از اهتمام شما به مسائل اعتقادی بسیار خوشحالیم و خداوند منّان را بر این نعمت بزرگ که به شما ارزانی کرده است شاکریم.
دوست عزیز هر مقدار که مظاهر گناه در جامعه وجود داشته باشد، در مقابل خداوند از قبل ابزار مقابله با آنها را به انسان داده است. در واقع خداوند برای اینکه انسانها بتوانند خود را از گناه مصون دارند و راه عذر آوری را مسدود نماید، واکسن مقابله با هر گناهی را به انسان داده است، اما ما انسانها در استفاده از این واکسنها سهل انگاری کرده و به بیماری های مختلف اخلاقی و اعتقادی دچار می شویم که ثمره آن از دست دادن سلامتی دینی و اخلاقی است. برای رسیدن به آرمانهای انقلاب که همان آرمانهای اسلام و رسیدن به قله انسانیت است باید زحمت کشید. قطعا چنانچه اهل کوهنوردی باشید تصدیق می کنید که رسیدن به قله کار چندان راحتی نیست، مخصوصا اگر قله ی مرتفعی چون قله ی انسانیت باشد.
درک شیرینی دین زمانی میسّر است که شیرینی گناه از نهاد آدمی رخت بربندد و محور شیرینى در دل دگرگون شود؛ یعنى، شیرینى حب الهى دل را پر کند و محبت به اهل بیت عصمت (ع) جان را فرا گیرد اگر این شد جایى براى شیرینى گناه در دل نمى ماند و حفظ دین برای کسی که شیرینی آن را چشیده است سهل و آسان می شود. در حقیقت یکی از عواملی که سبب می شود تا انسان نسبت به دین بدبین شود، عدم درک صحیح و شیرینی آن می باشد.
برای محفوظ ماندن از گناه مقدماتی باید رعایت شود که انسان را در برابر گناه واکسینه کرده تا بتواند از گناه دوری جوید.
1. پرهیز از زمینه گناه:
فراهم شدن زمینه گناه باعث رغبت و میل باطنى به سمت گناه مى شود هر تشنه اى با دیدن آب زلال رغبت و کشش به آب را در خود به مراتب بیشتر احساس مى کند پس با پرهیز از زمینه گناه رغبت دل و میل باطنى به گناه حداقل کم مى شود و این خود گامى است براى کم کردن شیرینى گناه. برای از بین بردن زمینه های گناه باید به چند مسئله دقت کنید:
– کنترل چشم: دقیقا باید مواظب چشم خود بود که مبادا به نامحرم و هر آنچه که شهوت انگیز است، نگاه شود. عن الصادق (ع): «النظر سهم من سهام ابلیس مسموم و کم من نظرة اورثت حسرة طویله – نظر دوختن تیرى مسموم از تیرهاى ابلیس است و چه بسا نگاهى که حسرت درازمدتى را (در دل) به ارث بگذارد»، (سفینةالبحار، شیخ عباسى قمى، ماده نظر)
تا حد امکان از حضور در مجالس مختلط یا برخورد با نامحرم و نگاه های خیره پرهیز نمایید.
– کنترل گوش: باید از شنیدنى هایى که ممکن است به حرام منجر شوند و زمینه ساز حرام هستند پرهیز شود. مانند نوار موسیقى، صداى شهوت انگیز نامحرم، شنیدن لطیفه و جکهای مستهجن و یا خواندن پیامکهای این چنینی و…
– اجتناب از دوستان ناباب: دوستانى که با رفتار و گفتارشان باعث مى شوند که انسان گناه را در دل مزمزه کند در واقع دشمن هستند و پرهیز از آنها گامى موثر در کم کردن شیرینى دل از گناه مى شود. از امام سجاد (ع) نقل شده: «النهى عن مصاحبة خمسة و محادثتهم و مرافقتهم فى طریق و هم الکذاب والفاسق والبخیل والاحمق والقاطع لرحمه – حضرت از همراهى و سخن گفتن و رفیق بودن با پنج کس را نهى فرموده: کذاب، گناهکار، بخیل، احمق و کسى که قطع رحم کرده است»،( سفینةالبحار، شیخ عباسى قمى، ماده صحب). البته اینها از مهمترین زمینه هاى گناه هستند که باید ترک شوند ولى کلًا هر چیزى که زمینه گناه را فراهم مى کندباید ترک شود.
