تکریم زنان در فرهنگ اسلام

اشاره

خداوند متعال انسانها را از دو جنس زن و مرد آفرید و هر کدام را به ویژگیها و صفات خاصی آراست تا با کسب خوبی ها و شایستگی ها به کمالات معنوی دست یابند و با گام نهادن در صراط مستقیم استعدادهایشان را شکوفا سازند. اسلام برتری افراد را به زن و مرد بودن نمی داند، بلکه آن را در گرو ایمان خالص، عمل صالح و انجام تکالیف الهی دانسته و هیچ عملی را ولو اندک ضایع و بی پاداش نمی گذارد.

در قرآن آمده است:
تمامی مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان اهل طاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوی و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خداترس خاشع و مردان و زنان خیرخواه مسکین نواز و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنان ـ پاکدامن ـ از تمایلات حرام، و مردان و زنانی که یاد خدا بسیار کنند. برای همه آنها خداوند مغفرت و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است.(1)
در بینش اسلامی زن و مرد در هستی یک منشأ دارند و بنابر مصالحی آفرینش آنها دوگونه تجلی یافته است.
«یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحدة و خلق منها زوجها…» ای مردم بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که شما را از یک تن بیافرید و هم از آن جفت او را خلق کرد.(2)
خلقت متفاوت بشر به لحاظ زیستی، لطفی الهی است تا آنها به کمک هم راه تکامل و رشد و تعالی را بپیمایند. بسیاری از آیات قرآن با عبارت «یا ایها الناس» و «یا ایها الانسان» شروع می شود و اشاره به این مطلب دارد که زن و مرد در نزد پروردگار امتیاز خاصی بر یکدیگر ندارند و آثار نیک و
عمل شایسته و تأثیر مخرب کارهای ناپسند، یا به عبارتی ثواب و عقاب عمل برای هر دو یکسان می باشد. تکریم شخصیت زن و احترامی که مکتب اسلام برای وی قائل شده همگان را به شناختی عمیق از زن و نقش مؤثر او در صحنه آفرینش فرا می خواند. در طول تاریخ بشریت هیچ تفکر و آئینی همانند اسلام زن را به جایگاه حقیقی خویش نرسانده و با حقوق واقعیش آشنا نساخته و او را به درک شایسته مروارید وجودیش دعوت ننموده است.
گرچه در عصر کنونی هیاهوهای تبلیغاتی به پشتوانه قدرت های مادی، شعار دفاع از حقوق زن سر داده و سعی در جذب و جلب جوامع بشری دارند. لیکن واقعیت اجتماعی و سیاسی خلاف آن را به اثبات می رساند و زنان نه تنها به جایگاه راستین و مطلوب خویش دست نیافته اند بلکه در جنبه های حقوقی، فرهنگی و اخلاقی تحت عنوان شعار فریبنده آزادی از نوع دمکراسی غربی و تساوی حقوق بدون در نظر گرفتن عدالت و تفاوتها از موقعیت خویش فاصله گرفته اند.
با مروری در تاریخ ایران و جهان چنین استنباط می گردد که بانوان از گذشته های دور در گستره تاریخی و جغرافیایی مورد ستم و اجحاف قرار گرفته و افرادی با برداشت غلط از شخصیت زن مقام او را کم تلقی کرده و در عرصه عمل منزلتش را حقیر دانسته اند.
خداوند حکیم که جهان آفرینش را بر پایه عدالت استوار نموده با ارج نهادن به حضور و تلاش ارزنده زنان، شأن و منزلت آنها را پاس داشته و زمینه پرورش انسانهای صالح ونیک را در دامن بانوان با ایمان پاک سیرت فراهم نموده است.

