با نگاهی به متون اسلامی، به ویژه قرآن و متون روایی، می توان به عامل محیطی بیرونی ،همچون جامعه ،خانواده، دوستان و همسالان، معلم و اراده اشاره نمود. در اسلام، خانواده از جایگاه ویژه ای برخوردار است و نقش برجسته ای برایش لحاظ شده. از این رو، تأثیر آن به عنوان یک عامل بیرونی و محیطی، از دوره جنینی آغاز می شود و به نحوی تا دوره بزرگ سالی ادامه دارد.
در دوره بارداری، اسلام ضمن توجه زیاد به تأثیر تغذیه و حالات روانی و عاطفی مادر بر جنین، تأثیر معنوی مادر و نوع تغذیه وی در این زمینه را نیز مورد اهتمام قرار داده است. برای نمونه، در روایات، از تأثیر تغذیه مادر باردار با شیر در خوش خلق شدن و با هوش شدن فرزندو از تأثیر خوردن «به» بر زیبایی یاد شده است.
پس از تولّد، تأثیر والدین به شکل ملموس تری ادامه می یابد و به محض تولّد، والدین به اجرای برنامه ها و اقدامات گوناگونی تحت عنوان «سنّت های هنگام تولّد» اقدام می کنند که از جمله آنها می توان به گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد،  کام برداشتن کودک با تربت امام حسین علیه السلام و یا خرما،  عقیقه نمودن،  نام گذاری،  ولیمه دادن،  تراشیدن موی سر و به میزان آن طلا یا نقره صدقه دادن اشاره نمود. روشن است که این گونه اهتمام و ارزش گذاری به تولّد نوزاد و انجام این نوع اقدامات، که عمدتا جنبه اجتماعی دارند و مثبت شدن نگاه دیگران به نوزاد و نیز حفظ حرمت نوزاد را به دنبال دارند، تأثیر شگرفی بر شخصیت کودک خواهند گذارد.
تأثیر والدین پس از دوره نوزادی ادامه می یابد و به ویژه در دوره «تمیز»، که کودک توانایی تشخیص خوبی از بدی را دارد، این تأثیر برجسته می شود؛ چه اینکه والدین در این دوره، باید شرایط لازم را برای آموزش فرزندان و آگاهی آنها از خوبی ها و بدی ها فراهم آورند. پس از این دوره نیز همچنان تأثیر والدین ادامه دارد و در دوره جوانی، در انتخاب همسر و شغل مناسب وی نیز ایفای نقش می کند.
شخصی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سؤال کرد: حق فرزند من بر من چیست؟ حضرت فرمودند: اسم نیکو برایش انتخاب کنی؛ خوب تربیتش کنی؛ و او را در جایگاه مناسبی [شغل مناسبی ]قرار دهی. (تهذیب الاحکام)
در زمینه تأثیر همسالان و دوستان نیز اسلام توجه ویژه ای مبذول داشته است. از دیدگاه اسلام، دوست و همسال می تواند تأثیر مثبت یا منفی بر شخصیت دوست و همسال خود داشته باشد، به گونه ای که وی را به آیین و روش خود درآورد.
رسول اکرم صلی الله علیه و آلهفرمودند: انسان بر آیین و روش دوستش زندگی می کند. (الکافى، ج 2، ص 375)
در سخن دیگری، حضرت علی علیه السلام به نوع تأثیر دوست ناصالح بر شخصیت انسان، که تأثیری روان شناختی و ناخودآگاه است، اشاره می کنند: با دوست بد همنشین نشو؛ چراکه طبع تو بدی را از طبع او به سرقت می برد و تو خود نمی دانی. (ابن ابى الحدید، ج 20، ص 272)
درباره نقش مدرسه از دیدگاه اسلام نیز هرچند در صدر اسلام، مدرسه به شکل کنونی و با ساختار امروزی وجود نداشت، اما مراکزی از قبیل مساجد، که هم محل عبادت و پرورش معنوی افراد بودند و هم محل آموزش افراد، جایگاه خاصی داشتند و در شکل گیری شخصیت افراد مؤثر بودند. قرآن در این زمینه فرموده است: «فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ» (توبه: 108)؛ در آن (مسجد) کسانی هستند که دوست دارند پاکیزه گردند.