چشم و گوش دو مجرای کسب علم انسان می باشد، و این علم است که انسان را به عمل وا می دارد. اگر این دو مجرا از حرام پر شوند، عملی که از انسان بروز می کند نیز جز حرام نخواهد بود. (از کوزه همان برون طراود که در اوست).
2. یاد مرگ:
فکر کردن پیرامون مرگ به انسان هشدار مى دهد و دل را از هر شیرینى گناه مى زداید. در حدیثى از امام صادق (ع) نقل شده است:» ذکر الموت یمیت الشهوات فى النفس؛ یاد مرگ شهوات را در نفس مى میراند «،( المحجه البیضاء، ملامحسن فیض کاشانى، ج 8، ص 242)) یعنى خواسته هاى غریزى حیوانى دل انسان را مى کشد و آن شیرینى هاى حیوانى انسان را که مصداق بارزش گناه است، از بین مى برد. کیفیت فکر در مرگ مى تواند گوناگون باشد هر کس هر گونه که بیشتر منقلب مى گردد و از دنیا و شیرینى گناهان دنیا بیشتر متنفر و بى زار مى شود، همان گونه در فکر مرگ فرو رود. مهم آن است که این فکر اولا هر روز باشد و ثانیا سعی شود به مدت نیم ساعت در مکانى خلوت باشد مخصوصا اگر آن مکان خلوت قبرستان باشد تأثیر بیشتری خواهد داشت. باید فکر در مرگ با جان عجین شود و باور دل گردد تا تأثیر مطلوب داشته باشد. مثلًا یکى از کیفیت هاى فکر در مرگ را یکى از بزرگان چنین مى فرمود: تمام خاطرات تلخ و شیرین گذشته را در حد امکان مثل یک فیلم از ذهن بگذراند و به خود بباوراند که همه اینها گذشت و چند روز باقى مانده عمر هم مى گذرد لحظات جان دادن، وقتى که خویشان و نزدیکان را رها مى سازد و از تمام تلخ و شیرینى ها وداع مى کند و همه و همه را به خوبى تأمل کند تا دل بلرزد و چشم بگرید.
فایده دوری از گناه:
همانطور که گفتیم، استنکاف و دوری جستن از گناه سبب محفوظ ماندن انسان از انحراف است. قیّم اصلی دین خداوند بوده و در حفظ آن از همه داناتر و توانا تر است این ما انسانها هستیم که برای حفظ خود باید در حفظ دین کوشش کنیم و از هیچ تلاشی فروگذاری ننماییم.
حفظ و ارتقاء دین:
علاوه بر ترک گناه که نقش بسزایی در حفظ دین و رسیدن به قله دارد، انسان برای این که بتواند به اعتقاداتش پایبند باشد و به حفظ و ارتقاء آنها بپردازد لازم است که ایمان و دین خود را در ابعاد شناختی، رفتاری ، عاطفی و انگیزشی تقویت نماید. البته این ابعاد به نحوی با یکدیگر مرتبط بوده و با هم تعامل دارند. مثلا هر چه شناخت انسان به خدا و به دین قوی باشد، انگیزه انسان تقویت شده و رفتار های مثبت بیشتری از او سر میزند و از طرف دیگر هرچه رفتارهای مثبت بیشتری انجام دهد زمینه رشد شناختی و انگیزشی او نیز بالا می‌رود. ازسوی دیگر عواطف مثبت انسان نیز می تواند در افزایش انگیزه ودر نتیجه استمرار رفتارهای دینی تاثیر گذاشته و باعث گردد انسان ، سرعت بیشتری در طی مسیر معنوی و ارتقاء باورهای دینی داشته باشد.
