تاریخ ولادت پیامبر(ص) و سال عام الفیل

###
پاسخ کوتاه :
داستان اصحاب فیل از معجزات قرآن کریم بشمار می رود.
سوره فیل، صدو پنجمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء سی‌ام جای گرفته است.
این سوره به این دلیل سوره فیل نامیده شده که به داستان اصحاب فیل می‌پردازد؛ اصحابی که به قصد خراب‌کردن کعبه از سرزمین خود حرکت کردند و خداوند مرغان ابابیل را به سوی آنان فرستاد و مرغان با باریدن کلوخ‌های سنگی بر سر آنان هلاکشان کردند.
1- در اصل پذیرش سوره فیل و سپاه ابرهه و طیرابابیل اتفاق است اما در چگونگی و ماهیت آن اختلاف وجود دارد .
2- در تفسیر و ماهیت سوره فیل بین مفسران و روایات و گزارشهای تاریخی اختلاف وجود دارد .
3- مفسران اسلامی اجمالا در تفسیر سوره فیل و حمله ابرهه و ابابیل و تاریخ تولد پیامبر(ص) در این سال اتفاق نظر دارند .
4- برخی از محققان اسلامی سال تولد پیامبر(ص) را درعام الفیل دانستند.
5- این که پادشاه ایران ، یمن ، روم ، حبشه و حجاز و عربستان در زمان وقوع ماجرای اصحاب فیل چه کسانی بوده اند در منابع تاریخی اختلافات بسیاری وجود دارد.
6- مستشرقان و غربیان سعی دارند در چگونگی و ماهیت ابرهه ، سپاه ابرهه، و طیر ابابیل و سال تولد پیامبر(ص) در عام الفیل تردید نمایند .
7- مسیحیان قبل از اسلام تاریخ مدون و مضبوطى نداشته اند لذا نمی توان در این‌باره نظر صحیح و دقیقى از قول آنها ارائه کرد.
توضیح بیشتر :
قصه اصحاب فیل و سوره فیل از ارهاصات است یعنی وقایع ایی که در هنگام تولد پیامبر اتفاق افتاده است .
خداوند در قرآن به ماجرای اصحاب فیل تصریح دارد . سوره فیل، صد و پنجمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء سی‌ام جای گرفته است.
سوره فیل از سوره های مکی قرآن است
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان
أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحَابِ الْفِیلِ ﴿۱﴾ مگر ندیدى پروردگارت با پیلداران چه کرد (۱)
أَلَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِی تَضْلِیلٍ ﴿۲﴾ آیا نیرنگشان را بر باد نداد (۲)
وَأَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْرًا أَبَابِیلَ ﴿۳﴾ و بر سر آنها دسته دسته پرندگانى ا بابیل فرستاد (۳)
تَرْمِیهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّیلٍ ﴿۴﴾ [که] بر آنان سنگهایى از گل [سخت] مى افکندند (۴)
فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ ﴿۵﴾ و [سرانجام خدا] آنان را مانند کاه جویده شده گردانید (۵)
این سوره به این دلیل سوره فیل نامیده شده که به داستان اصحاب فیل می‌پردازد؛ اصحابی که به قصد خراب‌کردن کعبه از سرزمین خود حرکت کردند و خداوند مرغان ابابیل را به سوی آنان فرستاد و مرغان با باریدن کلوخ‌های سنگی بر سر آنان هلاکشان کردند.
خداوند بزرگ که خالق همان فیل بود برای نشان دادن گوشه ای از قدرت وعظمت ذات مقدس خود و ایجاد دلگرمی و امید در میان مردم ، فرمان داد پرندگان کوچک ( ابابیل) که هیچ تناسبی از جهت جثه و هیکل با آن فیلها نداشتند با سنگریزه و کلوخهای کوچکی که در نوک منقار آن پرندگان جای می گرفت ، مشرکین و فیلها را از بین ببرند تا هم مردم آرامش پیدا کنند و هم درسی باشد برای همه مشرکین و مخالفین مثل نجاشی پادشاه ظالم یمن که قصد مقابله با دین و آئین یکتا پرستی را داشتند .
در سوره فیل منظور از طیر ابابیل چه نوع پرندگانی است آیا منظور همان پرستو می باشد؟ چطور این پرندگان توانستن فیل ها را از پا در آورند؟آیا می توان طیر ابابیل را به شهاب سنگ تعبیر کرد؟ آیا طیر ابابیل کلوخ و سنگ ریزه و یا…حمل می کردند و یا عامل آبله مرغان و یا … بودند اختلاف وجود دارد .
