۱۳۹۲/۰۹/۲۰
–
۸۳۹۵ بازدید
چکار کنیم که از خنده های لغو و بی جا جلوگیری کنیم که دچار قساوت قلب نشویم آیا دعای یا ذکری وجود دارد؟
این سوال بیانگر توجه پرسشگر محترم به مدیریت رفتار و کنترل کنش ورزی فاعلی است، که البته یکی از مؤلفه های بسیار تعیین کننده در سازندگی روحی و روانی شخصیت آدمی به شمار می آید؛ می دانیم از ویژگی های انسان اختیار و اراده است، اختیار انسان از بزرگترین موهبت های الهی به حساب می آید و نقش بسیار نیرومندی در رهبری کنش های آدمی دارد؛ اراده به خوبی قابل تقویت و نیرمندسازی است و با تقویت آن دشوارترین کارها سهل و آسان می شود.از منظر علمی راه افتادن هر رفتاری در سازمان روانی انسان تابع عامل یا عواملی است که برخی از عمده ترین آنها، عوامل شناختی و رفتاری محسوب می شوند، برای کنترل و هدایت یا مدیریت یک رفتار بایستی عامل یا عوامل فعال ساز و راه اندازنده آن رفتار خاص مورد شناسایی قرار گرفته تا در سرچشمه ایجاد کننده رفتار اصلاح یا تغییر لازم انجام بگیرد.با توجه به نکات پیش گفته، پاره ای راهکارهای عملی(بدون پرداختن تفصیلی به مبانی نظری) به منظور کنترل و جلوگیری از خنده بیجا و غیرارادی عبارت است از:
-قبل از هر چیز کاملا به خود اعتماد داشته باشید و مطمئن باشید به قول معروف خواستن توانستن است و این که شما قادر هستید نظام کنش ورزی خویش را در دایره اختیار خود قرار بدهید و به خوبی با اراده خود آن را مدیریت نمائید، پس در قدم نخستین نگاه خود را نسبت به توانایی اراده خویشتن کاملا مثبت کنید.
– میزان شناخت خود را از رفتار نامطلوب خنده بیجا با مطالعه و تفکر نسبت به زشتی و ناپسندی آن، ارتقاء بخشید، آیات، روایات و داستانهایی را در این باره مطالعه و اندیشه کنید، در فرایند این راهکار اولا شما به سطح اثر بخشی از خودآگاهی خواهید رسید، ثانیا از درون زشتی این رفتار برای شما آشکار گشته این عمل در نظر شما منفور خواهد گردید.
– پیش از پدیدآیی خنده بیجا، در مورد پیامدهای حیثیتی آن بیاندیشید، مثلا درباره پیامدهایی نظیر کاهش و جاهت اجتماعی، تزلزل موقعیت اجتماعی، تنفر دیگران، تفکر و تحلیل نمائید، با این حساب مطمئن باشید به تدریج در تمام شرایط و موقعیت ها اندک اندک کنترل خودا برکنش های غیرارادی مسلط خواهید یافت؛
– با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطی، خنده بیجا و بدون اراده نداشته باشید و در ازاء این شرط برای خود پاداش در نظر بگیرید، همچنین هر گاه از شما خنده بیجایی سر زد و این رفتار بدون اراده راه افتاد با مکانیزم خاموش سازی رفتار آن را خاموش کنید و با عامل تنبیه خود جریمه نمائید مثلا عهد یا نذر کنید اگر خنده بیجا کردید فلان مبلغ(مبلغ نباید کم باشد) صدقه بدهید و یا «بلافاصله»(آری بلافاصله) فردای همان روز یک روز روزه بگیرید، مطمئن باشید این راه حل یکی از راهکارهای عینی و کارآمد به شمار می رود.
– هرگاه در موقعیت رفتار خنده بیجای غیرارادی قرار گرفتید، پنج مرتبه ختم صلوات کنید «اللهم صل علی محمد و آل محمد» و یا از رقم 50 به صورت معکوس شروع به شمارش کنید.(50، 49، 48 … و1)نکته پایانی این که با وجود تدارک همه راهکارها، چنانچه این عمل از شما ناگهان سر زد هرگز خود را سرزنش ننمائید، سعی کنید بدون ابراز حساسیت افراطی، به طور عادی از آن بگذرید و مکدر آن را در ذهن خود مرور ندهید، اراده و توانایی خود کنترلی خویش را زیر سوال نبودید، در هر حال به خدا توکل کنید و در همه امور از او استمداد بجوئید، خدا منتظر شماست و یقین داشته باشید، آماده یاری شما در مسیر رشد و شکوفایی مادی و معنوی است.
