13 آبان یادآور سه حادثه مهم در تاریخ تحولات معاصر ایران است؛ 13 آبان 1343، سالروز تصویب قرارداد ننگین کاپیتولاسیون توسط رژیم شاه، 13 آبان 1357، سالروز اعتراض دانشجویان و دانش آموزان به رژیم شاه در دانشگاه تهران و 13 آبان 1358 سالروز تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران که اولی زمینه‌ساز انقلاب شد، دومی پیروزی انقلاب را تسریع کرد و رخداد سوم زمینه‌ی تثبیت و استمرار انقلاب را فراهم کرد. اما در این میان تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران، به دلیل اثرگذاری آن بر تحولات بعدی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این حرکت از یک سو ابهت پوشالی آمریکا را در هم شکست و از سوی دیگر پژواک فریاد مظلومیت و آزادگی مردم مسلمان ایران در سرتاسر دنیا بود. این حرکت تا بدانجا حائز اهمیت بود که امام خمینی‌(ره) آن را انقلاب دوم، انقلابی بزرگ‌تر از انقلاب اول، نامیدند. از این رو، اهمیت این مهم و درس هایی که در شرایط کنونی می توانیم از آن بگیریم ما را وامی دارد تا به بازخوانی زمینه ها و پیامدهای آن بپردازیم.

الف- زمینه‌ها

مهم ترین زمینه ها عبارتند از:

1- اعتراض نسبت به پذیرش شاه از سوی دولت آمریکا

علاوه برسابقه استعمارگری آمریکا در ایران و دخالت های آن در امور داخلی کشور، از جمله طرح و اجرای کودتای 28 مرداد1332، سرکوب تظاهرات مردمی در 17 شهریور 1357 و.. در پی اعدام انقلابی سران رژیم شاه در روزهای اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سنای آمریکا با تصویب قطعنامه ای شدیدالحن، ایران را به دلیل این اعدام های انقلابی محکوم کرد و ایران تصویب این قطعنامه را نشانه موضع خصمانه ایالات متحده و کاری در جهت انزوای خود دانست. بعد از این مسأله، آمریکا در پی آن بود تا فرستاده ای ویژه را با هدف جذب ایران و جلوگیری از نفوذ شوروی در این کشور، به سوی ایران بفرستد ولی حضرت امام(ره) در واکنش به تصویب این قطع نامه از پذیرش فرستاده مذکور خودداری کرد و علاوه بر آن پذیرش “والتر کاتلر” در سمت سفیر که آماده می شد به ایران سفر کند، از سوی دولت رد گردید هر چند که جمهوری اسلامی پیش از آن موافقت خود را با اعزام او به ایران به عنوان سفیر اعلام کرده بود. پس از این اقدامات، دولت آمریکا به بهانه حفظ امنیت منطقه و با این ادعا که احتمال داده می شود که یک نفت کش در خلیج فارس ربوده شود، ناوگان خود را در تنگه هرمز به حال آماده باش درآورد. در این میان، پذیرش شاه از سوی آمریکا خشم ملت و امام را صد چندان کرد. امام که از دولت موقت قطع امید کرده بود، در 9 آبان 58 طی سخنانی فرمودند: «ای جوان هایی که در مقابل توپ و تانک رفتید… حفظ کنید خودتان را، نهضت خودتان را حفظ کنید ننشینید دیگران برای شما کار کنند، اینها برای شما کاری نمی کنند”. ایشان همچنین طی پیامی در 12 آبان 58 در اعتراض به پذیرش شاه از سوی رژیم آمریکا اعلام کردند: “دانشگاهیان، دانش آموزان و طلاب علوم دینی با قدرت تمام مبارزه خود را علیه آمریکا گسترش دهند”.

بدنبال اعلام این مواضع از سوی حضرت امام نمایندگان دانشجویان مسلمان پیرو خط امام چهار دانشگاه امیرکبیر، تهران، شهید بهشتی و صنعتی شریف با تشکیل جلسه ای به برنامه ریزی برای تصرف سفارت آمریکا پرداختند. در اولین بیانیه این دانشجویان که خود را دانشجویان مسلمان پیرو خط امام نامیدند آمده است: “ما دانشجویان مسلمان پیرو خط امام از موضع قاطعانه امام در مقابل آمریکای جنایتکار به منظور اعتراض به دسیسه های امپریالیستی و صهیونیستی، سفارت جاسوسی آمریکا در تهران را به تصرف درآوردیم تا اعتراض خود را به گوش جهانیان برسانیم”.