زنان در عرصه های اجتماعی و اقتصادی

از دیدگاه اسلام همانگونه که مردان در فعالیت های اجتماعی و تصمیم گیری های مهم حق مشارکت دارند، زنان نیز قادرند قابلیت های خود را در این خصوص بروز داده و با نقش سالم و سازنده در اجتماع، مسؤولیت زن مسلمان را به خوبی عملی سازند.
قرآن کریم می فرماید: مردان مؤمن و زنان مؤمنه برخی یکدیگر را دوست دارند. به معروف یکدیگر را امر می کنند و از منکر باز می دارند و نماز می گذارند و زکات می دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می برند خدا، اینان را رحمت خواهد کرد.(3)
با توجه به این آیه زنان همراه مردان و همانند آنها می توانند به هدایتگری و امر به معروف بپردازند، از بدیها نهی کنند و با نظرات مثبت و راهگشا در مسائل مهم سیاسی و اجتماعی، موقعیت، حرمت و ارزش خویش را تثبیت نمایند. در صدر اسلام بیعت زنان با رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) و هم پیمانی با نظام نوپای اسلامی گویاترین مصداق حضور آنها در جنبش اجتماعی و سیاسی و هماهنگی با حرکت فعالانه مسلمانان مبارز می باشد. این ماجرا که هنگام فتح مکه رخ داد اینگونه بود که پیامبر پس از بیعت با مردان درخواست زنان را که طالب بیعت با آن جناب بودند اجابت نمود و جمعشان را به حضور پذیرفت و به همه ثابت کرد زنان چون مردان، حق مشارکت در سرنوشت خود را دارند.
همچنین در منابع روایی آمده، که در حکومت امام علی(علیه السلام) گروهی از بانوان برای بیعت با آن حضرت حاضر شدند و با دست گذاشتن در ظرف آبی که امام در آن دست نهاده بود حمایت و همراهی خویش را از مقام ولایت و امامت اعلام نمودنده و رهبری حضرت را در جامعه اسلامی پذیرفتند. افزون بر موارد یاد شده، مهاجرت زنان در برهه ای از تاریخ اسلام، یعنی زمانی که راه هرگونه فعالیت و مشارکت اجتماعی به روی آنها بسته بود حکایت از شخصیت مستقل و تصمیم گیر زن مسلمان است. ویژگی این نوع مهاجرت آن بود که زنان نه به خاطر اختلافات خانوادگی و از سرناسازگاری با همسران زندگی خود را رها کرده بودند. بلکه با نیت خالص و انجام امر پروردگار به چنین اقدامی روی آورده اند. قرآن کریم در این باره می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید زنانی که به عنوان اسلام و ایمان از دیار خود هجرت کرده و به سوی شما آمده اند، امتحان کرده و از آنها تحقیق کنید. (البته خدا به ایمانشان داناتر است) اگر آنها را با ایمان شناختید بپذیرید.(4)
در تفسیر این آیه آمده است که زنان مهاجر سوگند یاد می کردند که مهاجرتشان بدلیل دلزدگی از شهر و سرزمین خویش و یا دعوا و اختلاف با همسر نبوده و مسائل دنیایی نیز سبب این حرکت خدایی نبوده است. از دیگر نشانه های بالندگی زنان در عرصه های اجتماعی، فرهنگی ظهور خلاقیت ها و توانمندی هایی است که حاصل تلاش و تکاپوی این قشر از جامعه است. پس از آنکه رسول خدا(ص) با گسترش فرهنگ حیاتبخش اسلام موانع موجود در حیات سیاسی، اجتماعی زنان را از سر راه برداشت، میادین علم و فرهنگ با حضور گسترده و چشمگیر بانوان شایسته، دین دار و متفکر جلوه ای دیگر یافت، بعلاوه آنان با پرورش انسانهای وارسته و اهل معرفت به جامعه اسلامی رونق و صفای دیگری دادند.
از امتیازات برجسته ای که به فرمان الهی نصیب زنان شد و منزلت آنها را همانند مردان ارتقاء داد، به رسمیت شناختن حقوق اقتصادی آنها بود، بویژه در دورانی که کوچکترین حقی برای زن قائل نمی شدند و نه تنها او را صاحب سرمایه نمی دانستند بلکه اجازه ارث بردن و به ارث گذاردن مالی را به او نمی دادند. شرکت زنان در فعالیت های اقتصادی و حضور در مراکز تجاری و توجه به حقوق مادی و معنوی آنها صرفاً به پشتوانه اسلام و دستورات عادلانه آن محقق گشت.
«للرجال نصیبٌ مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن؛برای مردان از آنچه (به اختیار) کسب کرده اند بهره ای است و برای زنان نیز از آنچه (به اختیار) کسب کرده اند بهره ای است.
مالکیت زن بر اموالش نظریه اسلام است، اگرچه نظریه پردازان غربی احساس می کنند قبل از آنها هیچ آئینی در این زمینه پیشقدم نبوده و سوغات آزادی و استقلال اقتصادی را آنها برای زنان به ارمغان آورده اند. اولین قدم به استناد اظهارات این افراد قانون سال 1882 م بود که به موجب آن زنان بریتانیایی از اعتبار بی سابقه ای برخوردار شده و این حق را یافتند که پول به دست آمده از کار و تلاش خود را تصاحب نمایند.(5)