همچنین راه کار های زیر می تواند مفید واقع شود:
یک. توجّه به نیّت و هدف از خنده و شادی: لازم است که همه افکار، گفتار و کردار یک مؤمن واقعی در مسیر رضایت و رسیدن به قرب الهی باشد. با این نگاه، اگر توجّه کند که خنده او، آیا مورد رضایت خداوند هست یا خیر؟ در این صورت است که، خنده و شادی، جایگاه مناسب و مرز خود را پیدا کرده و وسیله ای برای تقرّب به خداوند متعال خواهد بود.
دو. ذکر و یاد خداوند: در قرآن کریم بر ذکر و یاد بسیار خداوند فرمان داده شده است.(1) لذا مردان الهی هماره به ذکر خدا اشتغال دارند و هیچ کاری آنان را از ذکر و عبادت خدا غافل نمی کند.(2) گاهی خنده و شادی مایه غفلت روح و قلب انسان است و همین غفلت باعث می شود که به گناهانی مانند مسخره کردن دیگران مرتکب شود؛ از این رو، ذکر و یاد خداوند متعال که برای زدودن غفلت است، کنترل کننده خنده هایی خواهد بود که موجب قساوت قلب می شود. امام صادق (ع) در اهمیت ذکر و یاد خداوند می فرماید: «هر که به راستى (نه به زبان تنها) به یاد خدا باشد، مطیع اوست، و هر که از او غافل باشد عاصى و گناهکار است، و طاعت نشانه هدایت و معصیت علامت گمراهى است و اصل هدایت و گمراهى، یاد و غفلت است…». (3)
سه. تفکّر در آثار خنده زیاد: خنده زیاد و بی حدّ و مرز – که در اصطلاح اخلاق و احادیث، «قهقهه» نام دارد – از غفلت سرچشمه می گیرد، و شایسته افراد وزین و با شخصیت نیست و اسلام آن را نکوهش کرده و آثار و آفات فردی و اجتماعی را در پی دارد که تفکر در این آفات، در کنترل انسان و دوری از این رذیله و رفتار ناپسند اخلاقی نقش دارد. در این جا نمونه هایی از این آثار با استناد به روایات ذکر می شود:
1. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: « از خنده بسیار بپرهیز که دل را مى میراند، و نورانیّت و روشنى چهره را می برد».(4)
2. امام علی (ع) می فرماید: «خنده زیاد، همنشین را [از دوستی] دور می کند (و باعث تنفّر می شود) و رئیس را، زشت و رسوا می کند».(5)
راهکارهایی برای مبارزه با قساوت قلب
1- توبه: امام صادق علیه السلام می فرماید برای قلوب زنگار است مانند زنگاری که بر مس است پس آن را با استغفار جلا دهید.
توبه سه رکن دارد 1- پشیمانی از انجام گناه 2- تصمیم بر ترک گناه 3- جبران گذشته
2- کم کردن آرزوهای دنیایی
3- عبادت خداوند: در زندگی جایی برای عبادت باز کنیم.
4- صدقه دادن و با فقرا رفت و آمد کردن و دیدن محیط زندگی آنان نیز در رفع قساوت و زنگار دل مفید است.
5- معاشرت با انسان های مؤمن و با ایمان
6- ترک مخاصمه و جدل و دعوا
7- ترک جدی گناهان که از همه مهم تر است.
8- شنیدن موعظه ها، خصوصاً سخنان حکمت آمیز ائمه معصومین علیهم السلام ( مانند نهج البلاغه خصوصاً بخش حکمت ها و مباحث دنیا
9- پیامبر فرمود: این قلوب را زنگار می گیرد هم چنان که آهن را زنگار می گیرد وقتی آب به آن رسد. گفته شد جلاء آن چیست؟ حضرت فرمود: زیادی یاد مرگ و تلاوت قرآن. (6)
10- رفتن به مجالس علم. زیرا خداوند قلب ها را با نور حکمت زنده می گرداند هم چنان که زمین مرده را به باران زنده می کند.(7)
11- اطعام به مساکین و رسیدگی به یتیمان، قلب انسان را نرم می کند.(8)
12- امام علی علیه السلام می فرماید: قلبت را با موعظه زنده کن … و او را با یاد مرگ ذلیل گردان[ و خاشع کن]….. و اخبار گذشتگان را بر او عرضه نما.(9)
13- برای قلب جلائی غیر قرآن نیست.(10)
14- تفکر، حیات و زندگی قلب است. (11)
15- روزه گرفتن نیز انسان را به خود آورده و در رفع زنگار قلب مفید است.
16- خواندن ادعیه ای که از معصومین علیهم السلام رسیده و توجه به معانی بلند آنها بسیار مؤثر است. مناجات خمسة عشر که در مفاتیح الجنان آمده، بسیار زیباست. (این مناجات مشتمل بر پانزده دعاست با نام های مناجات التائبین، مناجات الشاکرین، مناجات الخائفین، مناجات المفتقرین و … که مناسب حال هر انسانی در این دعاها ، مضامین زیادی آمده است.)