2- اعتراض به عملکرد دولت موقت

دولت موقت مخالف مشارکت مردم در امور انقلاب و کشور، محاکمه‌ی وابستگان به رژیم گذشته، دادگاه‌های انقلاب و جهاد سازندگی بود. این دولت همچنین مخالف برخورد با ضدانقلاب و عناصر تجزیه‌طلب بود. بنابراین طبیعی بود که نیروهای انقلابی و معتقد به اصول و مبانی انقلاب و امام(ره) در مقابل اقدام‌ها و مواضع دولت موقت معترض باشند. امام خمینی در 7 آبان 58 به قراردادهای استعماری بین ایران و آمریکا شدیدا اعتراض کردند. اما در مقابل دولت موقت هیچ توجهی به این اعتراض ها نشان نمی داد و در پی بهبود روابط با ایالات متحده بود و در موضع گیری های رسمی و غیر رسمی بیشترین واهمه خود را از شوروی ابراز می داشت. اوج سازش­کاری دولت موقت آنجا بود که بدون اطلاع امام در روز 11 آبان 58 در جشن انقلاب الجزایر، مهدی بازرگان با برژینسکی، مشاور امنیت ملی کاخ سفید دیدار کرد. برژینسکی، از طرفداران جدی سرکوب و مداخله نظامی در جریان حوادث انقلاب و یکی از طراحان اصلی کودتای 21 بهمن 57 برای پیشگیری از پیروزی انقلاب اسلامی بود. وی همچنین برای پذیرش شاه در آمریکا تلاش فراوانی به عمل آورد، اما اعضای دولت موقت دوستانه به دیدارش رفتند و جالب این که به گفته برژینسکی این ملاقات نه به تقاضای او بلکه به درخواست بازرگان، صورت گرفت. به این موضوع در کتاب خاطرات کارتر اشاراتی شده است:

«مهدی بازرگان… و اعضای کابینه اش که بیشتر آنها تحصیل کرده غرب بودند با ما همکاری داشتند. آنها از سفارت ما حفاظت می کردند و از ژنرال فیلیپ گاست… مراقبت به عمل می آوردند تا بدون خطر رفت و آمد کند و برای ما پیام های دوستانه می فرستادند. بازرگان به طور علنی اعلام کرد که مایل است با آمریکا روابط حسنه ای داشته باشد، اما افراطیون طرفدار آیت اله خمینی برای او به صورت مشکلی درآمده بودند»

ب- مهمترین پیامدها

1- تحقیر آمریکا و شکست هیمنه آن:

در این رابطه «هامیلتون جردن»، رییس ستاد انتخاباتی کارتر در خاطرات خود می‌نویسد: «مردم آمریکایی که در مقابل سفارت ایران در آمریکا به شدت علیه ایران شعار می‌دادند، می‌گفتند ما نمی‌توانیم این تحقیر را تحمل کنیم.» مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند:

«آن روزی که لانه‌ی جاسوسی تسخیر شد، دولت آمریکا آبرو و اعتبار و هیمنه‌اش چندین برابر امروز بود. شما امروز را نگاه نکنید که آمریکا در چشم‌ها سبک شده، کوچک شده، ملت‌ها علناً علیه آمریکا دشنام می‌دهند و آن‌ها را نفرین می‌کنند. آن روز اینجور نبود؛ آن روز آمریکا در دنیا یک هیمنه‌ی ابرقدرتیِ درجه‌ی یک داشت. جوان دانشجوی ما با شجاعت، با شهامت، به عنوان لبه‌ی اصلی جبهه‌ی مقاومت ملت ایران، سفارتخانه‌ی آنچنان آمریکائی را تسخیر کرد؛ کسانی را که آنجا بودند، زندانی کرد»

2- پایان دادن به توطئه گری و سلطه جویی های آمریکاییان در ایران

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، استراتژی «دو ستونی» آمریکا در منطقه را که بر پایه های قدرت اقتصادی عربستان و قدرت نظامی ایران و با هدف حفظ منافع منطقه ای آمریکا و مقابله با نفوذ شوروی بنا شده بود با چالش جدی مواجه کرد. در این شرایط، آمریکا که تمام تلاش خود را در حمایت از رژیم شاه و جلوگیری از پیروزی انقلاب به کار بسته بود، سفارت خود را به عنوان پایگاهی برای توطئه علیه انقلاب تبدیل نمود، تا بتواند آن بخش از اقداماتش را که می توانست در پوشش دیپلماتیک برای شکست یا به انحراف کشاندن نظام نو پای اسلامی انجام دهد، با مرکزیت سفارت به اجرا درآورد. از جمله اقداماتی که سفارت در این راستا انجام می داد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- هدایت و حمایت شبکه‌های کودتا و براندازی انقلاب در داخل کشور؛

2- تأمین منابع مالی گروهک‌های ضدانقلاب در غرب و جنوب کشور؛

3- ایجاد ناامنی و بی‌ثباتی در کشور از راه هدایت گروهک‌های ضدانقلاب (انفجار خطوط لوله نفت در جنوب، ایجاد ناامنی در شمال‌غرب)؛

4- ایجاد ارتباط با جریان‌های سازش‌کار (نهضت آزادی و ملی‌گراها)؛

5- تلاش برای ایجاد انحراف در انقلاب اسلامی توسط این جریان‌ها.