آنچه که صورت گرفته و توسط ابابیل و قدرت سنگ ریزه ها اتفاق افتاده به خواست و قدرت خداوند بوده است که از طریق اسباب و علل ظاهری رخ داده است.
هدف ابرهه و سپاه او
در باره علت حمله ابرهه و اصحاب فیل در منابع اختلاف وجود دارد .
هدف ابرهه و سپاه او نابودی کعبه و مکه بود و علت آن را متعدد و متفاوت بیان کردند . اما چون ابرهه و سپاه او از فیل استفاده می کردند و فیل در میان اعراب وجود نداشت این حمله معروف به اصحاب فیل شد .

ابرهه و عبدالمطلب
روایات اسلامی در ماجرای اصحاب فیل به جناب عبدالمطلب و شتران او اشاره می کنند .
هنگامى که نزدیک مکه رسید کسانى را فرستاد تا شتران و اموال اهل مکه را به غارت آوردند ، و در این میان دویست شتر از « عبدالمطلب » غارت شد .
« ابرهه » کسى را به داخل مکه فرستاد و به او گفت بزرگ مکه را پیدا کند ، و به او بگوید « ابرهه » پادشاه « یمن » مى گوید من براى جنگ نیامده ام ، تنها براى این آمده ام که این خانه کعبه را ویران کنم ، اگر شما دست به جنگ نبرید نیازى به ریختن خون شما ندارم !
فرستاده « ابرهه » وارد مکه شد و از رئیس و شریف « مکه » جستجو کرد ، همه « عبدالمطلب » را به او نشان دادند ، ماجرا را نزد « عبدالمطلب » بازگو کرد « عبدالمطلب » نیز گفت : ما توانائى جنگ با شما را نداریم ، و اما خانه کعبه را خداوند خودش حفظ مى کند .
فرستاده ابرهه به عبدالمطلب گفت : باید با من نزد او بیائى ، هنگامى که عبدالمطلب وارد بر ابرهه شد ، او سخت تحت تأثیر قامت بلند و قیافه جذاب و ابهت فوق العاده عبدالمطلب قرار گرفت ، تا آنجا که که « ابرهه » براى احترام او از جا برخاست و روى زمین نشست و عبدالمطلب را کنار دست خود جاى داد ، زیرا نمى خواست او را روى تخت در کنار خود بنشاند ، سپس به مترجمش گفت از او بپرس حاجت تو چیست ؟
مترجم گفت : حاجتم این است که دویست شتر را از من به غارت برده اند دستور دهید اموالم را بازگردانند .
ابرهه سخت از این تقاضا در عجب شد، و به مترجمش گفت به او بگو هنگامى که تو را دیدم عظمتى از تو در دلم جاى گرفت ، اما این سخن را که گفتى در نظرم کوچک شدى تو درباره دویست شترت سخن مى‌گوئى، اما درباره « کعبه » که دین تو و اجداد تو است و من براى ویرانیش آمده ام مطلقاً سخنى نمى‌گوئى؟!
« عبدالمطلب » گفت : « من صاحب شترانم، و این خانه صاحبى دارد که از آن دفاع مى‌کند » ( این سخن، ابرهه را تکان داد و در فکر فرو رفت) .
« عبدالمطلب » به مکه آمد ، و به مردم اطلاع داد که به کوههاى اطراف پناهنده شوند ، و خودش با جمعى کنار خانه کعبه آمد تا دعا کند و یارى طلبد، دست در حلقه در خانه کعبه کرد و دعا کرد .
سپس عبدالمطلب به یکى از دره هاى اطراف مکه آمد و در آنجا با جمعى از قریش پناه گرفت ، و به یکى از فرزندانش دستور داد بالاى کوه ابوقبیس برود ببیند چه خبر مى‌شود .
فرزندش به سرعت نزد پدر آمد و گفت پدر ! ابرى سیاه از ناحیه دریا ( دریاى احمر ) به چشم مى خورد که به سوى سرزمین ما مى آید ، عبدالمطلب خرسند شد صدا زد « اى جمیعت قریش ! به منزلهاى خود بازگردید که نصرت الهى به سراغ شما آمد » این از یکسو .