17- عبادت با توجه: به عنوان مثال وقتی می خواهیم نماز بخوانیم فکر کنیم آخرین نمازمان است.
پی نوشت:
1-احزاب، 41: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً».
2-نور، 37: «رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاة».
3- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 90، ص 158، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
4- شیخ صدوق، محمد بن على، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 2، ص 526، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1362ش.
5- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: درایتى، مصطفى، ص 222، ح 4468، دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، 1366ش.
6- میزان الحکمة، ح17049
7- میزان الحکمة، ح17032
8- میزان الحکمة، ح17043
9- نهج البلاغه، نامه 31
10- نهج البلاغه، خطبه 176
11- میزان الحکمة،1703
-قبل از هر چیز کاملا به خود اعتماد داشته باشید و مطمئن باشید به قول معروف خواستن توانستن است و این که شما قادر هستید نظام کنش ورزی خویش را در دایره اختیار خود قرار بدهید و به خوبی با اراده خود آن را مدیریت نمائید، پس در قدم نخستین نگاه خود را نسبت به توانایی اراده خویشتن کاملا مثبت کنید.
– میزان شناخت خود را از رفتار نامطلوب خنده بیجا با مطالعه و تفکر نسبت به زشتی و ناپسندی آن، ارتقاء بخشید، آیات، روایات و داستانهایی را در این باره مطالعه و اندیشه کنید، در فرایند این راهکار اولا شما به سطح اثر بخشی از خودآگاهی خواهید رسید، ثانیا از درون زشتی این رفتار برای شما آشکار گشته این عمل در نظر شما منفور خواهد گردید.
– پیش از پدیدآیی خنده بیجا، در مورد پیامدهای حیثیتی آن بیاندیشید، مثلا درباره پیامدهایی نظیر کاهش و جاهت اجتماعی، تزلزل موقعیت اجتماعی، تنفر دیگران، تفکر و تحلیل نمائید، با این حساب مطمئن باشید به تدریج در تمام شرایط و موقعیت ها اندک اندک کنترل خودا برکنش های غیرارادی مسلط خواهید یافت؛
– با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطی، خنده بیجا و بدون اراده نداشته باشید و در ازاء این شرط برای خود پاداش در نظر بگیرید، همچنین هر گاه از شما خنده بیجایی سر زد و این رفتار بدون اراده راه افتاد با مکانیزم خاموش سازی رفتار آن را خاموش کنید و با عامل تنبیه خود جریمه نمائید مثلا عهد یا نذر کنید اگر خنده بیجا کردید فلان مبلغ(مبلغ نباید کم باشد) صدقه بدهید و یا «بلافاصله»(آری بلافاصله) فردای همان روز یک روز روزه بگیرید، مطمئن باشید این راه حل یکی از راهکارهای عینی و کارآمد به شمار می رود.
– هرگاه در موقعیت رفتار خنده بیجای غیرارادی قرار گرفتید، پنج مرتبه ختم صلوات کنید «اللهم صل علی محمد و آل محمد» و یا از رقم 50 به صورت معکوس شروع به شمارش کنید.(50، 49، 48 … و1)نکته پایانی این که با وجود تدارک همه راهکارها، چنانچه این عمل از شما ناگهان سر زد هرگز خود را سرزنش ننمائید، سعی کنید بدون ابراز حساسیت افراطی، به طور عادی از آن بگذرید و مکدر آن را در ذهن خود مرور ندهید، اراده و توانایی خود کنترلی خویش را زیر سوال نبودید، در هر حال به خدا توکل کنید و در همه امور از او استمداد بجوئید، خدا منتظر شماست و یقین داشته باشید، آماده یاری شما در مسیر رشد و شکوفایی مادی و معنوی است.
همچنین راه کار های زیر می تواند مفید واقع شود:
یک. توجّه به نیّت و هدف از خنده و شادی: لازم است که همه افکار، گفتار و کردار یک مؤمن واقعی در مسیر رضایت و رسیدن به قرب الهی باشد. با این نگاه، اگر توجّه کند که خنده او، آیا مورد رضایت خداوند هست یا خیر؟ در این صورت است که، خنده و شادی، جایگاه مناسب و مرز خود را پیدا کرده و وسیله ای برای تقرّب به خداوند متعال خواهد بود.