زنان در خانه و اجتماع

مهمترین کانونی که حضور زنان در آن اهمیت ویژه ای دارد و نقش محوری آنها از تأثیر گذاری قابل توجهی برخوردار است، نهاد مقدس خانواده می باشد. جایگاه زن در خانه چون لنگرگاهی است که ساکنان این محیط به ظاهر کوچک را در پناه خود ایمن ساخته و به جمع آنان طراوت و شادی می بخشد. با استناد به نمونه های فراوان می توان گفت: زنان قادرند علاوه بر نقش مادری، با حرکت، تلاش و هدایت به زندگی رونق بخشیده در مواقع سخت و مشقت بار با بروز توانایی های خدادادی، مردان سرگردان و بی تفاوت را به حیات امیدوار ساخته و با ایثار و از خود گذشتگی به حفظ و بقای خانواده کمک نمایند. آرامش و سکونی که مردان در کنار همسران خویش بدست می آورند در پرتو آن کشتی زندگی را از امواج شکننده روزگار به ساحل امن می رسانند، مدال افتخاری است که خداوند به زنان ارزانی داشته است. «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة…؛(6) از نشانه های قدرت اوست که برای شما از نوع خودتان همسرانی آفرید که با آنان آرام گیرید و میان شما دوستی و مهربانی نهاد….

در پرتو حس همدلی و همیاری زنان، مردان در رسیدن به اهداف متعالی موفق ترند و با کار آمدی بیشتر و مطلوب تری چرخ زندگی را به گردش درمی آورند. زن شخصیتی است با ویژگی های فراوان و قابلیت های بالقوه که با بروز آن به خانه و اجتماع روشنی بخشیده و به سلامت و سعادت هر دو می اندیشد. رسالت مادری از جمله وظایف برجسته اوست که در عین سنگینی با لذّت و ظرافت بی نظیری همراه بوده و این امکان را فراهم می آورد تا بانوان بتوانند بنیادهای اجتماع را با تربیت نیروهای مؤمن، خلّاق و کارآمد چنان بسازند که با هیچ طوفانی صدمه و آسیبی نبیند.
البته توانایی های یاد شده منحصر به مادرانی است که با مراقبت های دوران بارداری و شیردهی مطابق با دستورات مکتب اسلام همت ورزیده و در انجام اعمال و رفتار پسندیده کوشا باشند مقام مادری منزلتی رفیع است و هرگونه تلاش و فداکاری در پذیرش این تعهد همواره قرین پاداش و ستایش بوده بطوری که بهشت برین ثمره کوشش آنهاست. زنان باید قدر این شایستگی ها را بدانند. مبادا با شعارهای تساوی حقوق زن و مرد و بی تفاوتی در قبال مسؤولیت مادری ارزش و اعتبار دنیوی و اخروی خود را بی بها از دست بدهند.

خشونت علیه زنان

متأسفانه امروزه تفسیرهای غلط و برداشت های سطحی از دستورات اسلامی سبب گردیده افراد مغرض و ناآشنا، دین اسلام را آمیخته به سوء رفتار با زنان و برخوردهای نادرست متهم سازند بعثت نبی مکرم اسلام(ص) بر پایه مکارم اخلاق و رحمت و مدارا با مردم بوده است و آن حضرت بهترین الگو در این زمینه می باشد. رفتارهای آکنده از مهر و محبت رسول خدا(ص) و امامان معصوم در تمام لحظات زندگی و در برخورد با انسانها کلاس درسی است که تشنگان حق و معرفت باید در آن زانوی ادب زنند و تعلیم ببینند، آن بزرگواران نه تنها با دوستان خویش بلکه با دشمن تا جایی که ارزشهای الهی تهدید نشود به مهربانی، صمیمیت و رأفت برخورد نموده و با این روش مکتب انسان ساز اسلام را در سراسر گیتی گسترش دادند. پیامبر اکرم(ص) برخورد خشن و زورگویانه بین افراد را مذموم دانسته می فرماید: آن که به مؤمنی آزار رساند، مرا آزار کرده است و آن که مرا آزار دهد خدای را آزار داده است و آن که خدای را آزار داده در تورات و انجیل و زبور و قرآن نفرین شده است.(7)