از جمله اموری که می تواند موجب حفظ باورها و اعتقادات انسان شده و آنها را رشد و تعالی بخشد عبارتند از:
1. فعالیّت علمی:
– افزایش شناخت و آگاهی نسبت به دین و اعتقادات:
رشد و تعالی عملی اعتقادات و باورهای دینی، محصول شناخت صحیح و آگاهانه از معارف و حقایق دینی است. هر چه انسان بتواند مطالعات دینی خود را بالا برده و با برهان و استدلال عقلی، اصول دین را برای خود اثبات نماید، به همان میزان احتمال انحراف او در عمل کاهش خواهد یافت. لذا لازم است انسان قبل از ورود به وادی عمل و طی مسیر، شناخت جامع و کاملی از راه داشته باشد تا موانع بر سر راه را به راحتی پشت سر گذاشته و به مقصود برسد. از این رو توصیه می شود که اولا یک برنامه مطالعاتی برای خود تنظیم نموده و سعی کنید در حوزه های ذیل مطالعه و سطح آگاهی خود را افزایش دهید:
اعتقادی و اندیشه ای, اخلاق اسلامی, زندگی, سیاسی و اجتماعی, تاریخ و تمدن اسلامی, متون دینی ( که در پایان، کتب قابل استفاده در این زمینه را به عنوان نمونه معرفی خواهیم کرد).
ثانیا در صورتی که در مورد عقاید دچار شک و شبهه شُدید، در شک باقی نمانید؛ بلکه سعی کنید از طریق تحقیق ، مطالعه، مراجعه به متخصص دینی و یا ارتباط با ما آن را برطرف نمایید.
– تقویت محبت الهی در دل:
اگر انسان بتواند لذت متعالی یعنی لذت محبت الهی را بچشد، انگیزه او برای بدست آوردن لذت‌های معنوی که همان رسیدن به اعتقاد و ایمان کامل می باشد، تقویت می‌شود. عواملی از قبیل تفکر در نعمت های الهی، تأمل و تدبر در آیات الهی، درد دل با خدا، شرکت در مراسم مناجات و ادعیه و دقت در معانی آنها، خواندن داستان اولیاء الله، خاطرات شهداء، داشتن حضور قلب در عبادت و… ، در تقویت و حفظ محبت الهی و ایمان مؤثرند.
2. فعالیّت عملی:
ارتقاء و حفظ بینش و باورهای دینی در گرو عمل به دستورات و فرامین الهی است. امام باقر (ع) می فرمایند: (من عمل بما یعلم علّمه الله ما لم یعلم – کسی که به علم و دانایی اش عمل کند، خداوند آنچه را که نمی داند به او می آموزد. بحارالانوار ج 75 ص 189). در نتیجه انجام وظایف بندگی، راه اصلی در حفظ و افزایش سطح آگاهی و اعتقادات دینی است. البته توجه به این نکته ضروری است که عمل به وظایف نباید شما را از تفکر و مطالعه در معارف و اعتقادات باز دارد و یکی را بر دیگری ترجیج دهید. چرا که خداوند عالم را با اسباب اداره کرده و عمل به وظایف و مطالعه و تفکر پیرامون اعتقادات دو سبب از اسباب تقویت باورهای دینی است که در طول یکدیگر قرار دارند.
– مبارزه با ریشه های گناه:
شناسایی ریشه گناه و از بین بردن آن خطر انحراف را شدیداً کاهش داده و زمینه ارتقاء بینش و اعتقادات را فراهم می کند. بذر معارف و باورهای دینی در زمینی به خوبی رشد و نموّ می یابد که خالی از هرگونه ناپاکی و میکروب باشد. شرط رسیدن به ایمان کامل و حفظ و افزایش آنها در وجود انسان، پاکی روح و نفس آدمی از گناه و معصیت است. هر چه انسان از خطا و لغزش دورتر باشد، بذر معارف در وجودش سریعتر به ریشه خواهد نشست و ساقه اعتقاداتش تنومندتر خواهد شد و در نتیجه میوه ای شیرین تر و آبدارتری از این درخت خواهد چید.
