اساسى بین تأثیرگذارى کار دیگران بر شخص بین امور مادى و معنوى هست. در مسائل مادى مانند تأثیر خوردن یا خوراندن زهر کشنده هیچ فرقى بین انجام کار به دست خود یا دیگرى و یا آگاهانه و ناآگاهانه و اختیارى و غیراختیارى بودن نیست. اما در مسائل معنوى این امور نقش بالایى دارد؛ مثلاً کسى که مال حرام را با علم و از روى عمد و بدون اضطرار مى خورد، در نفس او حالت تجرى در برابر خداوند رشد مى کند و تداوم آن دل را سیاه و قلب را گرفتار بیمارى طغیان و سرکشى مى کند. اما کسى که ناآگاهانه چنین کرده است، اثر بسیار کمترى مى پذیرد و اثر عمده مال حرام در مورد شخص آگاه و عامد بالاختیار است.جهان آفرینش، جهان تأثیر و تأثر است و به ویژه پدیده ها ازعلل حقیقی و اعدادی خود تأثیر می پذیرند. پدر و مادر نیز از علل اعدادی و شرایط پیدایش فرزندان هستند که بدین دلیل رفتار آنها در پیش از تولد کودک و انعقاد نطفه و در حین آن و در دوران بارداری و تولد و پس از آن بر کودک تأثیر دارد. تأثیر مال حرام در روحیات فرزند به دلیل همین نظام تأثیر و تأثری عالم و دنیای مادی است. زیرا لقمه حرام نطفه را فاسد و همچنین شیر مادر را تباه می نماید. به این دلیل دستور داده شده که از آن اجتناب شود؛ بنابراین یکی از عوامل انحراف و تباهی احتمالی کودک، پدر و مادر هستند که در قیامت باید پاسخگو باشند. البته تأثیر لقمه حرام در فرزندان به نحو «اقتضا» است و نه «علیت». این بدین معنا است که حرام، تنها باعث ایجاد زمینه انحراف و گمراهی در فرزند می شود و علت اصلی و قطعی آن نیست. انسان موجودی صاحب اراده و توان است. موجودی که قادر است با آگاهی و انتخاب آزادانه ای که خدای متعال به صورت فطری در نهاد او قرار داده است زمینه بازپروری و ساخت شخصیتی خویش را به دست خود فراهم آورد و با تحصیل علم و عمل علت وصول به کمال و سعادت خویش گردد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 4/100116733)