تبدیل سیئه به حسنه ؛ به دلیل رکن دومی است که درتوبه وجود دارد ! برای توضیح این موضوع ، مطلب زیر را تقدیم می کنیم :
از جمله تعالیم اسلامی، بلکه تمام شرایع آسمانی، باز بودن در توبه به روی بندگان گنهکار است. توبه تجلی رأفت و رحمت الهی نسبت به عاصیان است.
یکی از دو رکن توبه، پشیمانی از گناه است. زمانی که گنهکار از کار زشتی که انجام داده، نادم شد، فضای روح او را توجه به خدا و تضرع به درگاه او پر می سازد، و از صمیم قلب تصمیم می گیرد دیگر گِرد عمل ناروا نگردد. خداوند مهربان نیز توبه ‌او را با شرایطی که در کتاب های کلامی و تفسیری واخلاقی بیان شده است می پذیرد.
توبه اساس دین را تشکیل می دهد چرا که دین و مذهب ،انسان را به جدا شدن از بدی ها و بازگشت به خیرات دعوت می کند، و توبه بازگشت از زشتی ها و شقاوت به سوی خدای مهربان و پیوستن به جرگه عبادالرحمن است، از این رو بسیاری از علمای اخلاق نخستین گام برای تهذیب اخلاق و سیر الی الله را توبه شمرده اند،[1] که قلب را از آلودگی ها پاک کند و تیرگی ها را مبدّل به روشنایی سازد و پشت انسان را از بار سنگین سبک کند، تا به راحتی بتواند طریق به سوی خدا را بپیماید. شهید مطهری در این مورد می فرماید:
«اولین منزل سلوک به خداوند توبه است. توبه یعنی چه؟ ماهیت توبه از نظر روانی برای انسان چه حالتی است و از نظر معنوی برای انسان چه اثری دارد؟ در نظر بسیاری از ما توبه یک امر بسیار ساده است است. هیچ وقت به این فکر نیفتاده ایم که توبه را از نظر روانی تحلیل کنیم. اساساً توبه یکی از مشخصات انسان نسبت به حیوانات است؛ یعنی انسان استعداد های عالی دارد که هیچ کدام در حیوانات وجود ندارد. یکی از این استعداد های عالی در انسان همین توبه است. توبه یک حالت روانی و روحی و بلکه یک انقلاب روحی در انسان است که لفظ أستغفرالله ربی و أتوب الیه بیان این حالت است، نه خود توبه. این که ما روزی چندین بار می گوییم: استغفرالله… نباید خیال کنیم که روزی چند بار توبه می کنیم. ما اگر روزی یک بار توبة واقعی بکنیم، مسلّماً مراحل و منازلی از قرب به پروردگار را تحصیل می کنیم.
توبه برای انسان تغییر مسیر دادن است. توبه عبارت است از یک نوع انقلاب درونی، نوعی قیام، نوعی انقلاب از ناحیه خود انسان علیه خود انسان. این جهت از مختصات انسان است. گیاه و حیوان تغییر مسیر می دهند،‌ ولی بر ضد خودشان قیام نمی کنند.در انسان استعداد شگفت انگیزتری هست و آن این که از درون خودش بر علیه خودش قیام می کند. مگر می شود یک شخص علیه خودش قیام کند؟ بله می شود. علتش این است که انسان بر خلاف آن چه که خودش خیال می کند، یک شخص نیست. یک شخص واحد است اما یک شخص مرکّب نه بسیط؛ یعنی ما که این جا نشسته ایم، به هما ن تعبیری که در حدیث آمده است، یک شیء جامد این جا نشسته است. یک گیاه هم این جا نشسته است. یک حیوان شهوانی هم این جا نشسته است. یک سبع و درنده هم این جا نشسته است. یک شیطان هم این جا نشسته است،‌و یک فرشته هم در همین حال این جا نشسته است؛ یعنی یک انسان به قول شُعرا ، طرفه معجونی است که همه خصایص در وجود او جمع است. انسان گناه کار آن انسانی است که حیوان وجودش بر وجودش مسلط است، یا شیطان وجودش بر او مسلط است، ‌یا آن درنده وجودش بر او مسلط است. یک فرشته و یک قوای عالی هم در وجود او محبوس و گرفتار هستند. توبه یعنی آن قیام درونی، این که مقامات عالی وجود انسان علیه مقامات دانی او که زمام امور این کشور داخلی را در دست گرفته اند، یک مرتبه انقلاب می کنند، همه آن ها را می گیرند و به زندان می اندازند و خودشان با قوا و لشکریان خود زمام امور را در دست می گیرند.
رکن دوم توبه این است که توبه کار تصمیم جدی بگیرد که دیگر گناه را تکرار نکند، و عمل ناشایست را انجام ندهد و خدا را به غضب ، درنیاورد.
پس توبه دو تا رکن دارد که با وجود این دو رکن توبه قبول است:
رکن اوّل :ندامت، ‌حسرت، اشتغال درونی،‌ انقلاب مقدس در روح، ناراحتی از گذشته، پشیمانی کامل از گناه است و
رکن دوم: تصمیم قاطع و جدّی برای تکرار نکردن گناه.
وقتی این دو رکن اساسی توبه محقق شد، شرایط دیگر توبه را خود به خود به دنبال دارد، چون توبه ‌واقعی یک انقلاب است که فطرت خداشناسی و خدا پرستی انسان در وجود او می کند. چنین انقلاب مقدسی توام با اصلاح است. انقلاب مقدس آثار شوم گذشته را از بین می برد. از این رو قرآن کریم می فرماید: فمن تاب من بعد ظلمه و أصلح؛[2] آن که بعد از ظلمش توبه کند و اصلاح نماید.
در واقع حقیقت توبه یک قیام اصلاحی است و غیر از این چیزی نیست. توبه تطهیر کننده و شوینده و پاک کننده است. قرآن می فرماید: انّ الله یحب التّوّابین و یحب المتطهّرین؛[3] خدا توبه کنندگان و شستشو گران را دوست دارد.
هنگامی که توبه محقق شد آثار و برکات بسیار مهمی بر آن مترتب می شود، از جمله:
1- گناهان را محو و نابود می کند،
2- توبه کار را محبوب خدا می کند،
3- موجب می شود برکات زمین و آسمان بر توبه کننده نازل شود،
4- باعث می شود سیئات مبدّل به حسنه شوند.[4]
واین همه برکت از فضل خدا وبه جهت تشویق توبه وتوبه کننده به اوداده می شود !
 
پى نوشتها:
[1] ناصر مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج1، ص 217؛ مرتضی مطهری،‌گفتارهای معنوی، ص 108.
[2] مائده(5) آیة‌39.
[3] بقره(2) آیه 222.
[4] مرتضی مطهری، گفتارهای معنوی، ص 108 و 110 و 112 و 150 و 156.