تفاوت بين سوره هاي مكي و مدني

عالمان سه معناى اصطلاحى براى مكى و مدنى تعريف كرده ‏اند:
1.مكى عبارت است از آن‏چه در مكه نازل شده باشد. و مدنى نيز عبارت است از آياتى كه در مدينه نازل شده است.(ملاك مكان)
2.مكى عبارت است از آن چه خطاب به اهل مكه نازل شده؛ و مدنى نيز عبارت است از آنچه مخاطب آن اهل مدينه بوده‏ اند. (ملاك مخاطبان)
3. مكى عبارت است از آياتى كه قبل از هجرت پيامبر (ص) به مدينه نازل شده است، هر چند نزول آن در مكه نباشد. و مدنى عبارت است از آياتى كه بعد از هجرت نازل شده است هر چند نزول آن در مكه باشد. (ملاك زمان)
اصطلاح سوم (ملاك زمان) مورد قبول اكثر عالمان قرار گرفته است.
در اصل براي شناخت آيات مكي و مدني راهي جز رجوع به روايات و استفاده از آنها نيست. اما مي توان با كمك نشانه ها و ضوابطي كه در سوره هاي مكي و مدني وجود دارد آنها را از يكديگر تشخيص داد. 

ويژگي ها و نشانه هاي سوره هاي مكي:
1. هر سوره ‏اى كه در آن لفظ كلّا به كار رفته باشد، اين لفظ در قرآن 33 بار و در 15 سوره استفاده شده است كه همه آن‏ها در نيمه دوم قرآن قرار دارند. دليل آن اين است كه نيمه دوم قرآن حاوى سوره‏ هايى است كه اكثرا در مكه نازل شده و در آن‏ها غالبا از قهر و انتقام خداوند ياد گرديده. و لفظ كلّا به صورت تهديد و سرزنش و انكار مشركان قريش تكرار شده است، برخلاف نيمه نخست كه غالبا يهوديان مورد خطاب قرار گرفته ‏اند، و از ضعف و خوارى ايشان، شدت و عتاب ضرورت نبوده است.
2.  هر سوره ‏اى كه در آن سجده باشد.
3. هر سوره ‏اى كه با حروف مقطعه آغاز شده باشد، به استثناى سوره‏ هاى بقره و آل عمران، كه در مدنى بودن آن‏ها اجماع است، و سوره رعد كه مورد اختلاف است.
4. هر سوره ‏اى كه در آن از قصص انبيا و امت‏ هاى گذشته ذكرى به ميان آمده است، به استثناى سوره بقره.
5. هر سوره‏ اى كه در آن ذكرى از داستان آدم و ابليس به ميان آمده است، به استثناى سوره بقره.
6. هر سوره‏ اى كه در آن لفظ يا أيها الناس باشد و يا أيها الذين آمنوا نباشد.
7. همه سوره‏ هاى مفصل‏[1] معمولا سوره هاي مكي از حيث اسلوب و سبك اين خصوصيات را نيز دارا مي باشند:
الف. ايجاز و اختصار در بيان.
ب- آهنگ و سجع كلمات.
ج- كوتاهى آيات و سوره‏ ها.[2]

نشانه هاي سوره هاي مدني:
1. هر سوره ‏اى كه در آن سخن از حدود و فرايض باشد.
2. هر سوره ‏اى كه در آن اجازه جهاد و بيان احكام جهاد باشد.
3. هر سوره‏ اى كه در آن ذكرى از منافقان باشد، به استثناى سوره عنكبوت. بنابر قول صحيح، سوره عنكبوت جز 11 آيه اول آن‏كه در مدينه نازل شده، مكى است و آن 11 آيه همان هاست كه در آن‏ها از منافقين ياد شده است.[3] معمولا سوره هاي مدني از حيث اسلوب و سبك اين خصوصيات را نيز دارا مي باشند:
الف. سوره‏ هاى مدنى در مقايسه با سوره‏ هاى مكى معمولا طولانى ‏ترند.
ب- نثر آن، نثر مرسل بوده و مطالب به شكل مفصل آمده است.[4]

پي نوشت:
[1] . مفصّل نام آخرين سوره‏ هاى قرآن با ترتيب موجود است و بنا بر نظر صحيح ‏تر از سوره حجرات آغاز و تا پايان قرآن ادامه مى ‏يابد. برخى علت اين نام‏گذارى را كثرت فاصله ميان آيات در اين سوره‏ ها مى‏ دانند و برخى ديگر علت را كوتاهى آن‏ها ذكر كرده ‏اند. همچنين گفته شده است كه علت اين نامگذارى كم بودن آيات منسوخ در آن‏هاست و احكام مذكور در آن‏ها احكام نهايى و فصل است كه نه نسخ شده ‏اند و نه نقض. مناهل العرفان فى علوم القرآن، محمد عبد العظيم الزرقانى / محسن آرمين‏، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى‏، تهران،1385،ص: 222-227
[2] . پرسش و پاسخ‏هايى در شناخت تاريخ و علوم قرآنى، مجيد معارف، نشر كوير، تهران،1383،ص: 93
[3]. مناهل العرفان فى علوم القرآن،ص: 228
[4].پرسش و پاسخ‏هايى در شناخت تاريخ و علوم قرآنى،ص: 94