از میان عناصر مربوط به مدرسه و نظام آموزشی، معلم بیش از دیگر عناصر مورد اهتمام واقع شده است، تا آنجا که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود را معلم بشر معرفی نمود: من معلم مبعوث شده ام. (کنزالعمّال، ج 1، ص 169)
 قرآن مجید به دو کارکرد مهم پیامبر صلی الله علیه و آلهبه عنوان معلم انسان ها، یعنی «تعلیم» و «تربیت» افراد، که تأثیر شگرفی بر شکل گیری شخصیت آنها دارد، اشاره کرده است: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ» (جمعه: 2)؛ او پروردگاری است که در میان بی سوادان، پیامبری از خودشان مبعوث گردانید تا آیاتش را بر آنان بخواند و آنان را تزکیه کند و تعلیم کتاب و حکمت دهد.
عامل اراده نیز جایگاه ویژه ای در اسلام دارد. خداوند در قرآن می فرماید: «إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرا وَ إِمَّا کَفُورا» (دهر: 3)؛ ما انسان را به راه (حق و باطل) رهنمون شدیم، خواه سپاسگزار باشد و خواه ناسپاس.
بنابراین، خداوند توسط پیامبران علیهم السلام راه سعادت و نجات را به انسان نشان داده و این خود انسان است که در تعیین سرنوشت و شکل گیری شخصیت خود، مؤثر است و می تواند نوع شخصیت خود را رقم بزند.
اما در اسلام، «اراده» و «اختیار» به عنوان مهم ترین شروط تکلیف شرعی به شماره آمده اند و بدون آن انسان مستحق عقوبت نمی گردد و تکالیف شرعی بر عهده او لازم نمی گردد. همچنین در اسلام، بر رفتار و عمل صالح بسیار تأکید شده است و اعمال و رفتارهایی که از اراده و اختیار انسان نشأت نگیرند تأثیر چندانی بر شکل گیری شخصیت وی ندارند.
اسلام انسان را موجود فعّال و صاحب اراده و اختیار می داند که سرنوشت خود را رقم می زند و پاسخگوی تمامی رفتارها و تصمیم های خود است و می تواند بر آرزوها و غرایز سرکش خود تسلّط یابد و آنها را در جهت صحیح، کنترل و هدایت نماید.
اگر انسان در محیط الوده قرار بگیرد و دچار لغزش شود ،خودش پاسخ گوی اعمال و رفتارش است .چنانچه یکی از راههای موثر در حفظ دین و تقوا ، دوری جستن از محیطهای ناپاک است. چرا که فراهم شدن زمینه گناه در این محیط ها، باعث رغبت و میل باطنى به سمت گناه مى شود و پرهیز از چنین محیط هایی خود گامی مهم در جهت حفظ دین است . شاید به همین سبب، پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت پاک ایشان (علیهم السلام) ، از محیط های ناسالم دوری می کردند و پیروان خود را از ورود به اینگونه مجامع باز می داشتند. در این زمینه هارون بن جَهم می گوید: « یکی از کارگزاران منصور عباسی مجلس جشنی گرفته و مردم را دعوت کرده بود. امام صادق (ع) نیز از جمله مدعوین بود. آن حضرت بر سر سفره بود و غذا می خورد و گروهی نیز همراه او بر سر سفره نشسته بودند که یکی از آنها آبی خواست و برایش کاسه ای شراب آوردند. همین که شراب به دست مرد رسید، امام (ع) برخاست. از او درباره علت برخاستنش پرسیدند و فرمود: پیامبر (ص) فرموده است : ملعون است کسی که بر سفره ای بنشیند که در آن شراب می خورند.» (اصول کافی، ج 6، ص 268)