برای پاکسازی از گناه، ریشه ای ترین کار مبارزه با خواستگاه و زمینه های نفسانی آن( مانند حب دنیا، حب جاه، تکبّر، حسادت، غرور و شهوت …) است. برای مثال آدم حسود ، همیشه در معرض غیبت، تهمت ، آسیب رساندن به محسود و انواعی از گناهان است و آدم بخیل توان انجام واجبات مالی و کمک رسانی به دیگران را ندارد، این شخص اگر بخواهد گناه نکند ، اساسی ترین راه این است که با خیر خواهی که ضد حسد است و تحصیل سخاوت که ضد بخل است، ریشه گناه را از دل خود بیرون نماید و خویش را از خطر شرک و خود خواهی برهاند. ( در این زمینه می توانید به کتاب معراج السعاده و کتاب اخلاق مرحوم شبّر مراجعه نمایید در این دو کتاب روش‌های جالبی برای از بین بردن رذایل اخلاقی ذکر شده است).
– مبارزه با عادت هایی که مانع رشد انسان و عمل هستند:
برخی عادتها در انسان مانع حرکت او در جاده ایمان تلقی می شوند (هر چند ممکن است حرام نباشند). به عنوان مثال کسی که به پرخوری ، پرخوابی و پر گویی عادت نموده است ، قادر نخواهد بود به انجام وظایف واجب و مستحب خود اقدام کند . عادتهای مذموم در برخی موارد حتّی زمینه انجام گناه و تخلف از بندگی حق تعالی را در انسان فراهم می کنند و باعث تضعیف ایمان در او می شوند.
– مبارزه مستقیم با خود گناه و ترک و جبران آنها:
علاوه بر مبارزه با زمینه های گناه، مبارزه مستقیم با گناه و ترک و جبران آن از طریق توبه، در حفظ و تقویت ایمان و رهایی از ظلمت نقش بسزایی دارد.
– انجام وظایف واجب شرعی :
همانطور که گفتیم یکی از مراحل بسیار مهم و سرنوشت ساز در حفظ و تقویت ایمان ، انجام وظایف واجب و اطاعت از فرامین خداوند است . این مرحله که در عرفان اسلامی از آن به قرب فرایض تعبیر می کنند، در نهایت به حصول ملکه تقوی و بهره مندی از آثار و ارزشهای ناشی از آن، می انجامد. و همین ملکه می‌تواند انسان را از انجام بسیاری از گناهان و انحرافات باز دارد.
– انجام نوافل و مستحبات:
نهایی ترین مرحله در جاده ایمان و کسب باورهای ناب که به محبت و عشق الهی می انجامد، مرحله انجام مستحبات و نوافل است ، مرحله ای که عرفا از آن تحت عنوان قرب نوافل و راه عشق تعبیر می کنند. قرب نوافل، پایانی ترین مقصد دین و موثر ترین راه نزدیکی انسان به خدا و کسب مقام ولایت و خلافت الهی است.
– توجه به نیازهای طبیعی و سعی در ارضای صحیح آنها قبل از اینکه به انحراف کشیده ‌شوند:
به عنوان نمونه یکی از نیازهای طبیعی انسان نیاز جنسی است که توجه نکردن و ارضا نکردن آن به نحو صحیح، ممکن است زمینه انحراف را فراهم کند.
– پرهیز از مجالست و همنشینى با اهل دنیا و دور از معنویت:
از جمله عواملی دیگری که می تواند به حفظ و ارتقاء ایمان وعقاید دینی کمک کند؛ پرهیز از دوستان منحرف و ناباب است. رسول اکرم(ص) می فرمایند: «به خاطر برخورد با اهل دنیا قلبم زنگار گرفته و مکدر مى شود و براى جبران آن روزى هفتاد مرتبه استغفار مى کنم». خداوند نیز در سوره «نجم آیه 29»مى فرماید: «فاعرض عن من تولى عن ذکرنا و لم یرد الا الحیوه الدنیا ــــــــ پس از کسانى که از یاد ما روى گرداندند و جز زندگى دنیا را نخواستند اعراض کن و روى بگردان». از امام سجاد نیز(ع) روایت شده است: «النهى عن مصاحبة خمسة و محادثتهم و مرافقتهم فى طریق و هم الکذاب والفاسق والبخیل والاحمق والقاطع لرحمه؛ حضرت از همراهى و سخن گفتن و رفیق بودن با پنج کس را نهى فرموده: کذاب، گناهکار، بخیل، احمق و کسى که قطع رحم کرده است».