از سوى دیگر ابرهه سوار بر فیل معروفش با لشگر انبوهش براى درهم کوبیدن کعبه از کوههاى اطراف سرازیر مکه شد ، ولى هرچه بر فیل خود فشار مى آورد پیش نمى رفت ، اما هنگامى که سر او را به سوى یمن باز مى گرداندند به سرعت حرکت مى کرد ، ابرهه از این ماجرا سخت متعجب شد و در حیرت فرو رفت .
در این هنگام پرندگانى از سوى دریا فرا رسیدند ، همانند پرستوها و هر یک از آنها سه عدد سنگریزه با خود همراه داشت ، یکى به منقار و دوتا در پنجه ها ، تقریباً به اندازه نخود ، این سنگریزه ها را بر سر لشگریان ابرهه فرو ریختند ، و به هر کدام از آنها اصابت مى کرد هلاک مى شد ، و بعضى گفته اند سنگریزه ها به هر جاى بدن آنها مى افتاد سوراخ مى کرد و از طرف مقابل خارج مى شد .
در این هنگام وحشت عجیبى بر تمام لشگر ابرهه سایه افکند، آنها که زنده مانده بودند پا به فرار گذاشتند، و راه یمن را سؤال مى کردند که بازگردند، ولى پیوسته در وسط جاده مانند برگ‌خزان به زمین مى ریختند.
خود «ابرهه» نیز مورد اصابت سنگى واقع شد و مجروح گشت، و او را به صنعا (پایتخت یمن) بازگرداندندو در آنجا چشم از دنیا پوشید.( قصه‌هاى قرآن ، حضرت آیت الله مکارم شیرازى به نقل از سایت تبیان)
تعداد سپاه ابرهه
تعداد سپاه ابرهه را شصت هزار نفر و تعداد فیل ها را یک هزار و در منابع دیگر، از 13000 تا 10 و حتى یک فیل نوشته اند که حامل فرماندهان بوده اند و هر فرمانده سوار بر یک فیل بوده است.
هم چنین آورده شده که تنها یک فیل ـ همان فیل هدیه شده از طرف پادشاه حبشه که ابرهه بر آن سوار بود و فرمان مى داد ـ در این ماجرا مورد استفاده قرار گرفت سرانجام، فرمان حمله توسط ابرهه صادر شد هر چند گفته مى شود که فیل ها حاضر به حرکت نمى شدند و با ضربه هاى طبرزین بر سر آن‌ها، حرکت مى‌کردند.
شبهات مختلف در باره اصحاب فیل
شبهات در باره سپاه ابرهه از تعداد سپاه، تعداد کشته شدگان ، تعداد فیل ها ، و… دهها سوال و شبهه زیاد است اما به علت اختلاف منابع قابل پاسخ نیست و پاسخ هم فایده ایی ندارد چون در منابع تاریخی اختلاف وجود دارد .
اما پرسش هاى اساسى در باره سپاه ابرهه و اصحاب فیل :
1. تاریخ، لشکرکشى ابرهه را به مکه چگونه گزارش کرده است؟برخى بر این باورند که هجوم ابرهه و سپاه فیل به مکه، واقعیت تاریخى ندارد یا دست کم آن گونه که در منابع اسلامى آمده، نبوده است. از سوى دیگر، قرآن با صراحت تمام از یورش اصحاب فیل و در هم کوبیده شدن آنان از سوى خدا با سنگ باران گروه هایى از پرندگان، سخن به میان آورده و در منابع تاریخى و روایى نیز شرح و تفصیل ماجرا آمده است.
2. چه زمینه ها و شرایطى به لحاظ سیاسى ـ اقتصادى و مذهبى یا از نظر روابط بین قدرت هاى بزرگ آن روز، براى توجیه این لشکرکشى وجود داشته است؟
3. انگیزه ها و اهداف مهاجمان از حمله به مکه چه بوده است؟ آیا مقصد نهایى این تهاجم دست اندازى به شهر بى دفاع مکه و تخریب کعبه بوده یا علاوه بر آن، اهداف دیگرى مانند تسلّط بر راه مهم بازرگانى شمال ـ جنوب جزیره و بازارهاى تجارى منطقه یا تهاجم به مرزهاى امپراطورى ساسانى در شمال شرقى جزیرة العرب هم در دستور کار بوده است؟
4. یاد و خاطره حادثه در چشم و دل ساکنان مکه چه اندازه باقى ماند و از زبان شاهدان و شاعران دوره جاهلى چگونه منعکس شده است؟
5. بازتاب حادثه در روایات عربى و اسلامى با تاریخ هاى بیزانسى و رومى و نیز روایات مسیحى و حبشى آن چه تشابهات و تفاوت هایى دارد؟
6. وقتى آیات سوره فیل نازل شد موضع و عکس العمل مشرکان و معارضان پیامبر در تأیید یا انکار قضیه چگونه بود؟
7. علت و چگونگى بازگشت و شکست یا نابودى سپاه ابرهه چه بود؟ آیا بر اثر شیوع بیمارى و حوادث و بلایاى طبیعى از پاى در آمدند یا معجزه اى الهى به وقوع پیوست و با قدرت نمایى خداوند در هم کوبیده شدند؟
8. این حادثه با ولادت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) چه ارتباطى داشت و چگونه مى توان آن را به بعثت آن حضرت پیوند زد؟
و…..