به این موضوع هم در اسناد لانه‌ی جاسوسی و هم در خاطره‌های برخی از مقام‌های آمریکایی تصریح شده است و این یعنی اینکه سفارتخانه‌ی آمریکا در تهران مرکز هدایت اقدام‌ها علیه انقلاب اسلامی تبدیل شده بود. بنابراین، سفارت که می بایست محل انجام امور دیپلماتیک باشد، عملا به محلی برای اقدام علیه امنیت ملی کشور و مرکز هماهنگی و پشتیبانی از حرکت‌های تجزیه‌طلبانه.ای که در نقاط مختلفی شروع شده بود، تبدیل گشته بود. آمریکا که به لطف لیبرال های حاکم در دولت موقت توانسته بود موقعیت از دست رفته خود در ایران را به تدریج باز یابد، با این ضربه سهمگین به شدت برآشفته گردید.

3- منزوی شدن نهضت آزادی و ملی‌گراها و افشای وابستگی آن‌ها

به حاشیه رفتن خط سازش یکی از دستاوردهای بزرگ این اقدام انقلابی محسوب می‌شود. در پی این اقدام، دولت موقت در 14 آبان 1358 استعفا داد و حضرت امام(ره) در 15 آبان این استعفا را قبول کردند. در خصوص استعفای دولت موقت باید گفت که این استعفا در واقع یک ترفند سیاسی بود، زیرا آن‌ها پیش از این نیز چند بار استعفا داده بودند، ولی امام(ره) آن را نپذیرفتند؛ از این رو، به نظر می‌رسد دولت موقت با این فرض که امام(ره) این بار هم با استعفا مخالفت می‌ کند، می‌خواستند موضوع استعفا را به اهرم فشاری علیه نیروهای انقلابی و حضرت امام(ره) تبدیل کنند تا با گذاشتن دو شرط آزادی جاسوسان آمریکایی و رهایی از دست نیروهای انقلابی به سر کار برگردند. اهمیت این امر از آنجاست که دولت آمریکا درصدد بود تا با ایجاد ائتلافی تحت لوای دولت موقت، از لیبرال‌های سیاسی (نهضت آزادی)، چهره‌های به اصطلاح دینی غیرانقلابی (مانند شریعتمداری و…)، سکولارها و ملی‌گراها (جبهه‌ی ملی و…) موجبات حذف تدریجی نیروهای معتقد به گفتمان انقلاب و امام(ره) را از صحنه‌ی سیاسی کشور فراهم کند و انقلاب را به انحراف بکشاند.

4- از بین رفتن جاذبه گروه های چپ مارکسیستی

این گروه ها که تا پیش ازاین خود را تنها سردمدار مبارزه با امپریالیسم آمریکا می دانستند و نیروهای انقلابی را به سازش‌کاری در مقابل آمریکا متهم می‌کردند، با تسخیر لانه جاسوسی و کشف مدارک و اسناد موجود در این مرکز که رابطه مخفی آنها را با آمریکا روشن می ساخت با این اقدام به یک‌باره در بن‌بست سیاسی قرار گرفتند .

5- میدان‌دار شدن نیروهای انقلابی و پیرو خط امام(ره) و بازگشت مردم به صحنه

این دستاورد مهم از یک ‌سو زمینه ساز تثبیت انقلاب در برابر اقدامات گروهک‌های ضدانقلاب، مقابله با کودتاها و مقابله با تجاوز بعثی صدام شد و از سوی دیگر موجب تقویت روحیه‌ی خودباوری و «ما می‌توانیم» در عرصه‌های دیگر که امروز شاهد نتایج آن در حوزه‌های مختلف هستیم.

6- خلع سلاح شوروی در مبارزه با امپریالیسم

وقوع انقلاب دوم در ایران، شوروی را که تا پیش از این با ادعای مبارزه با امپریالیسم توانسته بود در برخی از نقاط جهان نفوذ، اعتبار و نوعی قدرت نرم برای خود در برابر غرب تولید کند خلع سلاح کرد.

***

13 آبان 1358 و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران نشان می‌دهد که آمریکا، با توجه به خوی استکباری خود، از هر اقدامی برای ضربه زدن به انقلاب اسلامی دریغ نمی کند، به هیچ وجه قابل اعتماد نیست و بهترین سیاست در مقابل آن، مقاومت و ایستادگی است. تسخیر سفارت آمریکا و آن را لانه جاسوسی خواندن همچنین بیانگر بصیرت مثال زدنی و همیشگی ملت ایران است و این واقعیتی است که دنیا پس از گذشت 34 سال از این واقعه، تازه متوجه جاسوسی های آمریکا شده است.

تسخیر لانه جاسوسی آمریکا؛ زمینه‌ها و پیامدها / مصطفی قربانی / بصیرت