توجه به نکات ذیل پاسخگوی پرسش شما است : 1- پاسخ اجمالی به پرسش شما این است که تفال دو معنا و استعمال دارد . گاهی تفال به معنای استخاره و طلب خیر از خداوند است و گاهی به معنای آینده نگرى و پیش بینى آینده به وسیله قرآن است. مثل تفأل زدن به جهت این که براى ما معلوم شود مریضمان خوب مى شود یا مى میرد و یا گمشده اى پیدا مى شود یا نه. این گونه تفأل زدن به قرآن مورد نهى قرار گرفته است و این غیر از استخاره گرفتن به وسیله قرآن است. پس تفال مجاز تفال به معنای اول یعنی استخاره است و تفال مورد نهی تفال به معنای دوم یعنی پیش بینی آینده و نوعی آینده نگری است . برخى تفأل مورد نهی را در این روایت این گونه نیز معنى کرده اند که شخص هنگام خواندن یا شنیدن آیه اى، آن آیه را تفأل به چیزى بزند و بگوید فلان طور خواهد شد. 2- دلیل بر این که مراد از تفالی که مورد نهی نیست تفال به معنای استخاره است روایتی است که از پیامبر –ص- نقل شده است و آن حضرت فرموده اند : هنگامی که خواستی به کتاب خدا تفال بزنی سه بار سوره اخلاص را بخوان و سه بار بر پیان=مبر و آلش صلوات بفرست و سپس چنین بگو : اللَّهُمَّ تَفَأَّلْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ فَأَرِنِی مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ مَکْتُومٌ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِی غَیْبِکَ ….، (بحارالأنوار 88 241 باب4) و این دعا و دستور همان دستور و دعایی است که در مورد استخاره در روایات وارد شده است . 3- طبق روایات وارده از معصومین (ع) استخاره معمولا با قرآن و تسبیح و گاهی با نمازی خاص که در منابعی مانند حاشیه مفاتیح الجنان ذکر شده انجام می گیرد, ولی در تفال بیشتر کتاب های عرفانی و ذوقی مثل دیوان حافظ مطرح است و از طرفی در استخاره طلب خیر دنیا و آخرت است از خدای سبحان , بدین معنا که کسی که استخاره می کند تنها خیر دنیا را در نظر نمی گیرد بلکه خیر دنیا و آخرت را توامان در نظر می گیرد, بنابراین چه بسا کسی استخاره می کند واستخاره بد می آید و شخص به آن توجه نمی کند و خیر دنیایی را می بیند ولی در باطن امر ضرر اخروی می باشد. در روایات نیز آمده است که شخصی که می خواست به تجارت برود از امام صادق (ع) طلب استخاره کرد. امام (ع) در جواب فرمودند که خیر نیست . آن شخص توجهی به استخاره نکرد و به دنبال تجارت رفت . بعد از آمدن از سفر تجارت خدمت امام (ع) رسید و سودی که در تجارت برده بود به امام (ع) گزارش داد. امام (ع) فرمود: در این سفر شما ضرر کرده اید تا سود, چون که نماز صبح شما در سفر قضا شده است , لذا می بینیم که در استخاره خیر دنیا و آخرت هر دو منظور است . عکس قضیه نیز صادق است مانند جایی که انسان استخاره می کند خوب می آید ولی در ظاهر امر ضرر می کند ولی باطن امر خیر است و این ناظر به جهت اخروی قضیه می باشد و نکته دیگر این که , استخاره الزام آور نیست ولی بهتر است بعد از استخاره کردن به آن عمل کند. اما در مورد تفائل باید گفت : اولا, به قرآن تفال نمی زنند. ثانیا, در روایات اسلامی از فال نیک نهی نشده است ; اما فال بد به شدت محکوم گردیده است , در حدیث معروفی از پیامبر اسلام (ص ) نقل شده: »تفالوا بالخیر تجدوه ; کارها را به فال نیک بگیرید (و امیدوار باشید) تا به آن برسید« جنبه اثباتی این موضوع منعکس است . اما در مورد فال بد که عرب آن را »تطیر« و »طیر« می نامد; در قرآن مجید و روایات اسلامی شدیدا مذمت شده است . در سوره یس آیه 19 و سوره نمل , آیه 47 و اعراف آیه 131 از فال بد زدن مذمت و نکوهش شده است و در حدیثی نیز رسول اکرم (ص ) فرموده است: »الطیره شرک ; فال بد زدن (و آن را مؤثر در سرنوشت آدمی دانستن) یک نوع شرک به خدا است «, (المیزان , ذیل آیه مورد بحث). ازاین رو با تفأل به قرآن نمى توان مسیر زندگى خود را تعیین کرد و به یافته هاى خود اعتماد پیدا کرد, و آنچه مورد نهی واقع شده همین است که شخص به جای تفکر و مشاوره به تفأل روی آورد و امور خود را به فال واگذارد و الا صرف بازکردن قرآن و تطبیق با خواسته خود مانعی ندارد و بالاتر آن که انس با قرآن و تلاوت آیات الهى را وابسته به امور زودگذر و ناپایدار نکنید بلکه با نگاه معرفت یابى و انس با یاد خداوند قرآن بخوانید، در این صورت خداوند نظر لطف و رحمت به شما دارد و بیش از انتظار زندگى شما سامان مى یابد.
براى توضیح بیشتر در این زمینه ر.ک:
1ـ بحار الانوار، ج 91، ص 241 به بعد ؛ علامه مجلسى
2ـ مفاتح الغیب در آداب استخاره ،علامه مجلسى
3ـ کند و کاوى در باب استخاره و تفأل ؛ابوالفضل طریقه دار
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 146/100101331)