پاسخ به این شبهات :
برخى خواسته اند داستان اصحاب فیل را بر آنچه درکتب تاریخى اروپائیان و ساسانیان و لشکرکشى انوشیروان به یمن و نابود شدن لشکر ابرهه در سر زمین حجاز بوسیله آبله وامثال آن منطبق ساخته و با تصرفاتى که در کلمات و تاویلاتی که در عبارات کرده اند بنظر خود جمع بین قرآن کریم و تواریخ نموده اند که اشتباه است .
قصه اصحاب فیل قطعی است زیرا :
به هر حال، در اصل وقوع این ماجرا هیچ تردیدى نیست و قدیمى ترین منبع معتبر، که این داستان را بازگو مى کند، سوره فیل در قرآن کریم است که از نخستین سوره هاى مکى بوده و دلیلى بر صحت وقوع آن حادثه است و اگر چنین نبود:
اولاً، قریش و مشرکان مکه آن را انکار مى کردند;
ثانیاً، یمنى هاى مقیم یمن و حجاز آن را هرگز انکار ننمودند;
ثالثاً، اهالى حبشه که به صورت غلام و کارگر در مکه زندگى مى کردند، هیچ اعتراضى به این داستان اظهار نداشتند;
رابعاً، همکارى پادشاه حبشه با پیامبر(صلى الله علیه وآله) در جریان مهاجرت مسلمانان به حبشه نیز مؤیّد صحّت این داستان است.
با این حال ؛
– قرآن به اصل واقعه اصحاب فیل اشاره کرده است.( این بهترین دلیل بر اصل وقوع است).
– قرآن به شخص ابرهه و سپاه ابرهه و تعداد لشگریان و تعداد فیل ها اشاره ایی نکرده است .
– قرآن به سال و تاریخ حمله اشاره نکرده است
– قرآن به تاریخ تولد پیامبر در عام الفیل اشاره نکرده است .
– قرآن به ماهیت و تعداد ابابیل و ماهیت سجیل اشاره نکرده است
– قرآن به تاریخ و اسامی پادشاهان ایران ، روم ، حبشه ، حجاز ، یمن در واقعه اصحاب فیل اشاره نکرده است .
– قصه اصحاب فیل واقعیت است و تمثیل نیست .
– تهاجم سپاه ابرهه به مکه علاوه بر تصریح منابع دینی، از نظر تاریخی نیز امرى مسلم است و در منابع رومی، سریانی، یونانی، حبشی و… نیز از آن یاد شده است!
– عظمت حادثه چنان بود که اعراب آن را مبداء تاریخ قرار داده و آن سال را عام الفیل نامیدند. تعدادی از باقیماندگان سپاه ابرهه تا سالهای ظهور اسلام در مکه زندگی می کردند!
– شعرای عرب پیش از اسلام اشعار بسیاری در مورد این واقعه بزرگ سروده اند!
– سوره فیل در قرآن با تعبیر «الم تر کیف فعل…» آغاز شده که استفهام در آیه، استفهام تقریرى است. یعنی مطلب موردِ استفهام نزد مخاطب کاملاً معلوم و مسجّل است.
– فیلها برای رفع تشنگی دهها کیلومتر پیاده روی می‌کنند و در بی آبی مقاومت خوبی دارند.
– فرض و نتیجه گیریهای متن در مورد فیل ها به چند دلیل غلط است! فیلهای سپاه ابرهه را تا هزار عدد هم نوشته اند، اما اغلب منابع یک، ۸، ۱۲ و ۱۳ عدد ذکر کرده اند و فیلها را مختص فرماندهان سپاه دانسته اند که تغذیه این تعداد کار سختی نبوده است!
