ابلیس نام خاصّ همان جنّی است که در داستان خلقت حضرت آدم (ع) بر او سجد نکرد و با وسوسه هاى خود موجب خروج آدم از بهشت شد. ولى «شیطان» یک واژه ی عامّ است که به معناى موجود شرور و موذى و وسوسه گر می باشد؛ که ابلیس فرد بارز آن است؛ چون او از هر موجود مضرّی زیانبارتر می باشد. پس شیطان افراد دیگرى غیر از ابلیس هم دارد. طبق آیات و روایات، ابلیس داراى ذریّه و اعوان و انصاری از جنّهاست که به همه ی آنها شیطان یا شیاطین گفته مى شود. همچنین از افراد انسان نیز به کسانى که شرور و موذى باشند و در مسیر ابلیس گام برداشته و دانسته یا نادانسته، مجری خواستهای او باشند، شیطان گفته مى شود.
بنابر این «ابلیس» اسم شخص و « شیطان» اسم جنس است و ابلیس جز به آن موجود معیّن که به آدم سجده نکرد به کس دیگرى اطلاق نمى شود مگر از باب تمثیل و تشبیه. امّا «شیطان» از مادّه «شطن» مشتقّ است که به معناى دور شدن است و به هر عصیانگر متمرّد و موذی از انس و جن و حیوانات «شیطان» گفته مى شود؛ و «شاطن» به معناى خبیث است.
در برخی آیات نیز به انسانهای تابع ابلیس و شاطین جنّ، شیطان گفته شده است.
«وَ إِذا خَلَوْا إِلى شَیاطِینِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَکُمْ؛ و منافقان چون با شیاطین خود خلوت مى کنند، مى گویند ما با شما هستیم». (بقره/ 14)
«وَ کَذلِکَ جَعَلْنا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ؛ همچنین براى هر پیامبرى دشمنى قرار دادیم از شیطانهاى انس و جن». (انعام/ 112)
در بعضى از روایات به موجودات ریز و کوچکى که در قسمت شکسته ی ظرف مى نشیند نیز «شیطان» اطلاق شده که شاید منظور همان میکروبها باشد.
 
2ـ از برخی روایات چنین استفاده می شود که شیاطین جنّ ، از حیث تخصّص ، هر کدام متخصّص یک یا چند نوع خرابکاری هستند. مثلاً برخی از آنها در ایجاد برخی امراض تخصّص دارند و شاید در حمل میکربها یا تقویت اثر آنها و … دخالت دارند. برخی دیگر نوزادان و کودکان را در خواب یا بیداری می ترسانند. برخی دیگر بین افراد ایجاد اختلاف می کنند ، برخی دیگر امر به چشم چرانی می کنند و … . امّا به نظر می رسد که ابلیس در تمام این امور تخصّص داشته باشد.
همچنین از شواهد نقلی چنین بر می آید که بر هر کسی شیاطین جنّی فراوانی وارد می شوند که در برخی زمانها ، مثل وقت نماز ، تعداد اینها فزونی می گیرد تا نگذارند شخص نماز مقبولی به جا آورد. همچنین در برخی مکانها ، مثل بازارها حضور شیاطین پر رنگتر می باشد ؛ لذا معصومین (ع) فرمودند در بازارها زیاد توقّف نکنید. باز از شواهد نقلی بر می آید که شیطان هر کسی در حدّ خود اوست ؛ به قول یکی از اهل معرفت « شیاطین الفقها ، فقها الشّیاطین ــــ شیاطین ژرف اندیشان ، خودشان در میان شیاطین ژرف اندیشند» ؛ لذا ملائک الهی به ابلیس این فرصت را نمی دهند که با افراد عادی دست و پنجه نرم کند. از اینرو او برای هر قشری شیاطینی خاصّ را پرورش داده است.
همچنین ابلیس و یاران جنّی او برای نیل به اهدافشان ، از شیاطین بشری نیز استفاده می کنند. برخی از اینها مانند ساحران و کاهنان و برخی اهل ریاضتهای باطل و غیر شرعی ، گاه آگاهانه در خدمت شیاطین در می آیند و در عوض قدرتهای خاصّی را از آنها دریافت می کنند ؛ و مردم را با این گونه امور به گمراهی می کشانند. لذا رجوع به این گونه افراد برای فال بینی و پیدا نمودن اشیاء گمشده و امثال آن ، شرعاً حرام می باشد. امّا اکثر شیاطین انسی خود خبر ندارند که ابزار دست شیاطین جنّی می باشند. اینها خود به دست شیاطین جنّی به دام افتاده اند و توسّط آنها به کارهایی شیطانی ترغیب می شوند و چه بسا برخی از اینها خیال می کنند که کاری الهی انجام می دهند ؛ مثل خوارج نهروان که خیال می کردند در راه خدا با علی (ع) جهاد می کنند ؛ یا مثل افراطیّون وهّابی که شیعیان را ترور می کنند و خیال می کنند که به دین خدا خدمتی کرده اند. حتّی بین برخی از این شیاطین انسی با شیاطین جنّی نیز یک یا چند واسطه ، شیاطین انسی وجود دارند.
ضمناً شیاطین برای گمراه نمودن افراد ، همواره از یک راه استفاده نمی کنند ، بلکه راههای مختلفی را به کار می گیرند. لذا اگر کسی در مقابل یک راه مقاومت نمود ، راه دیگر را امتحان می کنند.