پرسشگر گرامی!
شماره دقیق آیه 154 و معنای مراد آن بر طبق تفسیر المیزان اثر ارزشمند علامه طباطبایی(ره) چنین است:
چون کلیات شرایع که خداى تعالى در آیات قبل از آیه مورد بحث1 بیان و وصیت فرمود تکالیف مشروعه اى بودند که در ادیان همه انبیا عمومیت داشت و هم کلى و مجمل بودند بدین سبب زمینه فراهم شد که بیان کند که پس از آنکه احکام مذکور را بطور اجمال براى همه انبیا تشریع فرموده، بحسب اقتضاى مصلحت براى موسى (ع) در کتابى که به وى نازل کرده تفصیل داده و پس از آن براى رسول خدا محمد (ص) در کتاب مبارکى که نازل فرموده( یعنی قرآن) مفصلا بیان نموده؛ این است که به دنبال آیات سابق فرمود: ثُمَّ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ تَماماً عَلَى الَّذِی أَحْسَنَ ….
بنابر این، معناى آیه مورد بحث این است که: ما پس از آنکه آن کلیات و مجملات را تشریع نمودیم به موسى (ع) کتابى فرستادیم تا نواقص آن کسانى را که آن شرایع اجمالى را به خوبى عمل کرده و به کار بستند تکمیل کنیم، و فروع آن شرایع را که مورد احتیاج بنى اسرائیل بود تفصیل و توضیح دهیم، و این هدایت و رحمتى بود از ما، شاید ایشان به معاد و لقاى پروردگارشان ایمان بیاورند. این است آنچه از سیاق خود آیه و اتصالش به سیاق آیات قبل آن استفاده مى شود.
پس در حقیقت جمله ثُمَّ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ برگشت به سیاق آیات قبل از آیه قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ است که در آنها روى سخن با پیغمبر اکرم (ص) بود، و خطاب در آنها به صیغه متکلم مع الغیر (ما فلان و فلان کردیم) بود و با لفظ ثم که به تاخیر دلالت مى کند به این معنى اشاره شده که این کتاب براى این نازل شده که تمام کننده و تفصیل دهنده آن شرایع عمومى اجمالى باشد.
جمله تَماماً عَلَى الَّذِی أَحْسَنَ این معنا را بیان مى کند که غرض از انزال تورات تتمیم نواقص کسانى است از بنى اسرائیل که شرایع کلى و احکام اجمالى سابق الذکر را به خوبى عمل کرده و به کار بستند، هم چنان که در داستان موسى بعد از نازل شدن تورات نیز به مساله نیکو بکار بستن احکام تورات امر نموده و فرموده:« وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْ ءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصِیلًا لِکُلِّ شَیْ ءٍ فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها؛ و براى وى در آن لوح ها از هر گونه اندرز، و شرح همه چیز ثبت کرده بودیم، (موسی) آن را محکم بگیر و به قوم خود فرمان بده تا نیکوترش را بگیرند»، ( سوره اعراف، آیه 145). و نیز در جاى دیگر این داستان فرموده: « وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ؛ و از آن در، سجده کنان درآیید و بگویید: گناهان ما را فرو ریز تا گناهانتان را بیامرزیم و به زودى نیکوکاران را فزونى دهیم»، ( سوره بقره آیه 58 )، از این رو، و به شهادت این دو آیه موصولى که الَّذِی أَحْسَنَ در آیه مورد بحث است، اشاره به شخص معینى نیست، بلکه مفید جنس است. و معنایش این است:
نزول تورات براى تکمیل نواقص هر کسى است که ….
وَ تَفْصِیلًا لِکُلِّ شَیْ ءٍ یعنى این کتاب را فرستادیم تا در آن تفصیل جمیع احتیاجات بنى اسرائیل و هر چیزى را که غیر بنى اسرائیل از آن منتفع مى شوند در دسترسشان قرار داده باشیم، و هدایت و رحمتى بوده باشد که به آن متنعم و منتفع شوند، و از اینکه فرموده: لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ مى توان استفاده کرد که بنى اسرائیل از ایمان به مساله معاد استنکاف داشته اند، مؤیدش هم این است که در تورات فعلى که قرآن مجید آن را دست خورده و تحریف شده خوانده است در هیچ جاى آن صحبتى از قیامت به میان نیامده، بعضى از مورخین نیز نوشته اند که حزب بنى اسرائیل معتقد به معاد نبودند2.
البته در توراتهاى کنونى اشارات مختصرى به مساله قیامت شده است، ولى به اندازه اى کم است که بعضى مى خواهند بگویند یهود، اصولا به رستاخیز معتقد نیست3.
 
پاورقی:
1- «ثُمَّ آتَیْنا مُوسَى الْکِتابَ تَماماً عَلَى الَّذِی أَحْسَنَ وَ تَفْصِیلاً لِکُلِّ شَیْ ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لَعَلَّهُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ؛ سپس به موسى کتاب (آسمانى) دادیم، (نعمت خود را) بر آنها که نیکوکار بودند تکمیل کردیم، و همه چیز را (که مورد نیاز آنها بود در آن) روشن ساختیم، کتابى که مایه هدایت و رحمت بود، تا به لقاى پروردگارشان (به روز رستاخیز) ایمان بیاورند».                      
2- ر. ک: ترجمه المیزان، ج 7، ص 526- 528.
3- جهت اطلاع بیشتر ر. ک: تفسیر نمونه، ج 6، ص 35 – 45.