در اسلام حتی مهاجرت از محله ، شهر یا حتی کشور خود به عنوان یکی از راههای دوری از محیط فاسد و زندگی در جامعه ای سالم برای حفظ دین الهی توصیه شده که ثواب بسیاری دارد. چنانکه در آیه 97 از سوره نساء می خوانیم : «کسانی که فرشتگان ، روح آنها را گرفتند در حالی که به خویشتن ستم کرده بودند، به آنها گفتند: شما در چه حالی بودید؟ (و چرا با اینکه مسلمان بودید، در صفِ کفّار جای داشتید؟!) گفتند: ما در سرزمین خود، تحت فشار و مستضعف بودیم. آنها ( فرشتگان‌) گفتند: مگر سرزمین خدا، پهناور نبود که مهاجرت کنید؟! آنها (عذری نداشتند، و) جایگاهشان دوزخ است، و سرانجام بدی دارند. »
اما گاه شرایط فرد به گونه ایست که نمی تواند محیط ناسالم را ترک کند و در فضایی سالم و روح بخش زندگی کند. در این فضا که زمینه های گرویدن فرد به گناه زیاد است، یک انسان دیندار برای تاثیر نپذیرفتن از محیط و حفظ اعتقادات خود باید زمینه های گناه و کجروی را از بین ببرد. یک راهکار در این زمینه ، کنترل چشم و گوش خود است. بدین مفهوم که فرد دقیقاً باید مواظب چشم خود باشد که مبادا به موارد نامناسب و گناه آلود نگاه کند، چرا که نگاه کردن تاثیر مستقیمی بر حالات و رفتار انسان می گذارد . تحقیقات انجام شده در روان شناسی نیز مؤید آن است که نگاه کردن به افراد و تصاویری که ظاهری ناپسند و غیراخلاقی دارند ، انسان را به سوی رفتارهای خلاف و نادرست سوق می دهد.
فرد با نگاه نکردن به مناظر گناه آلود و مشغول کردن نگاه و فکر خود به مسائل مفید می تواند در حفظ تقوای خود گامهای بلندی بردارد. درباره شنیدنیهایى که ممکن است به حرام منجر و زمینه ساز حرام شوند نیز همین راهکار پیشنهاد می شود. یعنی فرد از شنیدن نوارهای موسیقى مستهجن ، شنیدن لطیفه و جوکهای نامناسب بپرهیزد و با خواندن مطالب آموزنده و پرورش دهنده فکر و روح ، و با شنیدن نوای روحبخش قرآن ، شخصیت دینی و انسانی خود را به بهترین نحو، شکل دهد. چشم و گوش دو مجرای کسب علم انسان می باشد، و این علم است که انسان را به عمل وا می دارد. اگر این دو مجرا از موارد نادرست و حرام پر شوند، عملی که از انسان بروز می کند نیز جز حرام نخواهد بود.
انسانهای مومن و معتقد که به ارزشهای دینی خود پایبند هستند معمولا در انتخاب هم نشین نیز دقت فراوانی می کنند. دوست بد، زمینه بسیار مهمی برای اشتباه و گناه است ، چراکه انسان از دوست و همنشین خود بسیار تاثیر می گیرد. به نحوی که دوست و معاشر بد، شخصیت انسان را به نابودی و ویرانی می کشاند. دوست بد انسان را به محیط های گناه آلود می کشاند و با عادی نشان دادن گناه ، کم کم اعتقادات فرد را می خشکاند. خداوند در آیات 27 و 29 سورۀ فرقان هشدار می دهد که مراقب باشید تا شیطان از طریق دوست ناباب ، شما را به فساد و انحراف نکشاند. در این آیات انسان ساز خداوند می فرماید: « به خاطر بیاور، روزی را که ظالم دست خود را از شدت حسرت به دندان می گزد و می گوید: ای کاش با رسول خدا راهی برگزیده بودم . ای وای برمن! کاش فلانی را دوست خود انتخاب نکرده بودم او مرا از یاد خدا گمراه ساخت بعد از آنکه هدایت شده بودم. و شیطان همیشه انسان را از راه راست گمراه می کند.»