– هر لشکری پیش بینی نیازهای اولیه اش چون آب و غذا را می کند. ضمن اینکه لشکریان متجاوز نیازهای خود را از غارت مردم بین راه نیز تامین می کردند! چنانکه پیشقراولان ابرهه علاوه بر اموال مردم مکه، ۲۰۰ شتر هم از عبدالمطلب به یغما بردند!
– اگرچه بیابانهای عربستان خشک است، اما در مسیر صنعا تا مکه در مسافتهای مشخصی واحه ها یا آبادیهایی بوده که آب مصرفی مسافران را تامین می کرده اند؛ هم اکنون نیز در این مسیر نهر ها و منابع آبی متعددی وجود دارد.
دلیل مهمی که بر صحت این رویداد می توان به آن اشاره کرد، این است که قریش و مشرکان مکه هیچگاه آن را انکار نکردند؛ در حالی که می دانیم، آنها همواره در پی این بودند تا بر محمد و کتابش خرده گیرند و آن را ناشی از سحر و جنون معرفی کنند؛ اما از هیچکدام آنها سخنی در نفی داستان اصحاب فیل و آیات آن سوره نقل نشده است، در حالی که در آن زمان، افراد زیادی بودند که آن رویداد را با چشمان خود دیده بودند! زمانی که پیامبر اکرم(ص) سوره فیل را بر مشرکان می خواند، با وجود مخالفت شدیدی که با او داشتند، هیچ کس آن را انکار نکرد! یکی از محققان در این زمینه می نویسد: «یکی از ادله متقن بر صحت این داستان، این است که وقتی سوره فیل بر پیامبرنازل شد، با آنکه مشرکان مکه گوش به زنگ بودند تا در گفته های ایشان کوچکترین نقصی را بیابند و آن را دستاویز کرده و بطلان ادعای پیامبر را اثبات کنند، ولی در هیچ سند تاریخی نیامده که حتی یک نفر در این خصوص اعتراضی کرده باشد»! لذا باید پذیرفت که این رویداد و صحت آن میان عموم مردم مکه، امری مسلم و یقینی تلقی می شده و از آن آگاه بودند؛ این موضوع آنقدر واضح بود که حتی یمنی های مقیم یمن و حجاز و حبشیانی که در مکه ساکن بودند، آن را انکار نکردند.
قصه اصحاب فیل معجزه است .
داستان اصحاب فیل جنبه اعجازداشته، و اگر کسى سئوال کند مگر در معجزه شرط نیست که بدست پیغمبر انجام شود؟ در پاسخ می گوئیم: برخى از معجزات بوده که جنبه ارهاصى داشته و از ارهاصات بوده، و آنها به اتفاقات خارق العاده و معجزاتى اطلاق می شود که معمولا مقارن با ظهور و یا ولادت پیغمبرى اتفاق می افتد؛ مانند اتفاقات شگفت انگیز وخارق العاده دیگرى که در شب ولادت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در جهان واقع شده و در روایات زیادى از روایات ما آمده مانند آنکه در آن شب دریاچه ساوه خشک شد،و آتشکده فارس خاموش گشت و چهارده کنگره در ایوان کسرى فرو ریخت…و امثال آن زمینه‌ساز ظهور پیغمبرى بزرگ بوده است.
ارهاص در لغت عرب بمعناى آماده باش و آژیر خطر و آماده کردن مردم براى یک اتفاق مهم می باشد که معمولا مقارن با ولادت پیغمبران بزرگ دیگر نیز چنین اتفاقاتى بوقوع می پیوسته،چنانچه درولادت موسى و عیسى و ابراهیم علیهم السلام نیز وجود داشته است.
علت نابودی سپاه ابرهه
از این رو، مفسران و مورخان همواره از دیر زمان، در تلاش بوده اند تا علت و عامل نابودى و نوع سلاح نابود کننده این سپاه را مشخص کنند. در گزارش هاى اسلامى و عربى نیز به شرح این حادثه پرداخته شده و آن را به حصبه یا وبا یا جدرى ـ یعنى آبله ـ معنا کرده اند و ناگزیر، تأویلات مختلفى ارائه داده اند; از جمله آن که «طیر» و «ابابیل» را به پشه و مگس تعبیر کرده اند که حامل میکروب هاى بیمارى زا بوده اند.در این باره، توجیهات و تأویلات مختلفى شده است; از جمله آن که:
الف. سپاه فیل با وبا نابود گردید.
