روح انسان، پدیده‌اى است لطیف، ظریف، نقش‌گیر و اثرپذیر. روح انسان از ساعتى همنشینى و مجالست با انسان دیگری، رنگ‌ها به خود گیرد و حالت‌ها می‌پذیرد. تأثیر رفاقت و معاشرت در روح و روان و اخلاق و رفتار آدمی تأثیری انکارناپذیر است، چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی؛ به بیان امام علی(ع): «همنشینى با نیکان، نیکى می‌آورد، مثل باد که چون بر بوى خوش بگذرد، با خود، بوى خوش می‌آورد».(1)
دو نفر وقتی با یکدیگر معاشرت کنند اگرچه مبنای معاشرتشان مطامع و منافع مادی باشد چه بخواهند و چه نخواهند روح آنها با یکدیگر مخلوط می‌شود. از روح این، روح او متأثر می‌شود و از روح او روح این و خود به خود در این بین تخلل و اختلاط و امتزاج پیدا می‌شود. همنشینی و رفاقت با صالحان، روح انسان را به سوی کمال سوق می‌دهد و همنشینی و رفاقت با گناه‌کاران و تبه‌کاران، روح او را به گناه و تباهی می‌کشاند.
ناگفته نماند؛ هرچند طبیعت روح انسان از شرایط و موقعیّت‌های مختلف زیستی و اجتماعی تأثیر می‌پذیرد و بر فرد و جامعه و شرایط اجتماعی نیز تأثیر می‌گذارد. اما این تأثیرپذیری انسان، هیچ منافاتی با تسلط بر نفس و تقویت اراده، و پرورش روح ندارد. چنان‌که در قرآن کریم می‌خوانیم: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُون »؛(2) «اى کسانى که ایمان آورده‌اید، به خودتان بپردازید. هر گاه شما هدایت یافتید، آن کس که گمراه شده است به شما زیانى نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوى خداست. پس شما را از آنچه انجام می‌دادید، آگاه خواهد کرد». در این آیه شریفه سخن از این است که روح هدایت یافته انسان این توانایی را دارد که با اراده و اختیار خود در برابر شرایط و موقعیّت‌های ناسالم و گمراه کننده ایستادگی کند و از دیگران رنگ و تأثیر نپذیرد، بلکه بر آن شرایط تأثیرگذار باشد و موقعیّت‌های نادرست و گمراهی دیگران را تغییر دهد. نمونه‌های این رنگ ناپذیری و بلکه تأثیرگذاری، پیامبران، امامان، اولیای الهی و مؤمنان راستین هستند.
____________________________________
1 . «صُحْبَةُ الْأَخْیَارِ تَکْسِبُ الْخَیْرَ کَالرِّیحِ إِذَا مَرَّتْ بِالطِّیبِ حَمَلَتْ طِیباً»؛ لیثى واسطى، على بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش، ص 304.
2. مائده، آیه 105.