در ابتدا تذکر این نکته لازم است که اگر امامان مثلا چهارده نفر بودند و یا 20 نفر و بیشتر و کمتر بودند باز هم این پرسش مطرح بود. هر چند باید گفت عددها رازهای مهم دارند که ممکن است هنوز برای ما کشف نشده باشد. آنچه می توان گفت و از روایات بهره برد چند امر است:1.تعداد خلفای انبیاء گذشته نیز دوازده نفر بوده اند. در روایات آمده که چون اوصیاء و جانشینان پیامبران گذشته دوازده نفر بودند خلفا و جانشینان پیامبر خاتم نیز دوازده نفرند. مردی از عبدالله بن مسعود پرسید: آیا از رسول خدا صلّی الله علیه و آله پرسیدید که چند نفر بر این امت خلافت خواهند کرد؟ عبدالله در جواب گفت: بلی ما پرسیدیم فرمود: «اثنا عشر بعدد نقباء بنی اسرائیل؛ دوازده نفر به تعداد پیشوایان بنی اسرائیل.(مسند احمد حنبل، مؤسسه الرساله، ج6، ص321؛ مجمع الزوائد، هیثمی، بیروت، ج5، ص1902. به تعداد برجها و ماهها. گاه حکمت این که ائمه(ع) دوازده نفرند، این دانسته شده که به تعداد ماه های سال دوازده امام تعیین شده است.جابربن عبدالله انصاری می گوید: از پیامبر(ص) پرسیدیم امامان بعد از شما چند نفرند؟ فرمود: جابر! خدایت رحمت کند از تمام اسلام از من سؤال نمودی، تعداد آنان به تعداد ماهها (دوازده نفر) است.» (ابن میثم، بحرانی، غایةالمرام، چاپ دوم، المقصد الاول، باب2، ص244، ح2) 4ـ در قرآن کریم و احکام دینی و امور تکوینی نیز عدد دوازده به فراوانی دیده می شود که بنا به شواهد نقلی به نوعی با تعداد اوصیاء مرتبط اند. برای نمونه:الف ـ کلمه ی امام با مشتقّاتش در قرآن کریم دوازده بار ذکر شده است. ب ـ تکبیرات دو رکعت نماز یومیّه ــ که دو رکعت بودن اصل نماز یومیّه است ــ دوازده تاست؛ و نماز، عبادت کامل است چونانکه امام عبد کامل است و الله اکبر رکن الارکان است در نماز.
ج ـ همچنین تکبیرات نماز عید دوازده تاست که در زمان حضور امام معصوم واجب است.
د ـ نهرهای بهشت که در قرآن کریم نام برده شده اند دوازده نهرند و امام مانند نهری است که مردمان را از هدایت ساری خدا سیراب می کند.
هـ ـ عدد ماه‌ها نزد خدا دوازده ماه است. « إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْض . ـــــ تعداد ماه ها نزد خداوند در کتاب الهى، از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است. » (التوبة:36) و در روایات گفته شده که تعداد خلفای پیامبر به تعداد ماههاست. لذا از نگاه معصوم بین این دو ربطی وجود دارد که باهم ذکر می شوند.
و ـ بروج آسمان که منازل ماه و خورشید و راهنمای مسافران و دریانوردان است دوازده برج است که باز با تعداد ائمه ربط داده شده است. ز ـ خورشید و ماه که در روایات متعددی امام معصوم به آنها تشبیه شده است در دوازده منزل سیر می کنند.
ح ـ در برخی متون علوم خفیّه نیز بین تعداد حروف عربی و حروف مقطّعه ی قرآن کریم و خواصّ حروف و اعداد در علوم غریبه و تعداد ائمه و تعداد چهارده معصوم و تعداد اصحاب کساء ارتباطات متعدّدی ذکر شده است. آنچه در شماره های سابق ذکر شد، اگر چه حکمت دوازده نفر بودن ائمه را بیان نمی کنند و از نظر علوم عقلی ارزش چندانی ندارند، ولی این ظنّ قوی را تولید می کنند که عدد دوازده در باره ی ائمه (ع) و دیگر امور یاد شده اتّفاقی نبوده حامل سرّی الهی است. امّا اینکه حکمت و سرّ این عدد چیست؟ در روایات اهل بیت (ع) سخن صریحی در این باره یافت نشد؛ البته در علوم خفیّه همچون علم الاعداد و علم الحروف و امثال این علوم، استفاده های خاصّی از این عدد و اسامی اهل بیت (ع) و حروف آنها می شود که نزد اهلش معلوم است ولی اینان معمولاً از علنی نمودن علم خود اِبا دارند؛ و آنچه از علوم خفیّه در برخی کتب رایج پخش شده و در دست مردم عادی است چندان قابل اعتماد نیست. لذا قضاوت در مورد صحّت و سقم ادّعاهای اصحاب علوم خفیّه را باید به اهلش سپرد که آنها هم اندک و انگشت شمارند.
نکته دیگر اینکه اگر چه ما سر عدد دوازده را در اینجا نمی دانیم لیکن به احتمال قوی امامان دوازده گانه تنها کسانی بوده اند که کمالات و شایستگی لازم برای تحمل بار مسئولیت امامت دارا شده اند و چه بسا اگر کسانی دیگر نیز خود را به آن مرتبه از کمالات می رساندند بر تعداد امامان افزوده می شد. بنابراین محدودیت به دوازده به خاطر خصوصیت این عدد نیست، بلکه فقدان کسان دیگر صاحب شرایط است . تعداد امامان و مشخصات آنها در روایات متعددى که از پیامبر اکرم(ص) در منابع شیعه و سنى نقل شده مشخص گردیده است. برخى از این روایات را از منابع اهل سنت نقل مى کنیم:1 ـ کار مردم پیوسته مى گذرد تا آنکه دوازده مرد بر آنان فرمان برانند. (فرائد السمطین، ج 1، ص 317)
2ـ شمار جانشینان من به تعداد نقباى موسى (دوازده نفر) است (کنزالعمال، ح 14971)
3 ـ تا وقتى که دوازده خلیفه و جانشین بر شما حکومت کنند، دین پیوسته پابرجاست. (صحیح مسلم، ج 6، کتاب الاماره؛ صحیح بخارى، ج 4، ص 165)
4ـ کار این امت همواره پابرجاست تا دوازده خلیفه و جانشین بر آنان بگذرند که همگى از قریش اند. (منتخب کنزالعمال، ج 5، ص338.)
5 ـ بر این امت دوازده خلیفه حکومت خواهند کرد، به عدد نقباى بنى اسرائیل.(همان)
6 ـ امیر المؤمنین علیه السّلام در توضیح انحصار امامت در قریش مى فرماید: «امامان از قریش، تنها از نسل هاشم هستند و امامت بر غیر آنان شایسته نیست. (نهج البلاغه، خطبه 142) نظیر این روایات را – که از اهل سنت در مورد تعداد ائمه(ع) وارد شده است – مى توان در سایر منابع مطالعه کرد.
ر.ک:
الف. ینابیع الموده، ص 2، 44.ب. البدایة والنهایه، ج 6، ص 3، 247.ج. سنن ابن ماجه، ج 4، 4085 / 1367.د. مسند احمد بن حنبل، ج 5، ص 645.ه. سنن ابى داود، 107 / 4.
روایات متعدد دیگر نیز در این باب وجود دارد. بنگرید: معالم المدرستین، ج 1، ص333.