اسلام همواره به تکریم شخصیت انسانها تأکید ورزیده و اصل احترام به افراد سرلوحه سفارشات بزرگان دین بوده و اهانت و تحقیر و خشونت در منطق الهی مطرود شمرده شده است. پرهیز از رفتارهای خشونت آمیز که منجر به تکدر خاطر افراد و تیره گردیدن ارتباطات می شود، وظیفه اشخاصی است که با تمسک به مکتب نبوی و منش علوی خواهان بوجود آمدن محیطی سالم و مطلوب هستند تا در سایه سار آن رشد و بالندگی افراد را درجامعه اسلامی نظاره گر باشند. برای حفظ آرامش و امنیت روحی و روانی انسانها رفتارهای ملایم، صلح آمیز بدور از تنش و تیرگی است و چنانچه برخوردها از مرز عدالت و شایستگی فاصله گیرد و به آسایش و طیب خاطر دیگران صدمه ای وارد گردد مورد نکوهش عالم بالا قرار می گیرد: پیامبر اکرم(ص) فرمود: آنکه مؤمن را به قصد تحقیر براند یا سیلی بزند، یا با او برخوردی ناخوشایند داشته باشد ملائکه او را نفرین کنند…(8)

مؤمن در این روایت زن و مردی را شامل می شود که عامل به دستورات دینی باشند و با دوری از بدی ها و کژی ها در انجام اعمال صالح ورفتاری نیک تلاش کنند. با بررسی عمیق در آیات و روایات منقول از اهل بیت عصمت و طهارت به ارزش بالای خلق نیک و ثواب خاص آن در نزد پروردگار و در میزان محاسبه اعمال پی می بریم خصوصاً در برخورد با زنان در محیط خانه و زندگی مشترک این امر توصیه شده است، از منظر قرآن اداره خانه، وظیفه مردان بوده و تأمین نیازهای رفاهی، معیشتی شامل مسکن، غذا و پوشاک افراد خانواده به عهده آنان می باشد، برآوردن خواهش های منطقی زن به امور قانونی منحصر نمی گردد. خداوند در قرآن می فرماید: «و علی المولود رزقهن و کسوتهن بالمعروف؛(9) و بر عهده صاحب فرزند(یعنی پدر) است که خوراک و لباس مادر را به وجهی نیکو تأمین کند.» گرچه در این آیه ملاک و معیار معروف در خصوص زنان شیرده (بچه دار) مطرح گردیده، امّا با دقت درآموزه های دینی که واژه معروف زیاد بکار رفته و با توجه به نظر مفسرین در می یابیم که خداوند نسبت به زنان رفتاری آمیخته به نیکو کاری و افزون بر حق و عدل را خواستار گردیده است. با زنان به عدالت رفتار کردن، یعنی حقوق آنها را منصفانه بپردازید و به معروف رفتار نمودن که در آیه فوق بدان اشاره شده بدین معناست که بیش از محدوده حقوقی و قانونی به آنان رسیدگی کنید و نیکی را در مورد ایشان به حدی رسانید که اقتضای اخلاق و شأن انسانی و بیانگر رشد و کمال مردان مسلمان باشد.

مرحوم طبرسی در توضیح واژه معروف بیان نموده است: معروف نام فراگیری است برای هر کاری که موجب اطاعت پروردگار و یا نزدیکی به او و نیکی نسبت به مردم باشد… معاشرت با معروف، یعنی رفتاری طبق دستور خدا و ادای حقوق زنان در تأمین نیازها و نیکوگفتاری و نیکورفتاری با آنان. همچنین گفته شده معروف به این معناست که زنان را نزنید و به آنان سخنان زشت نگویید و در رویارویی با ایشان گشاده روی باشید.(10)

معاشرت نیکو با زنان، صرفاً به دوران آشتی و روابط صمیمانه زن و شوهر بر نمی گردد.
صبر و شکیبایی در مواقعی که مردان با عدم توافق اخلاقی، عاطفی به زندگی مشترک ادامه می دهند و از برخوردهای تند و رفتارهای آزار دهنده خودداری می ورزند خیری را بدنبال خواهد داشت که فقط خداوند بدان آگاه است این پاداش نصیب افرادی می شود که خواسته الهی را بر تمایلات نفسانی ترجیح داده و رضایت خدا را بر رضایت خویش طالب شده اند.

