برای پاسخ به سوال شما لازم است ابتدا نگاهی به معنا و مفهوم این شعار بیاندازیم . انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک انقلاب اجتماعی یا بزرگ، از یک سو سبب تغییر در اساس و نوع حکومت گردید و از سوی دیگر به تحول در ایدئولوژی غالب و رسمی کشور و خط مشی های اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی در ابعاد داخلی و خارجی انجامید. تمامی این اهداف که با پیروزی انقلاب اسلامی محقق شدند آرمان هایی بودند که در طول مبارزات طولانی علیه رژیم طاغوت، در فواصل مختلف تاریخی بویژه در تحولات منجر به پیروزی انقلاب و همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ویژه در سال های نخست انقلاب؛ توسط ملت مسلمان ایران در قالب شعارهایی سراسری و ملی ابراز می شدند. این شعار ها در حقیقت بازتاب و مظاهری از آرمان ها و اهداف و راهبرد های انقلاب اسلامی بودند که یکی از این شعار ها، شعار راهبردی و کلیدی نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی بوده است.

این شعار بازگویی و باز نمایی یکی از اساسی ترین آرمان های ملت مسلمان ایران در طول سال های مبارزه یعنی همان استقلال در عرصه سیاست خارجی بوده است. اهمیت این شعار به عنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حدی بوده که این شعار را بر سر در وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی حک کرده است .

این شعار در حقیقت اولا بیانگر این نکته ی مهم می باشد که انقلاب اسلامی ایران به هیچ یک از دو اردوگاه شرق و غرب وابستگی نداشته و در دورانی که بسیاری از انقلابات قرن بیستم به نوعی در سایه حمایت یکی از قدرت های مسلط دنیا – که در دوران آغازین پیروزی انقلاب اسلامی در دو اردوگاه شرق وغرب خلاصه می شد – به پیروزی می رسیدند انقلاب اسلامی ایران بدون اتکا به هیچ یک از مراکز قدرت در سطح بین المللی شکل گرفته و به پیروزی رسید و نظامی بر آمده از خواست مردم و مبتنی بر آموزه های اسلامی از درون آن سربرافراشت. و ثانیا این شعار در دوران جمهوری اسلامی بیانگر و بازنمودی از استقلال این نظام در عرصه سیاست خارجی و عدم وابستگی آن به هیچ بلوک قدرتی در سطح جهان می باشد. به عبارت دیگر این شعار، راهبرد نظام جمهوری اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی را فرموله کرده است. اتخاذ سیاست نه شرقی- نه غربی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به معنی حفظ استقلال سیاست خارجی در تعامل با قدرت‌های مسلط و سلطه جو در دنیا می باشد.

بعد از بیان این مقدمه و با این تفسیر از شعار فوق ، در پاسخ به سوال شما باید گفت که شرق و غرب در شعار “نه شرقی- نه غربی” یک مفهوم جغرافیایی که اشاره به نفی دو اردوگاه شرق و غرب باشد؛ نبوده، بلکه مفهومی است که در یک بستر تاریخی خاص شکل گرفته و معتقد است که راه توسعه و پیشرفت ملی تنها از طریق اتخاذ راهبرد بی‌طرفانه – بی طرفانه با انزوا گرایی اشتباه نشود – و در عین حال مستقل و بر مدار عزت در قبال قدرت‌های مسلط بر دنیا – که به دنبال بسط سلطه خود در کشور های دیگر به ویژه کشور های مستقل می باشند – ، میسر است.

به عبارتی ساده تر شرق و غرب در این شعار نماد و سمبلی از قدرت های مسلط بر دنیا می باشند که به لحاظ مختصات تاریخی زمان وقوع و پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این شعار درج شده اند و در هر دوره ی تاریخی قابل تطبیق بر هر قدرت مسلطی می باشند که در صدد بسط سلطه ی خود بر کشور های دیگر می باشد. استقلال و نفی سلطه بیگانگان به عنوان مفاهیم مندرج در اصل نه شرقی و نه غربی دارای تاریخ مصرف نبوده و فروپاشی نظام دو قطبی نیز نمی تواند آن ها را با چالش مواجه سازد . بدین ترتیب ، پیام اصلی بر آمده از اصل نه شرقی نه غربی همچنان دارای فلسفه وجودی است هر چند که نقطه تمرکز آن در زمان کنونی نفی سلطه جویی آمریکا و در برخی موارد اتحادیه اروپا است .

پس از تمامی مطالب پیش گفته می توان چنین نتیجه گیری نمود که اصل نه شرقی و نه غربی با وجود فروپاشی نظام دو قطبی ، به لحاظ مستتر داشتن دو مولفه اساسی در درون خود ، یعنی استقلال و مخالفت با سلطه بیگانگان همچنان روح حاکم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود و هر چند نقطه عزیمت این اصل به سال های اولیه انقلاب اسلامی باز می گردد ؛ اما روح حاکم بر این شعار قابل تطبیق بر تمام دوران های بعدی می باشد.

در پایان ضمن تشکر مجدد از مکاتبه شما با این مرکز، منتظر سوالات بعدی شما هستیم.

برای آشنایی بیشتر با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می توانید به منابع زیر مراجعه نمایید:

کتاب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تالیف دکتر منوچهر محمدی، تهران، نشر دادگستر

کتاب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تالیف دکتر علیرضا ازغندی، تهران، انتشارات قومس