دو. ذکر و یاد خداوند: در قرآن کریم بر ذکر و یاد بسیار خداوند فرمان داده شده است.(1) لذا مردان الهی هماره به ذکر خدا اشتغال دارند و هیچ کاری آنان را از ذکر و عبادت خدا غافل نمی کند.(2) گاهی خنده و شادی مایه غفلت روح و قلب انسان است و همین غفلت باعث می شود که به گناهانی مانند مسخره کردن دیگران مرتکب شود؛ از این رو، ذکر و یاد خداوند متعال که برای زدودن غفلت است، کنترل کننده خنده هایی خواهد بود که موجب قساوت قلب می شود. امام صادق (ع) در اهمیت ذکر و یاد خداوند می فرماید: «هر که به راستى (نه به زبان تنها) به یاد خدا باشد، مطیع اوست، و هر که از او غافل باشد عاصى و گناهکار است، و طاعت نشانه هدایت و معصیت علامت گمراهى است و اصل هدایت و گمراهى، یاد و غفلت است…». (3)
سه. تفکّر در آثار خنده زیاد: خنده زیاد و بی حدّ و مرز – که در اصطلاح اخلاق و احادیث، «قهقهه» نام دارد – از غفلت سرچشمه می گیرد، و شایسته افراد وزین و با شخصیت نیست و اسلام آن را نکوهش کرده و آثار و آفات فردی و اجتماعی را در پی دارد که تفکر در این آفات، در کنترل انسان و دوری از این رذیله و رفتار ناپسند اخلاقی نقش دارد. در این جا نمونه هایی از این آثار با استناد به روایات ذکر می شود:
1. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: « از خنده بسیار بپرهیز که دل را مى میراند، و نورانیّت و روشنى چهره را می برد».(4)
2. امام علی (ع) می فرماید: «خنده زیاد، همنشین را [از دوستی] دور می کند (و باعث تنفّر می شود) و رئیس را، زشت و رسوا می کند».(5)
راهکارهایی برای مبارزه با قساوت قلب
1- توبه: امام صادق علیه السلام می فرماید برای قلوب زنگار است مانند زنگاری که بر مس است پس آن را با استغفار جلا دهید.
توبه سه رکن دارد 1- پشیمانی از انجام گناه 2- تصمیم بر ترک گناه 3- جبران گذشته
2- کم کردن آرزوهای دنیایی
3- عبادت خداوند: در زندگی جایی برای عبادت باز کنیم.
4- صدقه دادن و با فقرا رفت و آمد کردن و دیدن محیط زندگی آنان نیز در رفع قساوت و زنگار دل مفید است.
5- معاشرت با انسان های مؤمن و با ایمان
6- ترک مخاصمه و جدل و دعوا
7- ترک جدی گناهان که از همه مهم تر است.
8- شنیدن موعظه ها، خصوصاً سخنان حکمت آمیز ائمه معصومین علیهم السلام ( مانند نهج البلاغه خصوصاً بخش حکمت ها و مباحث دنیا
9- پیامبر فرمود: این قلوب را زنگار می گیرد هم چنان که آهن را زنگار می گیرد وقتی آب به آن رسد. گفته شد جلاء آن چیست؟ حضرت فرمود: زیادی یاد مرگ و تلاوت قرآن. (6)
10- رفتن به مجالس علم. زیرا خداوند قلب ها را با نور حکمت زنده می گرداند هم چنان که زمین مرده را به باران زنده می کند.(7)
11- اطعام به مساکین و رسیدگی به یتیمان، قلب انسان را نرم می کند.(8)
12- امام علی علیه السلام می فرماید: قلبت را با موعظه زنده کن … و او را با یاد مرگ ذلیل گردان[ و خاشع کن]….. و اخبار گذشتگان را بر او عرضه نما.(9)
13- برای قلب جلائی غیر قرآن نیست.(10)
14- تفکر، حیات و زندگی قلب است. (11)
15- روزه گرفتن نیز انسان را به خود آورده و در رفع زنگار قلب مفید است.
16- خواندن ادعیه ای که از معصومین علیهم السلام رسیده و توجه به معانی بلند آنها بسیار مؤثر است. مناجات خمسة عشر که در مفاتیح الجنان آمده، بسیار زیباست. (این مناجات مشتمل بر پانزده دعاست با نام های مناجات التائبین، مناجات الشاکرین، مناجات الخائفین، مناجات المفتقرین و … که مناسب حال هر انسانی در این دعاها ، مضامین زیادی آمده است.)
17- عبادت با توجه: به عنوان مثال وقتی می خواهیم نماز بخوانیم فکر کنیم آخرین نمازمان است.
پی نوشت:
1-احزاب، 41: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً».
2-نور، 37: «رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاة».
3- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 90، ص 158، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
4- شیخ صدوق، محمد بن على، الخصال، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 2، ص 526، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1362ش.
5- تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق و مصحح: درایتى، مصطفى، ص 222، ح 4468، دفتر تبلیغات، قم، چاپ اول، 1366ش.
6- میزان الحکمة، ح17049
7- میزان الحکمة، ح17032
8- میزان الحکمة، ح17043
9- نهج البلاغه، نامه 31
10- نهج البلاغه، خطبه 176
11- میزان الحکمة،1703