منزلت و تکریم زن

در دین اسلام به روابط سالم و انسانی افراد خانواده خصوصاً زن و شوهر تأکید فراوانی شده است زیرا اگر این محیط با صمیمیت و احترام متقابل همسران معطر نگردد بنیادش سست گشته و با فروریختن آن عواقب ناخوشایندی دامنگیر اعضاء آن می شود.
نیکی در معاشرت و تکریم شخصیت زنان از خصوصیات انسانهای شایسته است چنانچه پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «ما اکرم النساء الّاکریم و لااهانهن الّا لئیم؛ انسانهای بزرگوار، زنان را گرامی می دارند و افراد پست به آنها اهانت روا می دارند.»
قوام زندگی مشترک بر اساس احترام و محبت متقابل است در بیانی دیگر رسول اکرم(ص) فرمود: «خیارکم، خیارکم لنسائهم؛(11)بهترین شما آن است که با زنان بهترین باشد.»
رهبران الهی در تمام عمر و حتی لحظات آخر زندگی به رعایت حقوق زنان سفارش نموده اند. پیامبر اکرم(ص) در خطبه حجة الوداع در حضور مسلمانان فرمود: ای مردم زنانتان بر شما حقوقی دارند، چنانکه شما را بر آنان حقوقی است خدا را نسبت به زنان در نظر دارید و نسبت به آنها به خیر ونیکی سفارش کنید.(12)

سازگاری با زنان و حفظ حرمت و رعایت شأن و منزلت آنها در برخوردها و نحوه زندگی پیشوایان دینی و علماء و بزرگان به خوبی مشهود بوده است حضرت علی(ع) فرمود: با زنان سازگاری کنید و با ایشان گفتاری نیک داشته باشید.(13)

در تعالیم اسلامی گرامیداشت زنان حتی در مواردی که خطایی مرتکب شده که قابل بخشش است فرمان داده شده است. قرآن کریم در رابطه با چنین زنانی می فرماید: اگر شما مؤمنین از خطا و دشمنی زنان و فرزندانتان چشم پوشی کنید خدای تعالی با شما به مغفرت و رحمت معامله می کند.(14)

در روایتی آمده که از پیامبر سؤال شد که: حقوق زنان بر مردان چیست؟ آن حضرت فرمود: برادرم جبرئیل همواره نسبت به حقوق زنان سفارش می کرد بدان گونه که پنداشتم کلمه ناخوشایند “اف” نسبت به آنها نیز روانیست، سپس گفت: ای محمد درباره زنان از خدا بپرهیزید چون ایشان دستیاران شما و امانت و ودیعه خدایی در نزد شمایند. زنان بر شما حقوق واجبی دارند چون با آنان حلال شدید، با ایشان مهربان باشید و دلهاشان را شاد کنید، تا با شما زندگی کنند و آنها را به کاری مجبور مسازید و ایشان را خشمگین نکنید. از آنچه بدانان دادید باز پس مگیرید مگر با رضایت و اجازه آنان. سه اصل مهم این سفارش که شادمانی زنان، اجتناب از فرمان دادن به کاری روی عدم تصرف در اموال آنها نشانگر شناخت حقوق زنان و احترامی است که دین اسلام برای آنها در نظر گرفته است.(15)

مشورت با زنان

از نکات مثبت و ارزنده ای که اسلام بدان اهتمام دارد مشورت زن و مرد در زندگی مشترک و تلاش در زمینه گذران بهتر امور خانواده است. مشورت از اصول مهم در مدیریت خانواده می باشد که با تکیه بر آن مسائل خانوادگی به خوبی حل شده و راه برای رشد و تربیت فرزندان هموار می گردد. عدم مشورت با یکدیگر که حاصل دیدی منفی و سطحی می باشد احتمال دارد آثار سوئی برای اعضاء خانواده و سپس جامعه به بارآورد. قرآن کریم مردان را به نظرخواهی و مشورت با همسران دعوت نموده و مهمترین دستاورد این عمل را متوجه فرزندان که گلهای باغ زندگی هستند می داند.
«اگر فرزندان شما را شیر می دهند مزدشان را بدهید و با یکدیگر به شایستگی و نیکی رایزنی کنید.»(16) بر اساس این آیه رسیدگی به مسائل فرزند و به ویژه تربیت و تغذیه وی باید بر پایه مشورت و تدبیر نیک صورت پذیرد و روابط متقابل باید بر محور احترام شایسته و دوری از خود کامگی شکل گیرد.