– حضور در مجالس ذکر اهل بیت, سخنرانی, درس اخلاق و مراسم مذهبی و استمداد از حضرات معصومین (ع) می تواند به صفای باطن شما برای درک و حفظ صحیح اعتقادات کمک نماید. – پرهیز از لقمه حرام:
از جمله عوامل بسیار مهمی که باعث هلاکت و بدبخت شدن انسان می‌شود، لقمه حرام است.
کم نبودند کسانی که ابتدا خوب بودند، ولی به خاطر لقمة حرام به دره ّهای شقاوت و فضاحت پرت شدند. لذا لازم است به این مساله توجه نموده و غافل نشویم.  برای لقمه حرام در روایات آثارمتعددی بیان شده است از جمله: عدم استجابت دعاها، عدم قبولی نماز، پذیرفته نشدن اعمال صالح، عدم استشمام بوی بهشت، تضعیف ایمان و اعتقادات، اخراج از صیانت الهی، کاهش رزق حلال، خروج از ولایت پیامبر (ص) و اهل بیت او (ع)، حسرت در روز قیامت، لعن ملائکه، کوردلی. در مقابل لقمه حلال هر چند رنگین نباشد، موجب نورانیت دل و استجابت دعا و آمرزش و حفاظت الهی می گردد، ( میزان الحکمه، ج 2 ، ص480)
– تامل و تفکر در مورد عاقبت مجرمان، مفسدان و مکذبان:
برای این که انگیزه انسان در مسیر دینداری تقویت شده و از انحراف دوری نماید، مناسب است که در مورد عاقبت مجرمان، گناهکاران و کافران اندیشه نموده و عبرت گیرد.
وقتی انسان در عاقبت مجرمان و گنهکاران اندیشه می کند، پرده های غفلت تدریجا از جلوی چشمش کنار می روند و انسان از عاقبت کارهای خود درصورتی که گناهکارباشد آگاهی می یابد و همین مساله عاملی برای دوری از انحراف و تقویت ایمان و اعتقادات می شود.
در اینجا چند نمونه از کتب اعتقادی و اخلاقی که در بالا بردن سطح آگاهی شما مؤثر می باشد را برای مطالعه و تحقیق بیشتر معرفی می کنیم:
الف- کتب اخلاقی
– نردبان آسمان (دروس اخلاق حضرت آیت الله بهاءالدینى)، تدوین و ویرایش: اکبر اسدى
– سلوک معنوى، تدوین و ویرایش: آقاى اکبر اسدى
– خودشناسى براى خودسازى، محمد تقى مصباح یزدى
– گناهان کبیره، شهید دستغیب
– نامه ها و برنامه ها، حسن زاده آملى
– نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى، مهدوى کنى.
– ترجمه المراقبات، مرحوم ملکى تبریزى
– گام هاى آغازین در اخلاق عملى، مهدوى کنى
– معراج السعاده، احمد نراقى
– منازل الاخره، شیخ عباس قمى
– تقوا، شهید عبدالحسین دستغیب.
ب- کتب اعتقادی
– جهان بینى اسلامى، شهید مطهرى
– 50 درس اصول عقاید برای جوانان، آیت الله مکارم شیرازی
– نبوت ، حجه السلام والمسلمین قرائتی
– شیعه در اسلام، علامه طباطبائی
– آموزش عقاید، آیت الله مصباح
– مجموعه آثار شهید مطهری(ره)از جلد 1 تا 4. ( بهتر است ابتدا ج 4 بعد جلد 3 و جلد 2 و جلد 1 مطالعه شود. )
– سیمای عقاید شیعه، آیت الله سبحانی
– 665 پرسش و پاسخ در محضر علامه طباطبائی
– دورة چند جلدی معارف قرآن، آیت الله مصباح