از دیگر راهکارهای مهم در حفظ دین وابسته نکردن رفتار خود به نگاه و قضاوت اکثریت جامعه است . شخصی که معیار انتخابها و رفتارهایش را همرنگ شدن با اجتماع قرار می دهد، نمی تواند در محیط های ناسالم رفتارهای سالم و خداپسندانه ای داشته باشد. محیط ناسالم مسلماً حال و هواى الهى ندارد و آلوده به هوس هاى مردم مى شود.
در سفارش معروف حضرت لقمان (ع) به پسرش نیز آمده است : «پسرم ! قلب خود را به خشنودى مردم وابسته مکن زیرا هر کاری انجام دهی ، رضایت همه مردم بدست نمى آید ؛ پس به رضایت آنها دل مَبَند، و به خشنودى خداى بزرگ اشتغال داشته باش.»
از دیگر راهکارهای حفظ دین در محیط های ناسالم ، توجه و تفکر به آثار گناه در زندگی است . توجه به آثار و عواقب کارهای ضد اخلاقی که در این گونه محیط ها انجام می گیرد تلنگر و تذکر بسیار مثبتی برای فرد به همراه دارد . گناه ، نه تنها انسان را از خدا دور می کند و اخلاق و رفتار او را ناپسند می کند بلکه گاه بر زندگی او تاثیر مستقیم دارد . به طور مثال برخی گناهان مانند داشتن روابط نادرست با جنس مخالف و یا مصرف مشروبات الکلی گاه به گسستن کانون خانواده منجر می شود و فرد به واسطه یک اشتباه ، نزدیکترین افراد خود را از دست می دهد. بدین جهت است که دین اسلام به تفکر در عاقبت کار بسیار تاکید دارد و مدام انسان را به حفظ ایمان و تقوای الهی سفارش می کند. جای دارد که به این حدیث نورانی از محمد مصطفی (ص) اشاره کنیم که می فرمایند: « در برابر گناهان پارسایى را پیشه کنید، زیرا گناهان نابودکننده خیرات مى باشند…»
به گفتۀ بزرگان اخلاق ، رشد و تعالی هر فرد ، محصول شناخت صحیح و آگاهانه او از معارف و حقایق دینی است. هر چه انسان بتواند مطالعات دینی خود را بالا ببرد و با برهان و استدلال عقلی، اصول دین را برای خود اثبات نماید، به همان میزان احتمال انحراف او در عمل کاهش خواهد یافت.
اعمالی از قبیل تفکر در نعمت های الهی، تأمل و تدبر در آیات الهی، درد دل با خدا، شرکت در مراسم دعا و نیایش ، خواندن داستان زندگی انسانهای پرهیزگار و موارد دیگر ، در حفظ دین و تقویت ایمان نقش مهمی را ایفا می کنند . در این میان حضور در مسجد و مراوده با برادران و خواهران ایمانی و بهره بردن از لذت و معنویت نماز وحدت بخش جماعت ، تاثیر بسزایی در روحیه و ایمان فرد مومن دارد .
مسلماً حفظ ایمان و ارزش های دینی در محیط های نامساعد بسی دشوار است ولی ارزش افزون تری دارد. خداوند در سوره تحریم آسیه همسر فرعون را برای مومنان به عنوان الگو مثال می زند . او در محیط نامساعد و کفرآلودی قرار داشت ولی قلبش آنچنان مملو از ایمان به خدا بود که در برابر همۀ بدی ها ایستاد و علیرغم تمام سختی ها ، دست از اعتقاد به خداوند یکتا و روز معاد بر نداشت. آن هنگام که این بانوی بزرگ از شوهرش بیزاری جست ، عرضه داشت : « پروردگارا! خانه ای برای من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و عمل او نجات ده، و مرا از قوم ظالم رهائی بخش.»( سوره تحریم ، آیه 11)
در نتیجه انچه که در پیمودن مسیر  الهی مهم و قابل توجه است اراده و اختیار خود انسان می باشد،چرا که انسان با اراده و اختیارش و در هر محیط و با هر شرایطی می تواند (با انتخاب مسیر درست و الهی ) به قرب الهی و کمال دست یابد .