در بخشی از سوال خود که اشاره به آیه ای از قرآن کریم نمودید نوعی ابهام وجود دارد و معلوم نیست که کدام یک از آیات مورد نظر شماست تا به آن پاسخ داده شود.اما در بخش دوم سوال خود که اشاره به ترسیدن حضرت موسی (علیه السلام) نمودید باید عرض کنم که واژه های تقوا، خوف، خشیت، حزن، رهب، جبن و … در قرآن و روایات به کار رفته است و مشهور مترجمین آنها را به معنای «ترس» معنا کرده اند. در حقیقت هر کدام از این کلمات مفهوم و معنای خاص خود را دارند و ممکن است اشاره به مراحلی و سطوحی از ترس باشند. همچنین باید دانست که معنای ترس از خدا با مفهوم مصطلح ترس در میان خیلی متفاوت است و «ترس» که یکی از حالات روانی انسان است که از بدو تولد تا مرگ همراه انسان بوده و باعث بروز رفتارهای خاصی در انسان می‌شود؛ همیشه منفی و بد نیست و در حقیقت ترس فی نفسه می تواند خوب هم باشد. یعنی ترس مثبت و ترس منفی داریم. اگر چه مصادیق آنها با هم متفاوتند.
بنابراین آدمی هر قدر خود را بیشتر بشناسد، به عظمت خالق خود بهتر پی می برد و در مقابل او خائف تر و خاشع تر می شود و به همین سبب دوری از گناه و حتَّی ترک اولی برای وی آسان تر می گردد. چنین نوعی از خوف و ترس، از بالاترین عبادتهاست.
خداوند در چندین جای قرآن فرموده است که برای دوستان خدا نه ترسی است و نه غمی. « الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون» (1) . مستفاده از این آیه این است که نترسیدن از آثار قطعی ایمان به خداست چون مؤمن در سایه اعتماد به خدا و خوش بینی به آخرت از خیلی امور نمی ترسد، ضعف نفس او بر طرف شده، صبر او زیاد می گردد و توان مقاومت او در بلایا بیشتر می شود. برعکس انسان غیر مؤمن از مرگ می ترسد چون درک درستی از مرگ ندارد؛ از آینده و حوادث تلخ می ترسد چون تدبیر عالم را در دست خدا نمی داند یا با خدا ارتباط درستی ندارد، صبر او کم است چون به اجر صابران اعتقاد ندارد و… به همین دلیل ما می بینیم که در میان افراد بی دین، بیماری های روانی و خود کشی زیاد است.
اما باید دانست که همه ترس ها، منفی و زشت نیستند و به خاطر هر ترسی نباید اولیاء الله را سرزنش کرد چون قرآن در چندین جا مؤمنان را به خاطر ترس می ستاید و حتی دستور به ترس هم می دهد. به عنوان نمونه می فرماید:
«رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ»(2) مردانى که تجارت و معاملات دنیا آنان را از یاد خدا غافل نمى گرداند و نماز را برپا داشته و زکات را مى پردازند و از روزى که دلها و دیدگان منقلب و مضطرب است، ترسانند.
این آیه اثبات می کند که برخی ترس ها جزو شرایط ایمان است چه رسد به پیامبران که باید این نوع ترس را در حد اعلا داشته باشند. بنابراین اجمالاً هر ترسی مذموم نیست و همه ترس ها از اولیاء الله برداشته نمی شود.
اما درباره حضرت موسی (علیه السلام) و ترسی هایی که در قرآن خطاب به ایشان یا برخی دیگر از انبیاء آمده است باید عرض شود که ترس هایی که در برخی آیات قرآنی به حضرت موسی (علیه السلام) نسبت داده شده است برخی مربوط به قبل از رسالت و برخی مربوط به بعد از رسالت ایشان است؛ دلایل ترس مانند ترسیدن به خاطر جان خود یا برای نا تمام ماندن کار نبوت و رسالت پیامبری یا هر چیز دیگری که بوده است ایشان در هر صورت نگرانی خود را به خداوند می گوید و با دستور خدا ترس را کنار گذاشته و وظیفه خود را انجام می دهد. و سرزنشی از طرف خدا متوجه وی نمی شود.
در روایتی از حضرت علی (علیه السلام) در باره ترس حضرت موسی علیه السلام در آیه « فَأَوْجَسَ فی نَفْسِهِ خیفَةً مُوسى»(3)که بعد از رسالت واقع شده است می فرماید:
« لَمْ یُوجِسْ مُوسَى خِیفَةً عَلَى نَفْسِهِ بَلْ أَشْفَقَ مِنْ غَلَبَةِ الْجُهَّالِ وَ دُوَلِ الضَّلَالِ» (4) ترس موسی برجان خود نبود بلکه از غلبه جاهلان و دولت گمراهان می ترسید.
بنابراین این نوع ترس ها هرگز آسیبی به مقام عصمت حضرت موسی وسایر انبیاء (علیهم السلام) نمی زنند و در قرآن هم حضرت موسی بخاطر این نوع ترس ها سرزنش نشده بلکه با غلبه بر ترس ها، نبوت خود را با اقتدار به پایان برده و به مقام اولی العزمی رسید.
در بیان آنچه درباره ترس حضرت موسی (علیه السلام) در قرآن بیان شد میان مفسرین قرآن اختلافی نیست.

پاورقی:
(1) سوره بقره /38 ، 62، 112 و … .
(2) سوره نور/ 37.
(3) سوره طه / 67.
(4) نهج البلاغه، خطبه 4، ص 51 .