خوشرفتاری با زنان و دختران

پیامبر اکرم(ص) که اسوه کامل از رفتار الهی است، یکی از ملاک ها و معیارهای نزدیکی به مقامش شامل کسانی است که با زنان خویش به نیکی رفتار نمایند. آن حضرت فرموده است: نزدیکترین شما به جایگاه من در روز رستاخیز کسانی هستند که با همسرانشان بهتر رفتار نمایند و باز فرمودند: بهترین مردم در دین باوری کسانی هستند که نسبت به همسرانشان مهربانتر باشند و من از همه شما نسبت به خانواده ام مهربانترم.(17)

در تعالیم اسلامی برقراری مساوات بین فرزندان توصیه شده است، اما در بعضی موقعیت ها جانبداری از دختران و زنان ما را با وظیفه ای دیگر آشنا می کند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: آن که به بازار برود و ارمغانی بخرد و به خانه ببرد در تقسیم از دختران آغاز کند. آن حضرت که مظهر رأفت و نماد عدالت و انصاف می باشد با عمل خویش مسلمانان را به بهترین راه هدایت می نماید. در جایی دیگر در کلامی گهربار فرموده است: با فرزندانتان به مساوات رفتار کنید. اگر من می خواستم (کسی را) برتری دهم زنان را برتری می دادم.

سفارشات مکرّر اولیاء دین در خوشرفتاری و نیکی با دختران و زنان، پدران و مادران مسؤول و با ایمان را به رأفت و مهربانی با این قشر دعوت نموده و برخوردهای مهربانانه عالمان و بزرگان در محیط خانواده ناشی از همین رهنمود جاودانی الهی است.

اینهمه نرمخویی نسبت به زن و دختر از جانب اسلام برخاسته از احترام و تکریمی است که پروردگار متعال برای آنها در نظر گرفته و وظیفه همه است در رعایت این اصل نهایت همت و تلاش را بکار گیرند. تا مبادا به عواقب بدرفتاری با زنان مبتلا گشته و به سختی پس از مرگ گرفتار آیند.

هنگامی که سعد بن معاذ از یاران پیامبر اکرم(ص) از دنیا رفت آن حضرت همراه مسلمانان تشییع جنازه با شکوهی به عمل آورد. در پایان کار که مادر سعد گفت: فرزندم بهشت گوارایت باد! پیامبر(ص) فرمود: چنین بر پروردگار خود قطعی مگیر زیرا که فشار قبر سعد را فرا گرفت. یاران پیامبر به آن حضرت گفتند یا رسول اللّه با سعد چنان رفتار کردی که با احدی اینگونه رفتار نکرده بودی، با پای برهنه او را تشییع کردی بر جنازه اش نماز گذاردی و او را در گور نهادی و در پایان فرمودی قبر او را بفشرد. پیامبر(ص) فرمود: آری! چنین است که گفتم. زیرا که سعد با خانواده اش بد اخلاق بود. مسلم با وجود احترامی که پیامبر(ص) برای سعد قائل شده پی می بریم که او کسی نبوده که حقوق خانواده را رعایت نکرده باشد. بلکه از کلام پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مطلبی بالاتر و برتر مطرح است و آن رعایت ارزشهای اخلاقی درباره زن و خوشروئی و گشاده روئی با وی است.

نویسنده : زهرا نساجی زواره

پی نوشت ها:
18. سوره احزاب، آیه 35.
19. سوره نساء، آیه 1.
20. سوره توبه، آیه 71.
21. سوره ممتحنه، آیه 10.
22. دفاع از حقوق زن، محمد حکیمی، ص 56.
23. سوره روم، آیه 21.
24. بحارالانوار، ج 75، ص 150.
25. علل الشرایع، ج 2، ص 210.
26. سوره بقره، آیه 233.
27. مجمع البحرین، ج 3، ص 159.
28. نهج الفصاحه.
29. تحف العقول، خطبه حجة الوداع.
30. وسائل الشیعه، ج 7، ص 130.
31. سوره تغابن ، آیه 14.
32. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 252.
33. سوره طلاق، آیه 6.
34. وسائل الشیعه، ج 8، ص 507.