ب. سپاه فیل با حصبه نابود گشته.
ج. ابن اثیرو علاّمه مجلسى آورده اند که با آبله و طاعون از بین رفته اند.
د. شیخ محمد عبده و مصطفى مراغى در تفاسیر خود، حجاره و سنگ ریزه را آلوده به میکروب و عامل نابودى سپاه را همان میکروب دانسته اند.
هـ. هیکل مى گوید: با آبله و میکروب وبا نابود گشته اند.
در برخى منابع، «طیر» را به معناى مگس یا پشه آورده اند که حامل میکروب این بیمارى بوده است. در جایى دیگر آمده است که در بیابان هاى سوزان مکه، ریگ هاى گل آلودى است به اندازه عدس و نخود که توسط پرندگان جابه جا مى شود و اى بسا سبب انتشار وبا و آبله در آن سامان شده است.
در باره تاریخ ولادت پیامبر
جزئیات بیشتر اصحاب فیل در روایات و منابع تاریخی وجود دارد و گرچه درباره برخی از جزئیات آن، میان مورخان و مفسران، اختلافاتی وجود دارد؛ اما اصل این حادثه مسلم است و برای اعراب، آنقدر مهم بود که سال وقوع آن را، «عام الفیل» و به عنوان مبدئی برای تاریخ خود قرار دادند؛ بیشتر نویسندگان تاریخ نگار، عذاب اصحاب فیل را ۴۰ سال پیش از بعثت و در سال ولادت رسول اکرم (ص) دانسته و این تقارن را از برکات ولادت آن بزرگوار برشمرده اند.
مشهور در میان اهل تاریخ آن است که ولادت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) درعام الفیل بوده و عام الفیل همان سالى است که اصحاب فیل به سرکردگى ابرهه به مکه حمله بردند و به وسیله پرنده هاى ابابیل نابود شدند.
و اینکه آیا این داستان در چه سالى از سالهاى میلادى بوده اختلاف است که سال 570 و 573 ذکر شده،است
با توجه به اینکه داستان اصحاب فیل با اجمال و تفصیل و با اختلاف زیادی نقل شده،است، چه اصرارى وجود دارد که آیات کریمه قرآن را با گزاره های تاریخی تطبیق دهیم که در آن اختلافات بسیاری وجود دارد؟

منابع جهت مطالعه بیشتر :
– مدخل دائره المعارف ها در باره سوره فیل ، اصحاب فیل ، سپاه ابرهه و…
– تفسیر نمونه، ج ۲۷، ص ۳۳۴ – ۳۳۷.
– درسهایى از تاریخ تحلیلى اسلام ،جلد 1 صفحه 120
– مقاله اصحاب فیل، مجله مکتب تشیع، اردیبهشت ۱۳۴۱، شماره ۹، ص۱۳۷.
– مقاله پژوهشی تاریخی در ماجرای اصحاب فیل، حسن فراهانی، مجله معرفت، فروردین ۱۳۸۰، شماره ۴۰، ص۴۸.
– مقاله نگرشی عمیق به داستان اصحاب فیل، حمیدرضا دستغیب بهشتی، درسهایی از مکتب اسلام، مهر۱۳۶۴، سال۲۵، شماره۷، ص۶۱.
– علامه مجلسی ، بحار الأنوار، ج 15، ص 65 – 70، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ق.
– مقاله اصحاب فیل، مجله مکتب تشیع، اردیبهشت ۱۳۴۱، شماره ۹، ص۱۳۰.
– مقاله لشکرکشی ابرهه به مکه به روایت تاریخ و قرآن، حمید آریان، مجله تاریخ در آیینه پژوهش، پاییز۱۳۸۴، شماره۷، ص۲۵ تا ۸۲.
– آذرنوش، آذرتاش، مدخل ابابیل، دایرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 2، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، چ اول: تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامى،1370
– رامیار، محمود، در آستانه سالزاد پیامبر، چ دوم: تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1365.
– شهیدى، سید جعفر، تاریخ تحلیلى اسلام، چ نهم: تهران، مرکز نشر دانشگاهى، 1369.
– شهیدى، سید جعفر، مقاله «از ولادت تا بعثت»، در کتاب محمد خاتم پیامبران، چ دهم: تهران، انتشارات حسینیه ارشاد، 1363.
– پژوهشى تاریخى در ماجراى اصحاب فیل نویسندگان: حسن فراهانى منبع: معرفت 1380 شماره 40